◄ نقش سیستم های تخلیه و بارگیری در تعیین ظرفیت شبکه‌ ریلی

بخش 41 بررسی اهداف اجرایی برنامه میان‌مدت راه‌ آهن پیش‌تر منتشر شد. بخش 42 این یادداشت در ادامه می‌آید: (بخش‌های یک تا 40 به بخش 41 پیوست شده است).

سیستم های تخلیه و بارگیری

شاید در ابتدا این طور به نظر برسد که سیستم های تخلیه و بارگیری و تجهیزات آن برای کارشناسان مختلف، امر شناخته شده‌ای است و بررسی آن در این قسمت لزومی ندارد. ولی باید اذعان کرد که در شرایط فعلی همین موضوع به ظاهر پیش پا افتاده، یکی از مؤثرترین عوامل ایجاد اختلال در روند کارکرد روان حمل و نقل ریلی است. شاید ذکر این مطلب، بتواند یادآوری مناسبی برای تمرکز بخشیدن توجه مسئولین به نقش قابل ملاحظه‌ سیستم های تخلیه و بارگیری در کارکرد حمل و نقل ریلی شود.

به بیان دیگر سیستم های تخلیه‌ و بارگیری از مهمترین عواملی‌اند که در تعیین ظرفیت شبکه‌ ریلی و سرعت چرخه‌ بازرگانی قطارها مؤثرند. درکشورهایی با راه‌ آهن‌ های پیشرفته، مدیران با فراهم آوردن تمهیدات کافی و مستمر، سعی در کاهش زمان این فرایند از کل چرخه‌ حمل و نقل دارند. متأسفانه در ایران توجه چندانی به این سیستم بسیار حساس نمی شود. چنین رویکردی موجب می‌گردد فقط برای فرایند تخلیه و بارگیری مدت زمان های طولانی صرف شود که گاهی معطلی بابت آن، از کل مدت حمل از مبدأ تا مقصد هم بیشتر می‌گردد.

عوامل مؤثر در تخلیه و بارگیری

• در یک چرخه‌ مستمر حمل‌ و نقل، ظرفیت بارگیری در مبدأ برای هر نوع محموله باید متناسب با ظرفیت تخلیه همان محموله در مقصد باشد. هنگامی که از یک مبدأ نوعی محموله به چند مقصد حمل می شود، باید ظرفیت بارگیری مبدأ برابر مجموع ظرفیت های تخلیه‌های مقاصد مربوطه باشد. همین طور ممکن است که در یک مقصد از چند مبدأ متفاوت یک نوع محموله دریافت شود، لذا میزان ظرفیت تخلیه‌ آن باید برابر با مجموع ظرفیت های بارگیری از مبادی مربوطه باشد.
• ممکن است در یک مبدأ یا در یک مقصد، چندین نوع محموله‌ مختلف بارگیری یا تخلیه شوند. ظرفیت هر یک از آنها باید به طور جداگانه از معیار بند قبلی تبعیت کند. زیرا ممکن است که تجهیزات تخلیه و بارگیری متفاوت باشند.
• ممکن است که از یک نقطه در مبدأ چند نوع کالا بارگیری و در عین حال در مقصد هم چند نوع کالای دیگر تخلیه شود. تجهیزات تخلیه و تجهیزات بارگیری حتی برای یک نوع بار هم ممکن است متفاوت باشند (مثلاً می‌توان برای بارگیری مواد معدنی از لودر و برای تخلیه از بیل مکانیکی استفاده کرد).
• برای تخلیه و بارگیری یک نوع محموله ممکن است بتوان از چند نوع تجهیزات متفاوت بهره برد (مثلاً برای بارگیری غلات می توان از مکنده یا لودر استفاد نمود).
• نوع تجهیزات تخلیه و بارگیری، علاوه بر جنس محموله،  به بسته‌بندی آن نیز وابسته است.
• نوع تجهیزات تخلیه و بارگیری، علاوه بر جنس محموله و بسته‌بندی،  به نوع وسیله‌ نقلیه (به لحاظ امکان دسترسی از پهلو، بالا و عقب و همچنین سطح دسترسی آن) وابسته است.
• نوع و ظرفیت تجهیزات تخلیه و بارگیری به امکانات موجود در مبدأ یا مقصد بار (مانند سکو، بارانداز، چاله‌ بار فله، تسمه نقاله و غیره) مرتبط است. 
• تخلیه و بارگیری علاوه بر عوامل سرمایه‌بری چون تجهیزات و امکانات، به شدت به عوامل انسانی، سامانه‌های کامپیوتری، رویه‌های متداول و نحوه‌ ارتباطات با سایر سیستم های ذیربط هم وابسته است.
• هر چه سیستم تخلیه و بارگیری مکانیزه‌تر باشد، سرمایه‌ بیشتری را می طلبد، ولی سرعت کار را بالاتر برده و از ضایعات و تلفات محمولات نیز کاسته می شود.
•  از آنجایی که ظرفیتهای بارگیری و همچنین تخلیه به عوامل متفاوتی مرتبط است، شاید افزایش ظرفیت هریک از آنها با یک راهکار واحد امکان پذیر نگردد.

