اندیمشک؛ جهانشهر ریلی ایران
در نقطه آغاز شمال خوزستان، آنجا که آخرین قله زاگرس در دل دشت خوزستان آرام می گیرد، شهری است که میراث دار یک قرن همراهی با راه آهن سراسری ایران است. این شهر در صد سال اخیر به واسطه عبور راه آهن سراسری از دل خود، وقایع و حوادث زیادی را شاهد بوده و کتابی است پر رمز و راز از تاریخ معاصر ایران. در همین راستا یک فعال و راهنمای گردشگری در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده به این موضوع پرداخته است.
در نقطه آغاز شمال خوزستان، آنجا که آخرین قله زاگرس در دل دشت خوزستان آرام می گیرد، شهری است که میراث دار یک قرن همراهی با راه آهن سراسری ایران است. این شهر در صد سال اخیر به واسطه عبور راه آهن سراسری از دل خود، وقایع و حوادث زیادی را شاهد بوده و کتابی است پر رمز و راز از تاریخ معاصر ایران. در همین راستا یک فعال و راهنمای گردشگری در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده به این موضوع پرداخته است.
ایمان مولایی نژاد در این یادداشت آورده است:
نخستین نشانه های جهانی بودن این شهر از منظر راه آهن از همان بدو ورود این صنعت به جغرافیایش شکل گرفت. در دوره ای که ایران فاقد صنعت راه آهن بود و از کشورهای همسایه عقب مانده بود، دولت ایران ناگزیر به استخدام شرکت های خارجی جهت به سرانجام رساندن پروژه ای حدودا ۱۴۰۰ کیلومتری با عنوان راه آهن سراسری شمال به جنوب، گرفت و مهندسان و متخصصان راه آهن از کشورهای مختلف راهی ایران شدند. شرکت یولن قسمت های جنوبی ایستگاه راه آهن اندیمشک را احداث کرد و در ۱۵ دی ۱۳۰۸ مسیر ریلی این شهر افتتاح شد. در سال های بعد با توجه به سیل خوزستان و تخریب قسمتی از مسیر ریلی، قسمت های شمالی ایستگاه راه آهن اندیمشک به تیمی متشکل از مهندس کارول و نیروهای ایرانی واگذار شد تا آنکه با توجه به کندی پیشرفت پروژه، تصمیم دولت بر آن شد که کار را به شیوه ای دیگر به سرانجام برساند. در نتیجه شرکت سوئدی ـ دانمارکی کامپساکس که پیش از این در ساخت راه آهن ترکیه مشغول بود، به عنوان مشاور پروژه وارد ایران شد و مسیر باقی مانده راه آهن ایران را به قطعه های مختلف تقسیم کرد تا جهت عملیات اجرایی به پیمانکاران واگذار کند. شرکت ایتالیایی آنژیولینی بالوکا» و شرکت ایرانی فرانسوی «رژی – کاساکوفسکی» از جمله شرکت های خارجی ساخت مسیر ریلی اندیمشک بودند. مزارهای به جای مانده از کارکنان خارجی ساخت راه آهن در ایستگاه و مسیر شهبازان، تله زنگ، تنگ دو و تونل شماره شش ناحیه راه آهن زاگرس، همگی گواه سهیم بودن ملیت های مختلف در به ثمر رساندن مسیر ریلی اندیمشک است.
پس از افتتاح راه آهن سراسری ایران در شهریور ۱۳۱۷ و به فاصله اندکی، جنگ جهانی دوم آغاز شد و کشورهای آمریکا و انگلیس کمک های خود به شوروی سابق را از طریق مسیری موسوم به دالان پارسی به شمال کشور حمل می کردند.
شهر اندیمشک به واسطه عبور مسیر ریلی و جاده ای، محل تردد و ترانزیت بسیاری از آن محموله ها بود تا آنجا که در قسمتی از شهر، شرکت لیتل دیترویت که مقر اصلی آن در شهر دیترویت ایالت میشیگان آمریکاست، اقدام به احداث کارخانه ای جهت مونتاژ قطعات ماشین و هواپیما کرد و اندیمشک در زبان کارکنان آن شرکت به لیتل دیترویت یا دیترویت کوچک (بزرگترین مرکز خودروسازی آمریکا در شهر دیترویت واقع شده است) معروف شد. این شرکت اولین کارخانه مونتاژ ماشین در ایران بود که از سال ۱۳۲۱ و در بحبوبه جنگ جهانی دوم در شهر اندیمشک فعالیت می کرد.
