عرضه خودرو در بورس کالا؛ راهکار خروج خودروسازان از زیان انباشته

طی روزهای گذشته، خبرهای زیادی از دور تازه عرضه خودرو در بورس کالا به گوش می رسد. در همین راستا، مهدیه علیجانی، کارشناس بازار سرمایه به تاثیر فروش خودرو در بورس کالا اشاره کرد و گفت: تجربه عرضه خودرو در بورس کالا آثار مثبتی از خود به جای گذاشته است. به طوری که از 28 اردیبهشت ماه 1401 تا 18 دی ماه 1401، حدود ۳۴ هزار و ۸۱۶ دستگاه خودرو به ارزش 19 هزار میلیارد تومان در بورس کالا عرضه شد که نه تنها به نفع مصرف کنندگان بوده است، بلکه بر اثر آن، تولیدکنندگان نیز از فشار قیمت گذاری دستوری و زیان خارج شده بودند.

به گزارش تین نیوز به نقل از تجارت نیوز، نیمه بهمن ماه سال ۱۴۰۱ بود که شورای رقابت، اطلاعیه ای مبنی بر توقف عرضه خودرو در بورس کالا منتشر کرد. اما چند روز پس از آن، مجددا اعضای شورای عالی بورس جهت تصمیم گیری پیرامون عرضه خودرو در بورس کالا گرد هم جمع شدند و به اتفاق آرا تصمیم گرفتند تا عرضه خودرو در بورس کالا ادامه داشته باشد.

حال پس از گذشت یک سال و نیم از زمان توقف خودرو در بورس کالا، سازمان بورس قصد دارد اقداماتی را در جهت پذیرش مجدد خودرو های داخلی و وارداتی در بورس کالا انجام دهد. آیا بورس کالا مجددا شاهد بازگشت خودرو خواهد بود؟ فروش خودرو از طریق سامانه های بورس کالا چه مزیت هایی دارد؟

تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها بدون مشورت با کارشناسان صورت می گیرد

مهدیه علیجانی، کارشناس بازار سرمایه در رابطه با تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا گفت: «در نظام اقتصادی ایران، تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها به طور معمول بدون مشورت با کارشناسان و متخصصان صورت می گیرد.»

وی افزود: «این رویکرد، به نادیده گرفتن اصول علم اقتصاد و تجربه های تلخ منجر شده است. در این شرایط به جای پیشرفت، مشکلات جدیدی به وجود آمده و راه حل های ناکارآمدی ارائه می شود و نهایتا چرخ دوباره اختراع می شود؛ اما پنچر و بی فایده!»

زیان 130 همتی 2 خودروساز بزرگ کشور نتیجه قیمت گذاری دستوری شورای رقابت بود

این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: «پس از جهش ارزی سال 1391 و افزایش ناگهانی قیمت خودروها، شورای رقابت بر اساس ماده 58 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی، مسئولیت تدوین دستورالعمل قیمت گذاری خودروها را بر عهده گرفت. این امر از همان ابتدا با مناقشاتی میان خودروسازان و شورای رقابت همراه بود.»

علیجانی بیان کرد: «با شروع دور دوم تحریم ها در سال 1397 این مشکلات تشدید شد. به طوری که تا پایان اسفندماه 1401، زیان دو خودروساز بزرگ کشور به بیش از 130 هزار میلیارد تومان رسید. از آن زمان مسئولیت قیمت گذاری بین شورای رقابت و نهادهای دیگر مانند ستاد تنظیم بازار جابه جا شده، این تغییرات نه تنها به بهبود وضعیت منجر نشده، بلکه اوضاع را بدتر کرده است.»

عرضه خودرو در بورس کالا علاوه بر تنظیم قیمت خودرو، انگیزه تولیدکنندگان را افزایش می دهد

این کارشناس بازار سرمایه اظهار داشت: «روش جاری قیمت گذاری خودرو علاوه بر ایجاد زیان برای خودروسازان، فاصله قیمت بین کارخانه و بازار را افزایش داده و رانت هایی برای افرادی که امکان خرید از این دو شرکت را داشتند، به وجود آورده است.»

علیجانی اضافه کرد: «با کاهش تولیدات، شکل گیری تقاضای کاذب و فاصله قیمت ها به حدی رسیده است که قیمت خودروهای پر تیراژ در بازار به بیش از دو برابر قیمت کارخانه افزایش یافته است.»

وی ادامه داد: «در این میان، عرضه و فروش خودرو در بورس کالا به عنوان یک راه حل برای خروج از این بحران مطرح شد. این روش از دو جنبه می تواند به تعادل بازار خودرو کمک کند.ابتدا سبب کاهش فاصله قیمت کارخانه و بازار و همچنین افزایش انگیزه تولیدکنندگان برای افزایش ظرفیت هاست؛ همچنین باعث تامین خودرو با قیمتی عادلانه خواهد شد.»

رانت شیرین قیمت گذاری دستوری، موافقان عرضه خودرو در بورس کالا را به مخالفان آن تبدیل کرد!

علیجانی گفت: «با این حال عده ای که از رانت محروم شده اند، به بهانه های واهی سعی در ممانعت از ادامه عرضه خودرو در بورس کالا کردند. این گروه از هیچ تلاشی برای تداوم سفره رانت و فساد دریغ نکردند تا در نهایت با ورود سازمان بازرسی به موضوع عرضه خودرو در بورس کالا، مدیر عامل یکی از شرکت های خودروساز در نامه ای از لغو عرضه خودروی خود در بورس کالا خبر داد و امید به بهبود وضعیت صنعت خودرو را به یأس تبدیل کرد.»

