خط ریلی خواف هرات نقطه پیوند چین به اروپا از مسیر ایران

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار،اخیرا محمد مهدی جوانمرد قصاب مشاور اقتصادی نماینده ویژه رییس جمهور در امور افغانستان از توافق تهران و کابل برای تسهیل ترانزیت کالا خبر داده است، امری که در صورت تداوم می تواند افغانستان محصور در خشکی را به عنوان یک بازار مصرفی پرسود برای ایران حفظ کند.

افغانستان علاوه بر هم جواری و اشتراکات فرهنگی و مذهبی و فرهنگی با ایران به لحاظ ژئوپلتیکی از جایگاهی برخوردار است که سوای منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) بر مناطق مهمی همچون آسیای مرکزی و آسیای جنوبی و همچنین محیط امنیتی چین و روسیه، هم پوشانی دارد. محصور بودن افغانستان در خشکی و مرز مشترک نهصد کیلومتری آن با ایران سبب شده است مرزهای شرقی ایران یکی از مهم ترین گذرگاه های دو طرفه تبادلات انسانی، اقتصادی_فرهنگی، برای دو کشور باشد، هرچند که این این مرزها در طول سال ها یکی از مهم ترین چالش های امنیتی در خصوص قاچاق انسان و مواد مخدر بوده است. افزون بر این، تحولات دو ساله اخیر افغانستان و روی کار آمدن مجدد طالبان در صحنه شطرنج افغانستان، نیز سبب سرازیر شدن افغان های بسیاری به سوی مرزهای ایران گشته است که همچنان ادامه دارد.

از سوی دیگر بندر چابهار از بهترین فرصت های اقتصادی_تجاری ایران با افغانستان برای دسترسی به آب های آزاد و سایر بازارهای جهانی است تا منابع طبیعی و سنگ های قیمتی خود را به کشورهای مقصد عرضه کند.

نگاهی به تجارت ایران و افغانستان

در حال حاضر محصولات روغنی، مصالح ساختمانی، فولاد، آهن، ماشین آلات، مخصولات پلاستیکی، اقلام پزشکی، روغن های حیوانی و ظروف شیشه ای از مهم ترین اقلام صادراتی ایران به افغانستان است.

اهمیت کریدور واخان برای اتصال ایران به چین از مسیر افغانستان

افغانستان از موقعیت سرزمینی و ظرفیت بسیار مناسبی برای شکل دادن به ارتباطات تجاری میان شرق و غرب برخوردار است. در همین راستا، کریدور واخان یکی از مناطقی است که می تواند مانند گذشته های دور، ظرفیت ویژه ی جغرافیایی افغانستان را بالفعل کند. کریدور واخان در حدود ۶۰۰ کیلومتری شرق شهر مزار شریف قرار دارد. این نوار باریک زمینی به طول ۳۵۰ کیلومتر در منطقه بدخشان، محل به هم رسیدن سه رشته کوه بزرگ جهان، یعنی هندوکش، قراقورم و پامیر است. این منطقه همچنین با پاکستان، چین و تاجیکستان هم مرز است و در مرز راه ابریشم سنتی قرار گرفته است.

کریدور واخان تنها گذرگاهی است که امکان ایجاد اتصال مستقیم میان چین و افغانستان را دارد د و در صورت اتصال دو خط راه آهن ایران و چین به یکدیگر، امکان دسترسی مستقیم چین به چابهار، مدیترانه و شمال آفریقا، بدون گذر از خطوط ریلی عریض آسیای میانه را در آینده ای نزدیک فراهم خواهد شد. افغانستان ۳۰۰ کیلومتر با پاکستان، بیش از ۲۶۰ کیلومتر با تاجیکستان و ۷۴ کیلومتر با چین مرز مشترک دارد. کریدور واخان به مثابه پلی در میان کشورها در مسیر ابریشم ظاهر شده است. منطقه واخان ناحیه ای فاقد چالش های امنیتی است.

