ضرورت توجه به اهمیت ژئواکونومیکی کریدور میانی و دریای خزر

افزایش اهمیت ژئواکونومیکی کریدور میانی و دریای خزر

 در پس زمینه تقویت تبادلات دیپلماتیک و اقتصادی بین چین و پنج کشور آسیای مرکزی، که نمونه آن نشست اخیر سران در «شیان» بود، اهمیت کریدور میانی در سراسر دریای خزر بوده که در سال های اخیر به طور پیوسته گسترش یافته است.

البته دومین مجمع اقتصادی اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی، که همزمان با نشست شیان در آلماتی برگزار شد، کمتر مورد توجه قرار گرفت. بنابراین، اتحادیه اروپا از توسعه و تقویت کریدور میانی به عنوان یک موازنه احتمالی در اتکا به زیرساخت های روسیه استفاده می کند. نشست آلماتی نشان دهنده جهت گیری سیاست راهبردی اتحادیه اروپا و مصوبه شورای اتحادیه اروپا در ژوئن ۲۰۱۹ بوده که به دنبال ایجاد روابط نزدیک تر با کشورهای آسیای مرکزی است.

نقش آذربایجان و قزاقستان

در رویکرد نوین غرب و چشم اندازی راهبردی آن، دو کشور آذربایجان و قزاقستان نقش کلیدی دارند. چون این دو کشور برای اجرای کریدور میانی و تقویت قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی نقش اساسی دارند. در این میان، جمهوری آذربایجان به دلیل پیوند جغرافیایی آن با اروپا و آسیا و جایگاه مهم آن در بخش حمل ونقل و لجستیکی کریدور میانی، از جایگاه ویژه برخوردار است.

همکاری آذربایجان و قزاقستان به عنوان عامل شتاب دهنده در راه اندازی عملیاتی کریدور میانی از سال ۲۰۱۷ بوده که بعداً این همکاری دوجانبه به پلت فرم چندجانبه در راستای تقویت توسعه منطقه ای تبدیل و به تغییر چشم انداز ژئواکونومیک آن کمک کرده است.

در پی تحولات اخیر، کریدور میانی از پروژۀ صرف ژئواکونومیک به یک مسیر ترانزیتی مهم سیاسی تبدیل شده است. تغییر الگوهای تجارت بین الملل به دنبال تداوم جنگ روسیه و اوکراین، اهمیت کریدور میانی را افزایش داد، به طوری که حمل بار از طریق کریدور میانی تنها در سال گذشته افزایش دو برابری را تجربه کرد.

موضع پکن

گاهی کریدور میانی به عنوان جزئی از طرح کمربند و جاده چین به تصویر کشیده می شود و بُعد استراتژیک و متمایز آن را نادیده می گیرند که به باور کارشناسان گمراه کننده است. در واقع، حمایت چین از کریدور میانی در مقایسه با منابعی که به سایر مسیرهای ترانزیتی (مسیر شمالی از طریق روسیه و مسیر دریایی جنوبی) در BRI اختصاص داده، بسیار اندک است.

توسعه کریدور میانی، با وجود موانع، نمادی از آرمان منطقه قفقاز جنوبی-آسیای مرکزی برای کاهش وابستگی سیاسی و اقتصادی است. باوجود گام های محکم در توسعه زیرساخت های حیاتی مانند ایجاد بندر مدرن و چندوجهی «آلات» توسط آذربایجان، شناخت قدرت های غربی از اهمیت استراتژیک این مسیر هنوز به اندازه جایگاه آن نبوده، در این راستا نیاز به افزایش سرمایه گذاری چندجانبه از سوی آنها است.

اگر کریدور میانی در زمان مناسب توسعه یابد، این پتانسیل را دارد که به عنوان مجرایی برای رهایی آسیای مرکزی از نفوذ روسیه عمل کند، زیرا در پی جنگ اوکراین این روند رو به کاهش است. تمایل تاریخی روسیه به اعمال فشار بر کشورهای آسیای مرکزی از طریق تهدیدات نظامی و کنترل مسکو بر بازارهای انرژی، می تواند رویکرد محتاطانه چین در مورد کریدور میانی را توضیح دهد. به عنوان مثال، در اجلاس شیان، پکن مسیر از پیش برنامه ریزی شده قرقیزستان -ازبکستان-ترکمنستان- ایران -ترکیه -اروپا را اعلام کرد.

اگرچه مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TITR) – پروژه ای گسترده است که کریدور میانی مهم ترین بخش آن است – در ابتدا به عنوان مسیری جایگزین برای کالاهای چینی و بالقوه آسیای جنوب شرقی جهت رسیدن به اروپا در نظر گرفته شد، اما پکن در عمل آن را به عنوان بخشی از BRI در نظر گرفت. البته سرمایه گذاری چین در TITR و به ویژه کریدور میانی، کمتر از سایر طرح ها است. چون پکن کریدور میانی را به عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی می داند. همچنین چینی ها نسبت به هرگونه حمایتی که تعادل ژئوپلیتیکی منطقه را دچار تغییر می کند، تردید دارند.

تحولات اخیر باعث ایجاد فرصت های جدید برای TITR و کریدور میانی در راستای پیشبرد توسعه اقتصادی و یکپارچگی مستقل در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی شده است. اگر معاهده صلح جامع ارمنستان با آذربایجان نیز برقرار شود، این امر در قفقاز جنوبی نمود بیشتری خواهد داشت.

افزایش اهمیت ژئواکونومیکی کریدور میانی و دریای خزر

منافع غرب

رویکرد راهبردی غرب می تواند جریان های تجاری از طریق کریدور میانی را افزایش و تامین مواد خام ضروری برای اتحادیه اروپا را تضمین و همچنین توسعه و همگرایی اقتصادی منطقه ای را تشویق کند.

کریدور میانی – ستون فقرات TITR- این پتانسیل را دارد که منطقه وسیع تری از قفقاز جنوبی تا آسیای مرکزی را به عنوان یک بازیگر نسبتاً مستقل در سیاست جهانی ایجاد کند، یعنی نه تنها هدف هوس های قدرت های بزرگ نخواهد بود، بلکه می تواند سیاست خاص خود را داشته باشد. این تغییرات، تحولات ژئواکونومیکی منطقه بزرگتر -قفقاز جنوبی، منطقه دریای خزر و آسیای مرکزی - را تسریع می کند. در نهایت بر پیکربندی مجدد توازن قدرت های جهانی تأثیر می گذارد.

این پیکربندی مجدد می تواند هژمونی اتحاد سه گانه جدید چین، ایران و روسیه را کاهش دهد که به نفع اروپا، بریتانیا، ایالات متحده و کشورهای هند و اقیانوسیه خواهد بود. از همین رو، کشورهای هند و اقیانوسیه باید تلاش بیشتری برای حمایت از TITR و در وهله نخست از کریدور میانی انجام دهند.