وی ادامه داد: «هرچند رئیس وقت سازمان بورس و وزیر اقتصاد تلاش هایی برای ادامه عرضه در بورس کالا داشتند، اما رانت چند صد میلیارد تومانی آنقدر شیرین است که حتی نمایندگانی که در ابتدا موافق عرضه خودرو در بورس کالا بودند، مخالف آن شدند.»

دولت برای دارایی سهامداران خصوصی قیمت گذاری می کند!

این کارشناس بازار سرمایه عنوان کرد: «نقدهای زیادی نسبت به قیمت گذاری دستوری وجود دارد و در این میان، این واقعیت تلخ نیز قابل توجه است که حاکمیت در حال قیمت گذاری کالایی است که متعلق به مردم و سهامداران خصوصی است!»

علیجانی اظهار کرد: «دولت به طور مستقیم و غیرمستقیم کمتر از 50 درصد سهام ایران خودرو و سایپا را در اختیار دارد و این اقدام به نوعی زیر سؤال بردن اصل مالکیت خصوصی ست؛ اصلی که در اسلام هم دارای حرمت است.»

وی تصریح کرد: «با این وجود، تجربه عرضه خودرو در بورس کالا آثار مثبتی از خود به جای گذاشته است. از 28 اردیبهشت ماه 1401 تا 18 دی ماه 1401، حدود 34 هزار و 816 دستگاه خودرو به ارزش 19 هزار میلیارد تومان در بورس کالا عرضه شد. این عرضه نه تنها به نفع مصرف کنندگان بوده است، بلکه تولیدکنندگان نیز در اثر آن، از فشار قیمت گذاری دستوری خارج شده اند.»

بورس کالا در بحبوحه نوسانات ارزی، از جهش قیمت خودرو جلوگیری کرده است

علیجانی تشریح کرد: «قیمت بازار خودرو وابستگی شدیدی به قیمت ارز دارد. بررسی کارنامه عرضه خودرو در بورس کالا نشان دهنده این است که حتی در زمانی که بازار درگیر نوسانات ارزی است، عرضه مداوم خودرو توانسته قیمت های کشف شده در بورس را کاهش دهد. در مواردی که عرضه خودرو در بورس کالا باعث کاهش قیمت خودرو در بازار نبود، سبب افزایش قیمت آن نیز نبوده است.»

وی ادامه داد: «به عنوان نمونه، در تاریخ 26 مرداد 1401 که بازار ارز از ثبات نسبی برخوردار بود، عرضه خودرو در بورس کالا نه تنها باعث افزایش قیمت بازار نشد، بلکه جزو یکی از عوامل کاهش قیمت بازاری خودرو نیز بود.»

این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: «اما از سوی دیگر، در زمان نوسان شدید ارز در آذرماه سال 1402 بررسی قیمت بازار خودروی تارا اتوماتیک همزمان با نوسان قیمت دلار نشان می دهد، عرضه این خودرو در بورس کالا در تاریخ 8 آذر 1401 تأثیری بر افزایش قیمت این خودرو نداشته است.»

علیجانی بیان کرد: «با تغییر دولت و رئیس سازمان بورس و وخامت وضعیت خودروسازان، مسئولان به دنبال چاره ای برای بهبود وضع موجود افتادند. به تازگی رئیس سازمان بورس اعلام کرده است که به طور جدی به دنبال عرضه خودروهای صفر کیلومتر در بورس کالا هستند.»

وی ادامه داد: «نمی توان با قاطعیت اعلام کرد که مطرح شدن این اخبار در شرایط کنونی برای نجات خودروسازان، بازار سرمایه یا سامان دادن به بازار خودرو است.»

منتقدان عرضه خودرو در بورس کالا چه می گویند؟

گفتنی ست برخی منتقدان عرضه خودرو در بورس کالا به سه نرخی شدن قیمت خودرو در صورت انجام این عرضه ها اشاره می کنند، حال آنکه موافقان و طراحان این روش، مکررا تاکید کرده اند که عرضه خودرو در بورس کالا را باید به عنوان یک راه حل برای دوره گذار از بحران به سمت تعادل در بازار خودرو و واقعی سازی قیمت ها دید، نه راهکاری مداوم برای فروش خودرو.

همچنین اگرچه منتقدان عنوان می کنند که به دلیل رقابتی بودن قیمت در بورس کالا، هر کالایی که در این بازار عرضه شده با رشد قیمت مواجه شده است، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که نه تنها این انتقاد غیردقیق و غیرقابل تعمیم به همه کالاهاست، بلکه بررسی بازارهایی نظیر سیمان، فولاد و موارد مورد مناقشه ای مانند آن، باعث کوچ رانت خواران از بازار این کالاها شده و به معاملات شفاف آنها سروسامان داده است.

باید اشاره داشت که خودروسازان و مصرف کنندگان (خریداران) در دوره های قبلی عرضه خودرو در بورس کالا از این روش راضی بوده اند و حتی بررسی کارنامه خودروسازان در همان دوره حاکی از گام های بلند آنها برای خروج از زیان بوده است. بر این اساس به نظر می رسد مخالفان عرضه خودروسازان را دو طیف طرفدار رانت و ناآگاها نسبت به سازوکار بورس کالا تشکیل می دهند.