 سرمایه‌گذاری در تأمین تجهیزات و عوامل عملیاتی

• بسیاری از انواع بارها در مناطق دور و پرت تولیدی یا در کارگاه های اجرایی خارج از شهرها وجود دارند. در بنادر، ایستگاه ها، پایانه‌های جاده‌ای و مراکز لجستیکی نیز که بنا بر مقتضیات کاری، عموماً با شهرها فاصله دارند، اگر چه وضع بهتر است ولی عمدتاً چندان رضایت بخش نیستند.
•  سیستم های تخلیه و بارگیری برخلاف ظاهر آنها، از امور بسیار مهم، پیچیده و سرمایه‌بر هستند. در نیمی از موارد شرکت های تولیدی یا اجرایی، به دلیل بار مالی زیاد، حاضر نیستند که خود اقدام به خرید و تأمین تمامی تجهیزات تخلیه و بارگیری کنند و نیازهای خود را از طریق برون سپاری بر طرف می‌نمایند. از مهمترین دلایل عدم سرمایه‌گذاری در تأمین تجهیزات تخلیه و بارگیری، کاهش ناگهانی میزان بار (اکثراً ناشی از کمبود بودجه) و در نتیجه معطل ماندن این سرمایه‌های نسبتاً گرانبها (گاهی برای چندین ماه متوالی) می‌شود. از طرف دیگر افزایش ناگهانی تقاضا بر حسب موقعیت های غیرقابل پیش بینی و فشار کارفرمایان برای تسریع کار، منجر به بروز کمبود تجهیزات و پیگیری برای تهیه‌ آنها به هر قیمتی می گردد. چنین نوساناتی بر هزینه‌های تخلیه و بارگیری بسی می افزاید.
• در بعضی شهرها، تجهیزات تخلیه و بارگیری، به طور پراکنده و به طور انحصاری توسط معدود اپراتورهای خودمالک عرضه می شوند. در اکثر مواقع انحصاری بودن میزان عرضه که غالباً کمتر از تقاضاست، به گرانی عملیات تخلیه و بارگیری می انجامد. این افراد عموماً کم بضاعت بوده و به پرداخت سریع دستمزد خود و کارگرانشان وابستگی شدیدی دارند. تجهیزات آنها اغلب مستعمل است و حین کار به طور متناوب خراب شده و برای تعمیر آنها، عملیات تخلیه و بارگیری مدت ها کند شده و حتی متوقف باقی می‌ماند.

گاهی بازتاب ناشی از مشکل تخلیه و بارگیری، از یک نقطه محلی فراتر می‌رود و کل نظام لجستیک مربوطه را درگیر می کند. به عنوان مثال از این نوع مسائل در سرتاسر شبکه‌ ریلی به وفور یافت می‌شود. در این فرایند، علاوه بر وقت‌کشی، گاهی بسیار از مواد و کالاها هم به زیان فرستنده یا گیرنده ضایع می‌شوند. چرا باید میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری کشور در زمینه‌ احداث خطوط، خرید ناوگان و توسعه‌ ایستگاه های کشور تحت تأثیر چنین فرایندهای بسیار مهم ولی کم بها (نسبت به کل سرمایه‌ی شبکه) قرار گیرد.