ناحیه راه آهن زاگرس (لرستان سابق) در سال ۱۳۲۵ خورشیدی به مرکزیت اندیمشک تشکیل شد. این ناحیه، به دلیل ویژگی هایی همچون توپوگرافی منطقه، شرایط جغرافیایی، هندسه پیچیده خط و مسیر کوهستانی صعب العبور، شعاع قوس های زیاد، وجود اختلاف ارتفاع زیاد در طول مسیر، وجود ابنیه و سازه های خاص و منحصربه فرد همچون پل ها و تونل ها، تربیت و پرورش نیروهای متخصص فراوان در تمامی رسته های شغلی در یک قرن اخیر و وجود هنرستان راه آهن در این شهر به «دانشگاه راه آهن ایران» معروف است.
مهندس علی انتظام وزیری، نخستین رییس این ناحیه، از دیپلمه های مدرسه صنعتی ایران و آلمان سابق و جز عده ۳۰ نفری بود که در سال ۱۳۰۹ خورشیدی از طرف وزارت راه به آلمان اعزام شدند و در راه آهن مرکزی برلین تحصیلات خود را در رشته جریه ادامه دادند. قاب عکس او در جایگاه مدیران ادوار مختلف این ناحیه در ورودی موزه راه آهن اندیمشک در معرض دید بازدیدکنندگان است .
در اواخر دهه ۳۰ خورشیدی، مقدمات ساخت ششمین سد مرتفع دنیا در اندیمشک فراهم شد. ساخت سد دز باز همپای شرکت های تراز اول عمرانی دنیا را به اندیمشک فراهم کرد. قسمت عمده ای از مصالح و ادوات و تجهیزات ساخت این سد بتنی دوقوسی از طریق راه آهن به اندیمشک وارد و سپس از طریق جاده ای اختصاصی از مرکز این شهر به ساختگاه سد منتقل شد .
طرح اتصال ریلی ایران به عراق در دهه ۳۰ خورشیدی از طریق ساخت راه آهن اندیمشک به العماره عراق و نهایتا بغداد از جمله طرح های ناتمام راه آهن ایران بعد از پیمان بغداد بود که نقش استراتژیک این شهر را در تحولات تاریخی صد سال اخیر کشور نشان می دهد؛ هر چند این طرح به دلایل مختلفی به مرحله اجرا نرسید.
در نیمه دوم دهه ۵۰ خورشیدی، شرکت فرانسوی اسپی باتینیول، که همان پیمانکار ساخت نیروگاه اتمی دارخوین نیز بود، به شهر اندیمشک وارد شد و با ساخت مجتمعی اقامتی شامل سینما، مدرسه، باشگاه تفریحی و... مقدمات حضور جمعی از کارکنان آن شرکت برای انجام عملیات جوش درز ریل جهت ساخت ریل های طویل برای احداث خط دوم راه آهن برقی اندیمشک ـ اهواز و اندیمشک ـ لرستان را فراهم آورد که البته این طرح ناتمام باقی ماند
راه آهن اندیمشک در دوران جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، نقشی پررنگ در دفاع از کشور بر عهده داشت. انتقال رزمندگان و ادوات و تجهیزات جنگ، این ایستگاه را به نقطه ای حساس در راه آهن ایران تبدیل کرد تا آنجا که در بمباران چهارم آذر ۱۳۶۵ که طولانی ترین بمباران هوایی تاریخ ایران و دومین در دنیا بعد از جنگ جهانی دوم است، محوطه راه آهن اندیمشک یکی از اهداف اصلی آن بمباران یک ساعت و ۴۵ دقیقه ای بود. از راه آهن اندیمشک به واسطه تلاش ها و خدمات بی وقفه پرسنل آن در پشتیبانی نیروها و بازسازی مسیرهای ریلی در دوران دفاع مقدس، به عنوان «ارتش دوم ایران» یاد می شود. بازسازی و استفاده از پل تله زنگ با وجود ۱۲ مرتبه حمله هوایی عراق علیه این اثر شاخص راه آهن، گواه پایمردی و فداکاری کارکنان راه آهن در آن دوران است.
