جایگاه استراتژیک ایران و خلیج فارس برای حفظ اقیانوس‌ ها

 به باور کارشناسان، شعار روز جهانی دریانوردی در سال جاری میلادی بیش از هر عامل دیگری نشان دهنده نقش اصلی کشتیرانی و IMO (سازمان بین المللی دریانوردی) در حفاظت از اقیانوس ها و مدیریت منابع دریایی است.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصادسرآمد، اقیانوس ها منبع اشتغال و غذا برای میلیون ها نفر، خانه ای برای گونه های دریایی بی شمار، تنظیم کننده آب وهوا و کاهش دهنده تأثیرات تغییرات آب وهوایی هستند. در این میان تعهد دیرینهIMO در مورد این موضوع در چارچوب مقررات جهانی قوی که از دریاهای پاک تر و ایمن تر حمایت می کند و کمک های فنی برای حمایت از موضوع حفاظت از اقیانوس ها در ۱۷۶کشور تاکیدی بر این موضوع است.

 اقیانوس ها با پوشش بیش از ۷۰درصدی کره زمین، ۵۰درصد اکسیژن این سیاره را تولید می کنند. همچنین دارای بیشترین تنوع زیستی در کره زمین هستند؛ از این رو منبع مهم، حیاتی و اصلی پروتئین برای بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان به شمار می روند. اقیانوس ها سهم مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می کنند، به نحوی که تخمین زده می شود تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به ۴۰میلیون نفر در صنایع مرتبط با اقیانوس ها مشغول کار می شوند. باوجود گشاده دستی اقیانوس ها برای ساکنان خشکی، مطابق برخی آمارها، ۹۰درصد از جمعیت ماهیان بزرگ اقیانوس ها از بین رفته و ۵۰درصد از صخره های مرجانی دریاها تخریب شده است. این حاکی از آن است که بشر بیشتر از مقدار قابل جبران، از اقیانوس ها برداشت کرده است. در چنین شرایطی ضروری است برای محافظت از دریاها و اقیانوس ها تعادل جدیدی مبتنی بر شناخت آن ها و چگونگی ارتباط انسان با آن شکل گیرد که فراگیر، ابتکاری و همراه با تبیین و ترویج تجربه های گذشته باشد.

اقیانوس ها به عنوان بزرگ ترین اکوسیستم جهان، نقش حیاتی در اقتصاد جهانی ایفا می کنند. بیش از ۹۰درصد تجارت جهانی از طریق مسیرهای دریایی انجام می شود و اقتصاد آبی -که شامل صنایع مختلفی مانند حمل ونقل، ماهیگیری، گردشگری و انرژی است- ارزشی بیش از ۳تریلیون دلار در سال دارد که معادل حدود ۵درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. بااین حال، تهدیدهایی مانند آلودگی، تغییرات آب وهوایی و بیش صیدی، این منبع حیاتی را در معرض خطر قرار داده اند. اقیانوس ها موتور محرک اقتصاد جهانی هستند، اما بدون حفظ فوری، تهدیدهای زیست محیطی می توانند رشد اقتصادی را متوقف کنند. با تمرکز بر سیاست های پایدار، مانند افزایش مناطق حفاظت شده و کاهش آلودگی، می توان تجارت دریایی را ایمن و اقتصاد آبی را پررونق نگه داشت. گزارش های اخیر نشان می دهد که اقدام فوری نه تنها ضروری، بلکه سودآور است و می تواند آینده ای پایدار برای نسل های آینده تضمین کند. جهان باید اولویت بندی حفظ اقیانوس ها را در برنامه های اقتصادی خود قرار دهد تا از بحران های آتی جلوگیری شود.