• در حالیکه در کشورهای پیشرفته، به دلیل شناخت از میزان زیان های وارده، با ساماندهی نظام لجستیکی کشور، سرمایه داران بزرگ و متخصص، وارد عرصه‌ امور تخلیه و بارگیری شده‌اند. شرکت های بزرگ با عرضه‌ مستمر و بی وقفه‌ تجهیزات کاملاً تخصصی و نو و اپراتورهای کارآزموده، عملیات تخلیه و بارگیری را در گوشه و کنار کشور با قیمت های معقول ارائه می دهند. این شرکت ها به کوتاه‌تر شدن مدت انجام این گونه فرایندهای مهم زنجیره‌ بزرگ لجستیکی کمک می‌کنند. آنها با شناخت کافی از انواع کالا، کانتینر و وسایل نقلیه در هر منطقه، تخصصی ترین تجهیزات تخلیه و بارگیری را به خدمت می‌گیرند.

به عنوان مثال در تصویر زیر، انواع تجهیزات تخلیه و بارگیری ویژه‌ی جابجایی کانتینرها نشان داده شده است.

انواع محمولات

• از مهمترین عوامل تعیین کننده در ظرفیت اجرایی و سرعت انجام فرایند سیستم تخلیه و بارگیری، نوع بار و کالا می‌باشد. انواع بارها را می‌توان بر حسب موارد زیر تقسیم بندی کرد:
• بر حسب شکل: پودر، ریز‌دانه، درشت‌دانه، رول، دراز (لوله‌ای یا میله‌ای)، فله، مایعات، حجیم، سنگین، ورق، بدقواره و...
• برحسب جنس: مواد خام و محصولات معدنی، نفت و فرآورده‌های نفتی، مواد شیمیایی مایع و خشک، حیوانات، توشه، مواد غذایی، موادکشاورزی، کالاهای عمومی، محصولات فولادی، و ...
• بر حسب خواص: کالاهای فساد‌پذیر، خطرناک، ویژه، گرانبها، جاندار، ضربه و آسیب‌پذیر، رطوبت‌پذیر، و...  

انواع بسته‌بندی

• بسته‌ بندی‌ها بر حسب نوع کالا و نوع وسیله‌ حمل تعیین می‌شوند. اهداف بسته‌ بندی شامل بهبود فروش، ایجاد ارتباط با مخاطبین، ارائه‌ی هویت محصول، ارائه‌ اطلاعات محصول، تأمین نیاز مشتریان، حفاظت از محصول و کاهش میزان دزدی است.
• معمولاً بسته‌بندی از سه بخش تشکیل می‌شود: بسته‌بندی اولیه (در سطح خرده فروشی یا مشتری نهایی) از موادی تشکیل شده که با محصول ارتباط مستقیم دارد و دارای اهداف مشخص حفاظت از محصول ( در برابر رطوبت و ضربه)، حفظ سایر کالاها (عدم پخش، تراوش و ریزش)، ارائه‌ جزئیات مورد نیاز برای مصرف مشتری از جمله نحوه‌ استفاده و مشخصات محصول است. از نمونه‌های آن بطری، قوطی و ورقه (مثل دارو) است. بسته‌بندی دوم به منظور حفاظت افزونتر، ایجاد فضای استاندارد برای یک مجموعه از همان محصول و تأمین فواید بازاریابی صورت می‌پذیرد. بسته‌بندی دوم بیشتر از جعبه‌های مقوایی و پلاستیکی ساخته شده و در سطح حمل داخل شهرها و خرده فروش دیده می‌شود. بسته‌بندی سوم به وسیله‌ی مشتریان و حتی خرده فروش هم ملاحظه نمی‌گردد و صرفاً به منظور حفاظت از محصول در محیط های سخت و حین حمل و نقل طولانی و انبارداری به کار برده می‌شود.

