◄ طرح ‌LEZ چقدر از آلودگی هوای تهران کم کرد؟

اجرای کامل طرح کاهش مبتنی بر معاینه‌فنی، تنها می‌تواند ۱/۵ درصد از ذرات معلق شهر تهران را کاهش دهد.

محمدکاظمی، پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری محیط‌زیست با اعلام این خبر گفت: انتظار کاهش آلودگی هوا از طرح کاهش فعلی به‌تنهایی نابجا خواهد بود و لازم است بهبود این طرح به‌منظور ارتقاء سطح اثرگذاری آن، موردبررسی دقیق‌تری قرار گیرد.

به‌گزارش تین‌نیوز به نقل از مهر، کاظمی توضیح داد: مطالعات محدودی درزمینه تعیین آلاینده اصلی و منابع انتشار آن در هوای شهر تهران صورت‌گرفته است تا بتوانند براساس نتایج این مطالعات، تصمیمات بهتری در راستای کاهش آلودگی هوا اتخاذ کنند. با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵)، عامل اصلی آلودگی هوای تهران شناخته می‌شوند و این مسئله تبدیل به یک گزاره دقیق علمی شده است.

او ادامه داد: در زمینهٔ تعیین منابع انتشار یا اصطلاحاً منشأیابی ذرات معلق، گزارش سیاهه انتشار موردتوجه مسئولین قرارگرفته که بررسی‌های دقیق کارشناسی نشان داده‌اند، این مطالعه، دقت و کفایت لازم برای تصمیم‌گیری‌های بعدی را ندارد. نکته قابل‌توجه اینجاست که باوجود نتایج نادرست این مطالعه در منشأیابی ذرات معلق نیز تصمیماتی برخلاف این نتایج برای کاهش آلودگی هوای تهران اتخاذشده است.

این پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری محیط‌زیست تأکید کرد: با بررسی راهکارهایی که در گزارش‌ها و نظرات کارشناسی و همچنین در تجربیات موفق دیگر کشورها بیشتر به چشم می‌خورند، می‌توان گفت که راهکارهای مؤثر در کاهش انتشار ذرات PM۲.۵ ناشی از حمل‌ونقل عبارت‌اند از اسقاط و از رده خارج کردن ناوگان فرسوده،  نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی، جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی و انژکتوری، ارتقا سطح کیفیت سوخت مصرفی خودروها، استفاده از سوخت‌های جایگزین شامل: CNG،LPG و هیبریدی، نصب کاتالیست روی خودروهای بنزینی و طرح‌های مدیریت ترافیک شامل: توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک مانند مترو و منطقه کم‌انتشار (LEZ).

کاظمی تصریح کرد: از بین هفت راهکار مؤثر اشاره‌شده، نصب کاتالیست روی خودروهای بنزینی و ارتقا سطح سوخت، با رشد خوبی در کشور و به‌خصوص در شهر تهران همراه بوده است؛ اما دیگر راهکارها از سالیان گذشته تاکنون در پیچ‌وخم اتفاقات مختلف گیرکرده‌اند و خروجی مطلوبی از آن‌ها حاصل نشده است.

از طرح LEZ تا کاهش

او یادآور شد: معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با ارائه گزارشی از برنامه‌های این مجموعه، علت اصلی اجرایی نشدن راهکارهای مؤثر کاهش آلودگی هوای تهران را عدم تخصیص بودجه‌های دولتی برای اجرای این راهکارها بیان کرد. ازاین‌رو تنها راهکاری که به‌طور جدی‌تری موردتوجه مسئولین قرار گرفت، طرح منطقه کم‌انتشار (LEZ) بود که هزینه مستقیمی را برای مدیریت شهری در پی ندارد.

این پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری محیط‌زیست افزود: طرح LEZ که یکی از تجربه‌های موفق کشورهای اروپایی در کاهش آلودگی هوا است، برای اولین بار دی‌ماه ۱۳۹۳ با جزییاتی بسیار کامل و مشابه طرح‌های اروپایی به تصویب رسید؛ اما با توجه به ابعاد پنهان اجرایی در بخش مدیریت شهری، این طرح در طول سال‌های بعد طی هفت مصوبه مختلف موردبازنگری و تغییر قرار گرفت. نهایتاً مصوب شد که طرحی تحت عنوان طرح کاهش اجرایی شود و درحال‌حاضر فاز دوم این طرح از آبان امسال درحال اجرا است. جزییات اجرایی هر دو فاز طرح کاهش که شاخه‌ای از طرح LEZ در ایران معرفی‌شده، نشان می‌دهد که این طرح برپایه معاینه‌فنی وسایل نقلیه استوار است.