ایران تلاش های لازم برای ایجاد اتصال ریلی با افغانستان را به صورت رسمی در سال ۲۰۰۶ آغاز کرد که بر اساس آن خطوط راه آهن ایران از منطقه خواف به شهر هرات در افغانستان متصل می شد. این خط ریلی در حال حاضر امکان اتصال میان خواف و روزنک در افغانستان را فراهم کرده است. علیرغم اینکه طرح ریزی این مسیر بر اساس ایده ی کریدور ۵ کشور(Five Nations Railway Corridor) یعنی اتصال ایران به چین از مسیر افغانستان، تاجیکستان و قرقیزستان شکل گرفته است، اما با توجه به کندی پیشرفت این کریدور ۲۱۰۰ کیلومتری و مشکلات موجود برای تکمیل آن، می توان ایده های جدیدتری را برای ایجاد اتصال ریلی مستقیم میان ایران و چین از طریق افغانستان پیشنهاد داد.

در صورت توسعه ی خط ریلی خواف-هرات تا کابل و همچنین ایجاد دسترسی ریلی به چین از طریق کریدور واخان، افغانستان تبدیل به کشوری در قلب آسیا خواهد شد که در آن شرق و غرب به وسیله یک خط آهن سراسری پیوند می خورند و این امر نقطه عطفی در تاریخ آسیا خواهد بود چرا که معادلات مختلف تجاری، سیاسی و فرهنگی در منطقه آسیا از این پروژه متاثر خواهند شد.

در حل حاضر افغانستان به دنبال راه های تجاری جایگزین برای محدود کردن وابستگی خود به پاکستان بوده و ایران به عنوان یکی از گزینه های بالقوه در این موضوع است. این امر برای در نظر گرفتن تدوام زنجیره تامین تاجران از افغانستان تا چابهار، نقش حیاتی دارد. در سفر آبان ماه سخنگوی طالبان ذبیح الله مجاهد به ایران، طالبان از آمادگی خود برای در اختیار قرار دادن دره واخان برای برقراری روابط تجاری و اقتصادی مستقیم بین ایران و چین خبر داد.

به علاوه، این کریدور به معنای مسیر مستقیم از ایران به چین و احتمال صادرات گاز است. طی این دیدار طرفین توافق کردند که گروه های مشترکی را برای تسریع در کار زمینی و عملی در این راستا ایجاد کنند. طالبان همچنین آماده اتصال ایران به ازبکستان از طریق خاک افغانستان و همچنین گسترش پروژه راه آهن در این مسیر تا کریدور واخان است. به گفته مجاهد، در پی دیدار با رهبران ایران، توافقاتی برای افزایش صادرات و واردات افغانستان از طریق بندر چابهار ایران صورت گرفته است.

ایجاد ارتباط ریلی مستقیم با چین ایران را تبدیل به کشوری اثرگذار در جریان ترانزیت آفرواوراسیا خواهد کرد و از این کشور پلی برای دستیابی به مدیترانه، شمال آفریقا و اروپا خواهد ساخت. همچنین این خط ریلی به عنوان یک کریدور توسعه ای امنیت و ثبات را برای افغانستان به همراه خواهد آورد و در آینده نزدیک ظرفیت های لازم برای شکل دادن به یک اتحاد استراتژیک میان چین، ایران، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان در قلب آسیا را ایجاد خواهد کرد. امری که به معنای کم رنگ تر شدن توان قدرت های غربی برای بازیگری در قلب آسیا به منظور تحت تاثیر قرار دادن چین، روسیه و ایران است. بر اساس دیدگاه برخی از تحلیل گران چینی در صورت شکل گیری چنین اتحادی با محوریت ایران، پاکستان و افغانستان در قلب آسیا، یک جزیره ی ثبات در منطقه شکل خواهد گرفت که در نهایت موجب از بین رفتن توان آمریکا و محور غربی برای تقابل با روسیه و چین در این منطقه می شود.

بنابراین می توان دریافت که استفاده از ابزار کریدورهای توسعه ای و طرح ریزی پروژه هایی نظیر اتصال ریلی مستقیم ایران و چین از طریق افغانستان علاوه بر تاثیر گذاری در روندهای ژئواکونومیک آسیا، از ابعاد ژئوپلیتیکی نیز برخودار است و می تواند موجب ورود کشورهای پهنه ی آسیا به مرحله ای جدید از اتحاد با استفاده از ابزار کریدورهای توسعه ای شود.

با توجه به سرمایه گذاری وسیعی که در حوزه روابط ایران و چین صورت گرفته است و نمونه بارز آن مفاهمه نامه بلندمدتی است که از آن به عنوان قرارداد ۲۵ساله ایران و چین یاد می شود، این امکان برای جمهوری اسلامی وجود دارد که برای تأمین منافع دو کشور رایزنیهای مقدماتی را با طرف چینی داشته باشد.