 بسته‌بندی سوم، در واقع مجموعه‌ای از بسته‌بندی‌های سطح دوم را به صورت بهم فشرده و محکم در بر می‌گیرد و به شکل جعبه‌های (مقوایی، چوبی و فلزی)، پالت، کیسه ای، بشکه‌ای و کانتینری عرضه می‌شود. باید به خاطر داشت که صرفه‌ جویی در بسته‌بندی موجب افزایش هزینه‌ جابجایی در تخلیه و بارگیری می‌شود. مثلاً در صنعت سیمان، سیمان فله‌ای (به صورت پودر) به وسیله‌ی دستگاه های مکنده‌ گرانقیمت تخلیه و بارگیری شده و توسط بونکر حمل می‌شود. سیمان به صورت کیسه‌ای اغلب در قالب دستی و تسمه نقاله و همچنین در قالب پالت توسط لیفتراک و جرثقیل جابجا و توسط وسایل نقلیه‌ی مسقف حمل می‌شود.

•  به دلیل گستردگی حمل کانتینری که منجر به راه اندازی شاخه‌ی مهم حمل و نقل ترکیبی شده است، درباره آن قبلاً به طور جداگانه و مفصل بحث گردیده است.

وضعیت تخلیه و بارگیری در راه‌آهن

1. موضوع بسیار مهم اینست که امر تخلیه و بارگیری یک فعالیت تصدی گری است و باید به بخش خصوصی واگذار گردد. اما در اینجا نقش راه‌ آهن به عنوان یک شرکت حاکمیتی و در قالب موارد ذکر شده‌ی زیر، همچنان پر رنگ باقی می‌ماند:
   • مجموع مطالعات مربوط به وضعیت موجود و بهینه‌ عملیات، تجهیزات و امکانات تخلیه و بارگیری در سطح شبکه‌ ریلی، طبعاً وظیفه راه‌ آهن است. در راه‌ آهن مطالعات مربوط به تعیین ظرفیت تخلیه و بارگیری مبادی و مقاصد محمولات، به تفکیک انواع بار، نوع و ظرفیت تجهیزات و امکانات موجود، تقاضای کل برای تخلیه یا بارگیری، به طور بسیار ناقص و پراکنده صورت گرفته است. اما برآورد قیمت ها و میزان سرمایه‌ گذاری لازم  برای رفع ضعف ها و نواقص در برنامه‌های سالانه منظور نمی‌گردد. روش های تشویق برای سرمایه‌گذاری نیز نامعلوم و تدوین نشده است.
   • راه‌ آهن باید تلاش کند به منظور خرید و به کارگیری تجهیزات گرانبهای مربوطه، تمهیداتی را فراهم کند تا تسهیلات لازم با سود کم در اختیار سرمایه گذاران مستقل بخش حصوصی قرار گیرد.
   • راه‌ آهن می‌بایست با ایجاد استانداردهای ویژه، صاحبان کالا را وادار به تجهیز انبارها و باراندازهای خود کند به گونه‌ای که عملیات داخلی آنها بر چرخه‌ حمل و نقل ریلی اثر منفی باقی نگذارد. این کار از طریق ارائه‌ مشوق های تخفیفی در تعرفه‌های حمل به ازای مدت تحویل و تحول واگن ها زودتر از معیار معین، حسب هر نوع کالا امکانپذیر است. 
   • راه‌آهن به عنوان عامل حاکمیتی و دارنده‌ اموال زیربنایی، مکلف است که با سرمایه‌گذاری مکفی در ایستگاه ها و پایانه‌های خود، انبارها و باراندازها ملکی را در سطح مورد نیاز تجهیز کند. 
2.  راه‌ آهن گاهی اصل برابری ظرفیت بارگیری در مبادی با ظرفیت تخلیه در مقاصد محمولات در مسیرهای پرتردد را رعایت نمی کند. بنابراین وجود ظرفیت کمتر در یکی از آنها، موجب توقف و معطلی وسایل نقلیه در آن محل می‌شود. اوج این مشکل موقعی رخ می دهد که همچون پایانه‌ باری بندرعباس، به دلیل کندی سرعت عملیات تخلیه یا بارگیریِ تعداد زیادی از واگن ها، قطارهای ورودی واپس زده شده و ایستگاه های نزدیک به آن را اشغال می‌کنند. گاهی به سبب وخامت اوضاع تخلیه و بارگیری، به تدریج حتی کل شبکه هم تحت تأثیر قرار گرفته و تا حد توقف عبورومرور یک منطقه‌ی بزرگ پیش می‌رود. در این حالت با اعمال اقدامات اضطراری برای رفع موقت معضل، تلاش بسیار می‌گردد. جالب توجه است هرگاه این گونه معضلات اضطراری در حمل پیش می آید، مسئولین ارشد فشار بی امانی را بر رده‌های پایین‌تر برای رفع موقت آن وارد می آورند. متأسفانه برای دانستن ریشه ی مشکل و رفع دائم آن کوششی نمی کنند و این فرایند بارها تکرار می‌شود.