اقیانوس ها؛ ستون فقرات تجارت جهان

به باور بسیاری از کارشناسان؛ «اقیانوس ها» ستون فقرات تجارت جهانی هستند. بیش از ۸۰درصد تجارت بین المللی از طریق دریا انجام می شود و صنایع دریایی بیش از ۶۰۰میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد کرده اند. طبق گزارش آنکتاد در سال ۲۰۲۵، ارزش صادرات اقتصاد اقیانوسی در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۲.۲تریلیون دلار رسیده که ۷درصد تجارت جهانی را تشکیل می دهد. این شامل بخش هایی مانند حمل ونقل دریایی (۲۲درصد)، گردشگری (۳۳درصد) و صنایع نوظهور مانند بیوتکنولوژی دریایی (با ارزش ۴.۲میلیارد دلار در ۲۰۲۳ و پیش بینی ۶.۴میلیارد دلار تا ۲۰۲۵) می شود.

از نظر غذایی، اقیانوس ها منبع اصلی پروتئین برای بیش از ۳.۲میلیارد نفر هستند و بخش ماهیگیری و آبزی پروری حدود ۶۲میلیون شغل مستقیم ایجاد کرده است. گردشگری ساحلی نیز سالانه بیش از ۱۳۴میلیارد دلار رشد دارد و در برخی کشورها بیش از یک سوم نیروی کار را پشتیبانی می کند. علاوه بر این، اقیانوس ها به عنوان بزرگ ترین جذب کننده کربن، بیش از ۹۰درصد گرمای اضافی و ۲۳درصد انتشار CO۲ را جذب می کنند و نقش کلیدی در تنظیم آب وهوا دارند که مستقیماً بر پایداری مسیرهای تجاری تأثیر می گذارد.

در سطح منطقه ای، کشورهای جزیره ای کوچک در حال توسعه بیشترین وابستگی را دارند؛ صادرات مرتبط با اقیانوس در این کشورها به ازای هر نفر بیش از ۲۶۰۰دلار است که تقریباً ۱۰برابر میانگین جهانی است. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی پیش بینی می کند که تا سال ۲۰۵۰، اقتصاد اقیانوسی می تواند دوبرابر شود، اما این رشد تنها با مدیریت پایدار ممکن است. از نظر اقتصادی، تخریب اقیانوس ها می تواند تا سال ۲۰۵۰ سالانه ۴۲۸میلیارد دلار به اقتصاد جهانی هزینه تحمیل کند، از جمله کاهش روزهای گردشگری (۴.۶میلیون روز کمتر) و ضرر ۴۱۴میلیون دلاری در هزینه های گردشگری. زباله های دریایی نیز سالانه ۱۸.۳میلیارد دلار خسارت وارد می کند. این تهدیدها مستقیماً تجارت دریایی را مختل می کنند، زیرا افزایش سطح دریا زیرساخت های ساحلی، بنادر و مسیرهای کشتیرانی را تهدید می کند.

حفظ اقیانوس ها نه تنها یک ضرورت زیست محیطی، بلکه یک سرمایه گذاری اقتصادی است. سازمان ملل هدف ۱۴توسعه پایدار را برای حفاظت از اقیانوس ها تعیین کرده و تأکید دارد که تنها ۸.۴درصد اقیانوس ها به عنوان مناطق حفاظت شده دریایی تعیین شده اند، در حالی که هدف تا ۲۰۳۰، ۳۰درصد است. مدیریت بهتر ماهیگیری، کاهش یارانه های مضر و سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر دریایی می تواند بهره وری اقیانوس ها را بازگرداند و میلیاردها دلار در کشورهای در حال توسعه ایجاد کند.