کاظمی تصریح کرد: حال سؤال اینجاست که آیا این طرح به‌تنهایی می‌تواند از انتشار PM۲.۵ در هوای تهران به‌اندازه کافی بکاهد و سطح آلودگی ناشی از این ذرات را از ناسالم به سالم تغییر دهد؟ برای این منظور لازم است که براساس سناریو EISINGER۲۰۰۵ که برای محاسبه تأثیر معاینه‌فنی تدوین‌شده، میزان تأثیرگذاری معاینه‌فنی در ایران محاسبه شود. در این سناریو چند پارامتر اصلی وجود دارد که درصورت تعیین مقدار این پارامترها می‌توان اثرگذاری کلی معاینه‌فنی را در کاهش ذرات معلق شهر تهران ارزیابی کرد.

موفقیت طرح کاهش به‌شرط مشارکت مردمی در معاینه‌فنی

او پارامتر اول را سطح مشارکت دانست و گفت:  اولین گام در ارزیابی معاینه‌فنی، تعیین میزان مشارکت خودروها در معاینه‌فنی است. با توجه به ماده ۶ قانون هوای پاک، خودروهای شخصی زیر ۴سال و خودروهای عمومی زیر یک‌سال از انجام معاینه‌فنی معاف هستند. با احتساب این قانون و آمارهای موجود تعداد خودروهای سواری، حدود ۲۵ درصد خودروهای سواری شهر تهران از معاینه‌فنی معاف هستند. از طرفی برخی خودروها توجهی به طرح نکرده و بدون انجام معاینه‌فنی در شهر تردد می‌کنند. به‌عنوان نمونه در بررسی‌های سیار معاینه‌فنی خودروهای سنگین، مشخص شد که حدود ۱۵ درصد از این خودروها، برگه معاینه‌فنی دریافت نکردند.

این پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری محیط‌زیست پارامتر دوم را خودروهای دارای مشکل عنوان کرد و گفت: با توجه به کنترل حد آلایندگی خودروها در معاینه‌فنی، تنها درصد مشخصی از خودروها دارای مشکل شناخته‌شده و لازم است با تعمیر اشکالات وارده، مجدداً مراجعه کنند. آمارهای ستاد معاینه‌فنی تهران نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد خودروها در تست آلایندگی رد می‌شوند.

کاظمی بابیان این‌که تعمیرات خوب پارامتر سومی است که باید درنظر گرفته شود گفت: با توجه به اینکه تعمیرات لازم برای مراجعه مجدد به معاینه‌فنی ممکن است هزینه‌های زیادی را برای مردم در پی داشته باشد، عده‌ای تنها به تعمیر آنی خودرو با هزینه اندک اکتفا می‌کنند. برای جلوگیری از عدم رخداد چنین تعمیراتی، بررسی سیار خودروهای دارای معاینه‌فنی تحت عنوان «معاینه‌فنی کنار جاده‌ای»  انجام می‌شود تا این خودروها شناسایی شوند. در آخرین بررسی معاینه‌فنی کنار جاده‌ای خودروهای سنگین، مشخص شد که حدود ۳۰ درصد از این خودروها، باوجود داشتن برگه معاینه‌فنی، قادر به رعایت حدود آلایندگی نیستند.

به گفته او با درنظر گرفتن این سه پارامتر اصلی در ارزیابی معاینه‌فنی فعلی و با توجه به سهم هرکدام از وسایل نقلیه در انتشار PM۲.۵، مشخص شد که با اجرای کامل این طرح در سطح شهر تهران، حدود ۱/۵ درصد (معادل ۰.۵ میکروگرم بر مترمکعب) از ذرات معلق شهر تهران کاهش خواهد یافت.

کاظمی در پایان تصریح کرد: بنابراین می‌توان گفت طرح کاهشی که درحال اجراست تا زمانی که مبتنی بر معاینه‌فنی و کنترل حدود آلایندگی خودروها باشد، هرچند گامی روبه‌جلو به‌منظور بسترسازی راهکارهای مؤثر کاهش آلودگی هوای تهران محسوب می‌شود؛ اما نمی‌تواند کاهش چشم‌گیری در غلظت ذرات معلق هوای تهران ایجاد کند. ازاین‌رو ضروری است که راهکارهایی به‌منظور بهبود طرح کاهش ارائه شوند و موردبررسی کارشناسی دقیق قرار گیرند.