◄ چرا توسعه آزادراه‌ها مصرف سوخت را کاهش نمی‌ دهد؟

در حالی که سال هاست توسعه آزادراه ها در ایران با شعار «صرفه جویی در مصرف سوخت» به افکار عمومی عرضه شده، شواهد میدانی و پژوهش های معتبر بین المللی، تصویری متفاوت ارائه می دهند.

 به گزارش تین نیوز، مهرداد تقی زاده، معاون پیشین حمل ونقل وزارت راه و شهرسازی، هشدار می دهد که گسترش معابر جاده ای نه تنها کاهش مصرف را تضمین نمی کند، بلکه با ایجاد تقاضای القایی سفر، می تواند به رشد ترافیک و افزایش مصرف سوخت های فسیلی بینجامد؛ موضوعی که تجربه کشورهای پیشرفته نیز آن را تأیید کرده است.

پژوهش ها چه می گویند؟

مطالعات جهانی نشان می دهد که کاهش مسافت پیمایش، تنها یکی از ده ها متغیر مؤثر بر سوخت مصرفی در آزادراه هاست. عواملی همچون مهارت رانندگی، سرعت مجاز، هندسه و کیفیت جاده، طراحی خطوط، سناریوی رانندگی و ویژگی جریان ترافیک نقش بسیار پررنگ تری دارند.

بررسی های انجام شده در ژاپن، اتحادیه اروپا و چین نشان می دهد که توسعه بزرگراه ها در مراحل اولیه باعث رشد مصرف و ترافیک می شود. جالب آن که، حتی در کشورهایی با قیمت بالای سوخت، این رابطه معکوس بین توسعه معابر و کاهش مصرف وجود ندارد.

ایران؛ مصرف بالاتر از میانگین جهانی

سرانه مصرف بنزین در ایران روزانه ۴ لیتر است؛ رقمی بالاتر از میانگین جهانی ۳ لیتر. گزارش ها حاکی است که در چهار سال گذشته، مصرف بنزین داخلی حدود ۱۰ درصد رشد داشته و در صورت ادامه روند، تا سال ۱۴۰۷ از مرز ۱۷۰ میلیون لیتر در روز عبور خواهد کرد. هم زمان طی دو دهه اخیر، شتاب توسعه آزادراه ها در ایران به طور محسوسی افزایش یافته است؛ الگویی که بر اساس قواعد پذیرفته شده جهانی، به رشد تقاضای سفر و مصرف سوخت منجر می شود.

مشکل محاسباتِ بدون تقاضای القایی

به گفته تقی زاده، بیشتر برآوردهای رسمی در ایران، «تقاضای القایی» را نادیده می گیرند. تقاضای القایی زمانی رخ می دهد که با افتتاح یک مسیر جدید، مردم از حمل ونقل عمومی به خودروی شخصی روی می آورند. در این حالت، حتی اگر مسیر کوتاه تر باشد، در مجموع مصرف سوخت افزایش می یابد. این پدیده در ایران با توجه به یارانه سنگین بنزین و ضعف حمل ونقل عمومی، می تواند بسیار شدیدتر از متوسط جهانی عمل کند؛ تخمین ها نشان می دهد که میزان رشد تقاضای القایی در ایران ممکن است به ۴۰ درصد برسد، درحالی که در اروپا این رقم حدود ۱۰ درصد است.

نمونه های شکست پروژه ها در کاهش مصرف

مواردی مانند بزرگراه صدر یا عریض سازی مسیر تهران–کرج نشان داده اند که حتی پروژه هایی که با هدف کاهش ترافیک و مصرف سوخت اجرا شده اند، در عمل به نقاط بحرانی ترافیک بدل شده اند. این تجربه محدود به ایران نیست؛ تحقیقات نروژ و آمریکا نیز نشان داده که گسترش معابر خودرویی در بیشتر موارد، مصرف سوخت را بالا برده است.

راهکار؛ بهینه سازی ترکیب مدهای حمل ونقل

کارشناسان تأکید می کنند که پاسخ به مسئله مصرف سوخت، نه در توقف راه سازی، بلکه در تعادل سازی شبکه حمل ونقل نهفته است. این یعنی توسعه زیرساخت ها باید هم زمان با ارتقای ظرفیت ریلی، هوایی و حمل ونقل عمومی شهری پیش برود. در چنین مدلی، اولویت سرمایه گذاری بر اساس تحلیل هزینه-فایده و تأثیر واقعی هر پروژه بر مصرف سوخت و جابه جایی بار تعیین می شود.

ادامه روند کنونی بدون بازنگری در معیارهای ارزیابی پروژه های آزادراهی، می تواند تعادل سوخت و ترافیک کشور را بحرانی تر کند. واقعیت آن است که کوتاه تر شدن مسیر لزوماً به معنای کاهش مصرف نیست و سیاست گذاران باید با در نظر گرفتن پدیده تقاضای القایی، اثرات بلندمدت هر پروژه را پیش از اجرا محاسبه کنند.

برگرفته از گزارش روزنامه دنیای اقتصاد