انواع وسایل جابجا کننده‌ بار

یکی از اصلی ترین عوامل عبور از جایگاه لجستیک طرف دوم (2PL) به مرحله‌ی بالاتر یعنی لجستیک طرف سوم (3PL)، علاوه بر لزوم وجود مراکز، سیستم ها و امکانات لجستیکی، نیاز به در اختیار داشتن وسایل جابجایی کالاها از نوع پیشرفته است. در این قسمت به معرفی برخی از این وسایل جابجا کننده‌ بار پرداخته می‌شود و بر لزوم تأمین گسترده‌ آنها تأکید می‌گردد. نوع برخی از آنها با سایر تجهیزات ساختمان‌سازی و راه‌سازی مشترک است و بعضی شرکت های بخش‌خصوصی، خدمات مربوطه (شامل وسیله به اضافه‌ راننده) را به طور توأمان ارائه می‌دهند. برخی از تجهیزات با وجود کاربری گسترده، باید برای بهره برداری از آنها در راه‌آهن، کاربری و مشخصات فنی آنها اختصاصی شود. بعضی دیگر هم صرفاً اختصاصی راه‌آهن است. نکته‌ مهم اینست که ضعف راه‌آهن در به خدمت گرفتن گسترده‌ ‌این وسایل در سطوح انبارها، باراندازها و مراکز تخلیه و بارگیری ایستگاه ها، بنادر و پایانه‌های مرزی به چشم می‌خورد. بنابراین سیاست گذاران راه‌آهن را به افزایش توان زیر بخش ریلی در این رابطه، از طریق ایجاد زمینه‌های لازم برای ترغیب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی جلب می‌نماید.  

واگن برگردان (tippler)

نحوه‌ انجام عملیات تخلیه‌ بار از واگن، به نوع آن بار و واگن وابسته است. در واگن های فله‌بر که نوعاً مسقف است، با باز شدن دریچه‌های تعبیه شده در کناره‌های پایین آن، مواد داخل واگن تخلیه می‌شود. اگرچه عملیات تخلیه ساده است، ولی برای تسهیل و تسریع در کار، نیاز به یک چاله بار همراه با تسمه نقاله یا سکوی ویژه است. در عوض، بارگیری این نوع واگن ها به تجهیزاتی چون قیف (همراه با تسمه نقاله یا بیل مکانیکی یا سکوی مرتفع برای تخلیه‌ بار کامیون کمپرسی مستقیماً به درون واگن) نیاز است. نوع دیگر تخلیه به وسیله باز شدن دریچه هایی در زیر واگن (نظیربالاست) انجام می‌شود. برای تخلیه‌ واگنهای لبه بلند، روش های دیگری وجود دارد.   