اهمیت اقیانوس ها برای حیات زمین

اقیانوس ها برای ما ساکنان خشکی اهمیت زیادی دارند؛ آن ها برای ما منبع غذایی هستند، اکسیژن تولید می کنند، آب وهوا را تنظیم می کنند و  بزرگراه حمل و نقل و تجارت جهانی به شمار می روند. مطالعات جدید نشان می دهد نرخ بی سابقه کاهش اکسیژن در اقیانوس ها به دلیل تغییر اقلیم، آلودگی آب ها، ورود فاضلاب به آن ها و فعالیت های کشاورزی، باعث گسترش سریع «مناطق مرده» در اقیانوس های جهان شده و موجب بروز تهدید زیستی برای زیست بوم ها و حیات دریایی شده است. میزان کلی اکسیژن در اقیانوس ها تا حدود ۲درصد افت کرده و تعداد«مناطق مرده» که به عارضه کم اکسیژنی دچار شده اند (یعنی میزان کاهش اکسیژن در آن ها به مرز خطرناکی رسیده) از ۴۵نقطه در دهه ۶۰میلادی، به دست کم ۷۰۰منطقه در حال حاضر رسیده است.بسیاری از جانداران دریایی بزرگ تر و فعال تر مانند کوسه، نیزه ماهی و ماهی تُن نمی توانند در این مناطق زندگی کنند و در درازمدت در معرض خطر انقراض دسته جمعی قرار دارند، مگر آنکه روند کنونی برعکس شود. ورود بیش از حد مواد مغذی به آن ها، توسعه فعالیت های کشاورزی و ورود سایر آلودگی ها از جمله دلایلی اصلی کمبود اکسیژن در اقیانوس هاست، اما عامل اصلی این پدیده گرمایش جهانی است. در طول دودهه منتهی به سال ۲۰۱۹ دمای اقیانوس ها هر سال بیشتر از سال پیش شده و به اعتقاد کارشناسان این حوزه، میزان گرمایش اقیانوس ها هم ارز گرمایش حاصل از انفجار پنج بمب اتمی به قدرت بمب هیروشیما در هر ثانیه است.

تا به حال اقیانوس ها نقش حائل را بازی کرده اند و بیش از ۹۰درصد گرمای حاصل از انتشار گازهای گلخانه ای را جذب کرده اند. اقیانوس ها حدود یک سوم گازهای گلخانه ای تولیدی را جذب می کنند، اما مطالعات نشان داده هرچه اقیانوس ها گرم تر شوند، این فرایند جذب کندتر می شود. در نتیجه این گازها بیشتر در جو می مانند و باعث گرمایش بیشتر هوا خواهند شد

جایگاه استراتژیک ایران و خلیج فارس

خلیج فارس به عنوان یکی از حساس ترین مناطق دریایی جهان و تنگه هرمز که گذرگاه ۲۰ تا ۳۰درصد نفت دریایی جهانی است، اهمیت استراتژیکی دوچندان پیدا می کنند. ایران، با کنترل بخش عمده ای از سواحل خلیج فارس و تنگه هرمز، نه تنها بازیگری کلیدی در امنیت انرژی جهانی است، بلکه در برنامه های حفظ اقیانوس های IMO، نقش نگهبان محیطی و دیپلماتیک را برعهده دارد.اهمیت استراتژیک ایران، تنگه هرمز و خلیج فارس در برنامه های حفظ اقیانوس های IMO، فراتر از جنبه های اقتصادی است؛ این منطقه کلیدی برای امنیت جهانی انرژی و تنوع زیستی است. در حالی که تنش های ۲۰۲۵ چالش هایی ایجاد کرده، پیشنهادهای ایران به ROPME و نقشش در امنیت دریایی، فرصت هایی برای دیپلماسی سبز فراهم می آورد. IMO باید بر تقویت همکاری های منطقه ای تمرکز کند تا خلیج فارس که نه تنها منبع انرژی، بلکه میراث حفاظت شده اقیانوس ها باشد. پیشنهاد می شود نشست های ویژه IMO با حضور ایران برای تدوین پروتکل های حفاظتی تنگه هرمز برگزار شود.ایران، با سواحل بیش از ۱۷۷۰کیلومتری در خلیج فارس، حق قانونی برای تنظیم ناوبری در تنگه هرمز را دارد و در تفسیر خود از کنوانسیون حقوق دریاها، بر امنیت و حفاظت محیطی تأکید می کند. در فوریه ۲۰۲۵، ایران پیشنهادی به سازمان حفاظت محیط دریایی منطقه ای خلیج فارس و دریای عمان ارائه داد تا مبارزه با طوفان های گردوغبار را در برنامه استراتژیک بگنجاند که این امر مستقیماً با برنامه های IMO برای کاهش آلودگی های غیرنفتی همخوانی دارد.