راه اندازی مجدد خط ریلی خواف-هرات تحولی جدید در مناسبات دو همسایه

راه اندازی مجدد خط آهن خواف - هرات افزون بر سودمندی قابل توجه برای اقتصاد ایران، افغانستان را از انزوای جغرافیایی و در نتیجه احیای این مسیر برای اقتصاد کشور همسایه بسیار ضروری و حتی حیاتی بوده است.

طرح راهبردی راه آهن خواف در شرق ایران به هرات در غرب افغانستان، قطعه ای مهم از جورچین ارتباطی میان کشورهای منطقه است که اجرای آن از سال ۱۳۸۶ کلید خورد تا مسیر ریلی خواف واقع در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد را در قالب خط آهنی به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر به شهر هرات در شمال غرب افغانستان پیوند دهد. تیرماه سال جاری با ورود نخستین محموله باری از این مسیر ریلی به افغانستان، دورنمای مثبتی از تغییر جغرافیای اقتصادی (ژئواکونومیک) منطقه به نفع کشورهای غرب آسیا رقم خورد. تیرماه سال جاری این خط ریلی در مراسمی با حضور مقام های طالبان و ایران رسما افتتاح شد و روند انتقال کالا به صورت رسمی در آن آغاز شده است.

گفته می شود این خط ریلی، که هم اکنون برای استفاده در زمینه صادرات و حمل بار به ظرفیت سالانه حدود ۶ میلیون تن فعال است و می تواند برای صادرات مواد معدنی افغانستان خصوصا در زمینه سنگ آهن و ذغال سنگ به عنوان مواد اولیه مورد نیاز برای ایران مورد استفاده قرار گیرد. از طرفی این خط آهن، دسترسی ارتباطی بازرگانان افغان به بندر چابهار ایران را فراهم می کند و آنان می توانند کالاهای مورد نیاز خود را با قطار از بندر چابهار به هرات منتقل کنند. هم چنین با راه اندازی کامل این مسیر ریلی کالای چینی از مرزهای شمالی افغانستان تا ایستگاه راه آهن روزنک در هرات با کامیون منتقل شده و سپس از طریق این خط ریلی و خط آهن سراسری ایران به مقاصد مختلف در ایران و بنادر و مرزهای مختلف منتقل می شود.

این مسیر ریلی پیش تر در آذرماه سال ۱۳۹۹ بهره برداری شد و بهمن ماه همان سال با تشکیل کمیسیون تحویل موقت، قطعه سوم راه آهن خواف- هرات حدفاصل ایستگاه شمتیغ تا ایستگاه روزنک به طول ۶۲ کیلومترتحویل اداره کل خط آهن دولتی افغانستان شد؛ اما در زمان تغییرات سیاسی در این کشور بخش هایی از محور و ایستگاه روزنک دچار خسارات تخریبی و سرقت شد و در نتیجه عملیات اجرایی در باقی مانده مسیر ممکن نبود.

این خط ریلی تکمیل کننده مسیری ۲۱۰۰ کیلومتری در کریدور ریلی شرق به غرب جهان از چین، افغانستان و ایران به اروپا است و افغانستان را که کشوری محصور در خشکی و بدون دسترسی به آب های آزاد جهان است، به شبکه ریلی و بنادر جنوبی ایران متصل کرده و از مسیری امن برای ارتباط با اروپا برخوردار می کند. این خط ریلی برای تجارت ایران و افغانستان راهبردی است و سالانه ظرفیت جابه جایی ۵ میلیون تن کالا و یک میلیون مسافر را میان دو کشور ایجاد می کند.

جمع بندی

به طور قطع جمهوری اسلامی در فضای افغانستان و تحولات آن، محذورات و مقدورات منحصر به فرد خودش را دارد که سایر کشورها از آن بی بهره اند. اما الزام اصلی ایران در خصوص افغانستان استفاده حداکثری از فرصت ها و ظرفیت های موجود برای تهران در این کشور همسایه چه به لحاظ تجاری و چه ترانزیتی و لجستیکی است.

در همین راستا علاوه بر حل مشکلات فعلی در بازارچه های مرزی و حل مشکلات ترانزیت جاده ای، اولویت نخست برای ایران راه اندازی کامل خط ریلی خواف-هرات است تا به این ترتیب ایران بتواند وزنه لجستیکی خود را به عنوان قلب تپنده مسیر چین به اروپا پررنگ تر کند.