واگن برگردان یک وسیله‌ اختصاصی راه‌آهن است. این وسیله با استفاده از گیره‌ها و چنگک‌های ویژه، شاسی و بدنه‌‌‌ی واگن دارای بار فله را محکم نگهداشته و با یک حرکت دورانی، آن را وارونه کرده و بارهای آن را به درون چاله‌‌‌ی زیر آن‌‌‌ می‌‌ریزد. معمولاً در پایین چاله، یک تسمه نقاله قدرتمند و محکم وجود دارد که بار را به محل مورد نظر منتقل‌‌ می‌کند. واگن برگردان‌ در انواع مختلف و برای محصولات خاص ساخته‌‌‌ می‌‌شود. برخی برقی یا هیدرولیکی و بعضی برای واگن های 4 یا 6 محوره و تعدادی نیز ظرفیت برگرداندن یک یا چند واگن (به طور همزمان در هر بار عملیات) را دارند. بعضی از واگن برگردانهای بزرگ و قوی، توان تخلیه‌‌‌ی 25 واگن در ساعت را دارا هستند.

از مزایای این وسیله، سرعت بسیار بالای تخلیه‌ واگن ها و عدم صدمه خوردن آنها حین عملیات تخلیه است. از معایب واگن برگردان نیز نیاز به سرمایه‌ گذاری بالا و زمانبر بودن تغییر کاربری دستگاه برای تطابق با مشخصات هر نوع واگن است.

در ایران چند واگن برگردان برای تخلیه‌‌‌ بارهای معدنی در اختیار صنایع فولاد (صاحبان کالا) قرار دارد.  واگن برگردان مستقر در بندر عباس (بارکو) با سرعت 4 تا 7 دقیقه به ازای هر واگن، ظرفیت اسمی حداکثر 4.5 میلیون تن تخلیه در سال را دارد. اما به دلیل قدمت، دشواری های نگهداری و خرابی های مکرر، توان تخلیه کلیه‌‌‌ی واگن های معدنی وارده به بندر عباس (صادراتی یا مصرفی در کانجات فولاد منطقه) را ندارد. برای انجام تعمیرات دوره‌ای نیز عملیات تخلیه‌‌‌ی واگن ها تا مدتی با اختلال جدی روبرو‌‌ می‌‌گردد. ضمن اینکه اولویت اول نیز همواره با تخلیه‌‌‌ بارها و واگن های صنایع فولاد است. وقوع این موارد، برای تداوم چرخه‌‌‌ روان حمل مواد معدنی راه‌آهن گران تمام‌‌‌ می‌شود. لذا برای توسعه‌‌‌ صادرات مواد معدنی در بندر عباس، یک محدودیت عمده به شمار می‌رود. بنابراین‌‌ می‌بایست حداقل یک واگن برگردان دیگر برای این امر خریداری و در بندرعباس نصب شود. از آنجایی که برای‌ خرید آن نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی است، شرکت صنعتی و معدنی گل گهر برای سرمایه‌گذاری احداث یک واگن برگردان از سازمان بنادر و دریانوردی تقاضای در اختیار گرفتن 23 هکتار زمین را نموده است که ظاهراً این سرمایه‌گذاری تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است.  

مدل دیگر واگن برگردان برای نوع خاصی از واگن معدنی وجود دارد که در سال 2014 توسط کشور سوئد در نورث لند طراحی و ساخته شده است. بدنه‌‌‌ واگن ها از یک پهلو داری لولا است و پهلوی دیگر بدنه قابل جدا شدن از شاسی و بلند شدن می‌باشد. بدین ترتیب در حین حرکت آهسته‌ قطار باری به سمت جلو، توسط سازوکار ویژه‌ تعبیه شده در کارگاه تخلیه، به ترتیب بدنه هر واگن از بالای شاسی جدا می‌شود.  با بلند شدن تدریجی در نهایت به پهلو در‌‌ ‌غلطیدن آن، بار خالی‌‌ می‌گردد. سپس در حین حرکت واگن، مجدداٌ توسط همان سازوکار، بدنه به جای اول برگردانده می‌شود. این روش موجب می‌شود که یک قطار در حال حرکت آهسته و به طرز خیلی سریع، تمامی واگنهایش ظرف مدت کوتاهی تخلیه شود.