ناحیه راه آهن زاگرس به مرکزیت اندیمشک، دارای بیشترین تعداد شهید در بین کلیه نواحی راه آهن کشور و تمام ادارات استان خوزستان در دوران دفاع مقدس بوده است. از بین ۴۰ شهید این اداره کل ۱۵ تن از آنان در بمباران هوایی ۵۴ فروند هواپیمای عراقی در روز چهارم آذر ۱۳۶۵ به شهادت رسیدند.
در سال های اخیر و با توجه به اهتمام وزارت میراث فرهنگی نسبت به ثبت و حفظ میراث صنعتی، مقدمات ثبت ملی مسیر راه آهن سراسری انجام گرفت و نهایتا در مردادماه ۱۴۰۰، راه آهن سراسری ایران به عنوان نخستین اثر صنعتی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
اندیمشک اولین شهر ایران است که با اختصاص فضایی ویژه شامل قسمتی از سوله انبار توشه راه آهن و سازه ای با قدمت روزهای نخستین ساخت راه آهن سراسری، اقدام به راه اندازی نخستین موزه تخصصی راه آهن در کشور کرد .
قطار گردشگری این شهر در نوروز ۹۶ و ۹۷ از اولین قطارهای گردشگری کشور بود که سهم زیادی در معرفی جاذبه های گردشگری ریلی به عموم مردم ایفا کرد.
با توجه به ثبت ملی و متعاقبا ثبت جهانی راه آهن سراسری شمال به جنوب ایران در مرداد ۱۴۰۰ و عبور درصد قابل توجهی از این مسیر از محدوده شهرستان اندیمشک و ناحیه راه آهن زاگرس (حدود ۱۲ درصد از مسیر ثبت جهانی راه آهن ایران در فهرست یونسکو) از اندیمشک به عنوان «شهر جهانی راه آهن» و «ریل شهر ایران» یاد می شود.
وجود جاذبه هایی چون پل شهبازان (مرتفع ترین پل دره ای راه آهن ایران به ارتفاع ۵۰ متر) ، پل دم دم به ارتفاع ۴۰ متر، تونل های شاهی و شاهپور به عنوان دومین و سومین تونل های طویل راه آهن سراسری ایران، وجود تنگه های فنی با چشم اندازهای بکر و زیبا از جمله «تنگ چهار» به عنوان فنی ترین تنگه راه آهن سراسری راه آهن ایران، قدیمی ترین پل معلق ماشین رو ایران (پل معلق گهرش)، بناهای سنگی و آجری در طول مسیر و... اندیمشک را به «قطب گردشگری ریلی خوزستان» تبدیل کرده است.
پایگاه استانی میراث جهانی راه آهن ایران اخیرا در این شهر راه اندازی شده و زمینه معرفی اندیمشک به عنوان «جهان شهر ریلی ایران» را به صورت ویژه دنبال می کند.
با توجه به دسترسی آسان آثار ثبت جهانی خوزستان در شهرهای شوش و شوشتر از طریق راه آهن اندیمشک و وجود راه آهن در این ۲ شهر تاریخی، صنعت راه آهن که خود از آثار ثبت جهانی ایران است، زمینه ساز پیوند شهرهای اندیمشک، شوش و شوشتر در قالب مسیر ریلی شده و از این سه شهر با عنوان مثلث جهانی گردشگری خوزستان یاد می شود. فاصله ایستگاه راه آهن اندیمشک از چغازنبیل ۷۷ کیلومتر، از آسیاب های شوشتر ۷۴ کیلومتر و از کاروانسرای ثبت جهانی افضل شوشتر ۷۳ کیلومتر است.
بهترین زمان سفرهای ریلی به اندیمشک اواخر پاییز تا اوایل بهار است ولی اگر به دنبال تجربه ای هیجان انگیز در فصل گرم خوزستان هستید می توانید از هر جای ایران خود را به ایستگاه راه آهن اندیمشک رسانده، با طی کردن ۱۷ کیلومتر به تفرجگاه ساحلی قلعه مختار بروید و از آنجا با همراهی راهنمایان محلی و سوار شدن بر قایق به دره آبی «چم سبز» رفته تا شاهد خنک ترین و مهیج ترین مقصد گردشگری تابستانی ایران باشید.