نوع دیگر تخلیه‌کننده، در واقع یک مکنده‌ بسیار قوی مواد فله‌ای نسبتاً سنگین است که این مواد را جارو و به درون لوله می‌کشد و سپس به وسیله‌ میله‌های مارپیچ چرخنده، آن مواد را به سمت بالا هدایت می‌کند و به روی  یک تسمه نقاله می ریزد. در انتها به کمک این تسمه نقاله بار فله‌ای به یک وسیله‌ نقلیه تخلیه‌‌ می‌شود. این وسیله‌ی تخلیه‌کننده برای انواع خاصی از مواد معدنی ریزدانه کاربری دارد.

دستگاه توزین الکترونیک (motion rail weighbridge)

دستگاه توزین الکترونیکی در واقع یک پل باسکولی مدرن است که بر روی خط نصب‌‌ می‌شود و وزن ناوگان ریلی را در حالت متوقف یا در حال حرکت اندازه گیری‌‌ می‌کند. این داده ها به سیستم های کامپیوتری مربوطه ارسال شده و وزن وسیله نقلیه با شماره و نوع واگن تطبیق داده می‌‌شود. سپس به کمک دستگاهای علائمی منصوب در شبکه، داده‌ها جهت ذخیره، چاپ یا ارسال به مراکز محاسباتی ارسال‌‌ می‌گردد.

قسمت نصب شده در خط آهن، از سلول‌های بار هیدرواستاتیکی تشکیل شده که به واسطه‌‌‌ نداشتن قطعات متحرک، بسیار بادوام است. البته این قسمت باید در مقابل باران و برف، فشار آب و هوایی، گرما و سرمای شدید، ریزش روغن و مواد نفتی، گرد و غبار مقاوم باشد. ضمن اینکه میزان خطای آن در اندازه گیری وزن به ویژه به هنگام حرکت وسایل نقلیه نباید بیش از مقداری مشخص باشد. هر چه حساسیت و دقت دستگاه توزین بیشتر و هر چه توان اندازه گیری وزن در سرعت های بالاتری ممکن باشد، قیمت دستگاه مزبور گرانتر‌‌ می‌گردد. در تصویر بالا یک پل توزین الکترونیکی برای سرعتهای زیاد نشان داده شده است. برخی از دستگاه های توزین حتی می‌توانند نامتوازن بودن بار وارده به هر یک از محورهای واگن را هم معین سازند.

از کاربری‌های توزین‌های الکترونیکی، تطابق دادن وزن محموله‌ بارگیری شده با ظرفیت مُجاز برای بارگیری واگن‌‌ می‌باشد. در راه‌ آهن ایران، نرخ تعرفه‌‌‌ حمل بر حسب وزن محسوب واگن (ظرفیت اسمی) محاسبه و مطابق آن حق بهره‌ برداری دریافت‌‌ می‌شود. بنا بر دلایل زیر، عملیات توزین برای کلیه‌ ذینفعان یعنی راه‌آهن، فرستنده یا گیرنده‌ بار و حمل کننده‌‌‌ مهم است.

1. برای راه‌ آهن وزن بار باید دارای شرایط زیر باشد:
   1. اولاً نباید بیشتر از وزن محسوب باشد (زیرا در این صورت بخشی از مبلغ حق بهره‌ برداری بار اضافی دریافت نمی‌شود).
   2.  ثانیاً بار محوری نیز نباید از حد مجاز در مسیر عبور واگن افزونتر باشد، زیرا موجب وارد آمدن فشار و تخریب زیرساخت (به ویژه پل ها)‌‌ می‌شود.
   3.  حمل بار بیشتر توسط نیروی کشش، بدون کسب درآمد مابه ازای آن انجام می‌گردد.

1. برای فرستنده از این منظر که اضافه بار به منزله‌‌‌ از دست دادن بهای بخشی از بار فروخته شده‌‌ افزون بر بارنامه می‌باشد (مگر آنکه فرستنده و گیرنده از یک شرکت باشند).
2. برای گیرنده نیز از این نظر که کسری بار، موجب پرداخت بیشتر برای کالای دریافتی‌‌ می‌گردد.
3. حمل و نقل کننده نیز مواظب است که بار اضافی یا عدم توازن بار به واگن وی صدمه‌ای وارد نکند.
4. البته ذینفعان دیگری هم وجود دارند که در این معادله وارد نشده اند. مثلاً هزینه‌های عملیات تخلیه و بارگیری اضافی که معلوم نیست بر عهده‌ی کدام یک از سه عامل حمل کننده یا فرستنده یا گیرنده می‌باشد.

بدین ترتیب مشخص‌‌ می‌شود که موضوع توزین دقیق به لحاظ هزینه و خسارت، چقدر برای همه‌ عوامل درگیر با اهمیت است. بنابراین به طور معمول، این دستگاه ها‌‌ می‌بایست در مبادی بزرگ، بین راه و مقاصد بزرگ حمل نصب شده تا وزن بار واگن ها اندازه‌گیری شوند. از طرف دیگر ضعف در توان اندازه‌گیری دقیق باسکولها (بالاتر یا پایین تر از وزن حقیقی)‌‌ می‌تواند موجب خسارت برای یک یا چند عامل ذکر شده‌‌‌ی فوق شود. به همین دلیل کالیبراسیون دوره‌ای این دستگاهها نیز حائز اهمیت است.

امروزه لودرهای پیشرفته قادر به  ثبت وزن هر دفعه بارگیری برای هر واگن هستند و در انتهای کار پرینت اوزان مزبور را بر حسب واگن های بارگیری شده ارائه‌‌ می‌دهند. در این صورت برای بارگیری بارهای فله‌ای، تقریباً نیاز به نصب دستگاههای توزین جداگانه نیست. 

انواع لودر

 این وسیله که با کاربری عمومی در اندازه‌ها و قدرت های مختلف ساخته می‌شود، به دلیل عملکرد مناسب و انعطاف‌پذیری زیادی که دارد، می توان با تغییر نوع و اندازه‌ی جام، آن را برای بارگیری و انجام سایر امور در راه‌آهن نیز مورد استفاده قرار داد.

در تصاویر زیر، بارگیری محمولات به طور مستقیم به واگن و همچنین به کمپرسی (برای حمل از پای واگن در حال تخلیه)، توسط لودر نشان داده شده است.

در راه‌آهن از این وسیله برای امور راهسازی و همچنین بارگیری مواد معدنی استفاده‌‌ می‌شود. لودرهای بوم بلند به کمک قیف های ویژه، آمادگی بارگیری واگن های فله‌بر را دارند. لودرها برای پر کردن کانتینرها با مواد فله‌ای هم کاربری دارند.

انواع بیل مکانیکی

انواع بیل مکانیکی برای انجام کارهای معدنی، عمرانی، لایروبی، کانال کنی، راهسازی و ساختمان سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیل مکانیکی با توان های گوناگون، بر حسب چرخ لاستیکی و زنجیری و همچنین بوم هایی در اندازه‌های بلند، متوسط و کوتاه دسته بندی‌‌ می‌گردد. این وسیله به عنوان چکش هیدرولیکی و لودری نیز به کارگرفته‌‌ می‌شود.

موضوع مهم اینست که در راه‌آهن ایران، از این وسیله برای عملیات تخلیه و همچنین بارگیری مواد معدنی استفاده‌‌‌ بسیار‌‌ می‌شود. در تصاویر زیر بارگیری واگن فله‌بر به کمک قیف و تخلیه‌ واگن لبه‌بلند از روی یک سکو نشان داده شده است.

خاطر نشان می‌سازد که بهره‌گیری از کاربری بیل مکانیکی برای تخلیه‌‌‌ مواد معدنی از واگن‌های باری لبه بلند، گاهی موجب می‌شود که بر اثر بی دقتی متصدی امر، صدماتی به بدنه‌ی واگن ها وارد‌‌ ‌آورده شود. بنابراین به کارگیری این وسیله بیشتر برای واگن های قدیمی و مستعمل صورت می‌پذیرد. در واقع این نوع خسارات به دلیل نبود سرمایه‌گذاری در خرید تجهیزات مناسب و تخصصی نظیر واگن برگردان صورت‌‌ می‌گیرد.

(این نوشتار ادامه دارد)

* مشاور انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته