◄ سهم حمل ونقل از برق صنایع چقدر است؟
بر اساس تازه ترین داده های قابل دسترس در ترازنامه انرژی و گزارش های دوره ای توانیر، مصرف برق بخش صنعت در فاصله سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ روندی افزایشی داشته و این بخش همچنان یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان برق کشور به شمار می رود. با این حال، در ساختار آماری موجود، صنعت تنها در قالب یک گروه کلی گزارش می شود و سهم زیر بخش هایی مانند حمل ونقل، لجستیک یا کارخانجات مرتبط با خودروسازی و ریلی به صورت مجزا منتشر نمی شود.
در حالی که آمارهای کلی وزارت نیرو از رشد مصرف برق در بخش صنعت طی سال های اخیر حکایت دارد، هنوز هیچ گزارش رسمی و منتشرشده ای که سهم دقیق زیر بخش «حمل ونقل» را از مصرف برق صنایع در سال ۱۴۰۴ مشخص کند، ارائه نشده است.
به گزارش تین نیوز، کارشناسان انرژی می گویند دلیل اصلی نبود این تفکیک، الگوی مصرف انرژی در حمل ونقل ایران است؛ جایی که بخش عمده بار این حوزه همچنان بر دوش سوخت های فسیلی قرار دارد و تنها بخش هایی مانند راه آهن، مترو، برخی خطوط شهری و صنایع وابسته، مصرف کننده مستقیم برق هستند. همین موضوع باعث شده سهم حمل ونقل از برق مصرفی کل صنایع، در حد بسیار محدود باقی بماند و در گزارش های رسمی نیز به عنوان آیتم جداگانه ارائه نشود.
با وجود این، انتظار می رود در نسخه های به روزرسانی شده ترازنامه انرژی یا گزارش های تفصیلی وزارت نیرو در ماه های آینده، داده های دقیق تری درباره ترکیب مصرف برق صنایع و سهم حمل ونقل منتشر شود؛ به ویژه با توجه به برنامه های توسعه حمل ونقل برقی، نوسازی ناوگان ریلی و افزایش پروژه های برقی سازی خطوط.
با وجود رشد مداوم مصرف برق در بخش صنعت و افزایش سهم این بخش در بار شبکه طی سال های اخیر، همچنان هیچ آمار رسمی و تفکیک شده ای درباره سهم «حمل ونقل» از برق مصرفی صنایع در سال ۱۴۰۴ منتشر نشده است. این خلأ آماری در شرایطی ادامه دارد که توسعه حمل ونقل ریلی، پروژه های برقی سازی و تغییر الگوی انرژی در ناوگان حمل ونقل سنگین، نیازمند داده های دقیق و به روز است. کارشناسان می گویند نبود این تفکیک آماری، تصمیم گیری در حوزه انرژی و حمل ونقل را دشوار کرده و ضرورت تغییر رویکرد وزارت نیرو در ارائه گزارش های تخصصی را برجسته کرده است.
وضعیت فعلی آمار: داده هایی که وجود دارد و داده هایی که منتشر نشده است
آخرین گزارش های رسمی منتشرشده از سوی وزارت نیرو، توانیر و ترازنامه انرژی کشور، مصرف کل برق در بخش صنعت را در بازه سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ با روندی افزایشی نشان می دهد. این گزارش ها تأکید می کنند که صنعت همچنان یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان برق در ایران است و سهم قابل توجهی از بار شبکه را در ساعات اوج مصرف به خود اختصاص می دهد.
اما نکته کلیدی اینجاست که در هیچ کدام از این منابع، زیر بخش «حمل ونقل» به عنوان مصرف کننده مستقل برق ثبت نشده است. به عبارت دقیق تر: گزارش های دوره ای شرکت توانیر مصرف برق «صنعت» را به صورت یک بخش واحد منتشر می کنند؛ ترازنامه انرژی نیز زیر بخش های حمل ونقل را تنها برای سوخت های فسیلی (بنزین، گازوئیل، CNG) تفکیک می کند و برق در این بخش معمولاً در حد ناچیز و بدون انتشار جزئیات لحاظ می شود؛ در گزارش های تحلیلی مربوط به حمل ونقل، اطلاعات مربوط به «مصرف انرژی» وجود دارد، اما نه به تفکیک برق صنعتی.
به این ترتیب، حتی در پایان آبان ۱۴۰۴ نیز هنوز هیچ سند رسمی داخلی در دسترس نیست که عدد یا سهم مشخصی برای مصرف برق بخش حمل ونقل ارائه کند.
این خلأ آماری که بر پایه داده های دقیق و افشای رقم های معتبر استوار است– یک شکاف مهم محسوب می شود. زیرا صنایع تولید ناوگان، شرکت های حمل ونقل ریلی، شهرداری ها، متروها، شرکت های سرمایه گذار و حتی فعالان حوزه انرژی، برای تصمیم سازی نیازمند این نوع گزارش ها هستند.
چرا سهم حمل ونقل از برق صنایع منتشر نمی شود؟
تحلیل کارشناسی نشان می دهد که عدم انتشار این آمار دلایل متعددی دارد:
- سهم بسیار کم برق در حمل ونقل ایران
ساختار انرژی در حمل ونقل کشور هنوز به شدت متکی بر سوخت های فسیلی است.
نزدیک به ۹۸ درصد از انرژی مورد استفاده در حمل ونقل جاده ای، هوایی و دریایی از بنزین و گازوئیل تأمین می شود. بنابراین مصرف برق این بخش نسبتاً محدود است، و همین باعث شده در گزارش های کلان انرژی، این سهم قابل توجه تشخیص داده نشود.
- عدم الزامات قانونی برای تفکیک آماری برق در حمل ونقل
وزارت نیرو در چارچوب فعلی خود موظف است مصرف برق را به چهار بخش اصلی تفکیک کند:
خانگی، صنعتی، عمومی و کشاورزی.
تفکیک درونی صنعت –مثل صنایع غذایی، فلزات، ریلی، خودروسازی، لجستیک و غیره– در این ساختار الزامی نیست.
- پراکندگی مصرف کنندگان برقی حوزه حمل ونقل
مصرف برق حمل ونقل عمدتاً شامل: مترو و خطوط ریلی شهری، برخی کارخانجات تجهیزات ریلی، سیستم های کنترل ترافیک و سیگنالینگ، و محدود استفاده از خودروهای برقی یا شارژرهای شهری است. این مجموعه پراکنده، در طبقه بندی های موجود «صنعت» یا «عمومی» تقسیم می شود و شناسایی سهم آن دشوار می شود.
- نبود زیرساخت پایش هوشمند مصرف انرژی در بخش حمل ونقل
بسیاری از متروها، کارخانجات تعمیرات اساسی و ایستگاه های ریلی، مصرف برق را در قالب های جداگانه ثبت نمی کنند. این موضوع امکان جمع آوری داده های منسجم را کاهش می دهد.
- فقدان مطالبه گری دستگاه های حمل ونقلی
در نبود درخواست شفاف از سوی وزارت راه وشهرسازی، شرکت راه آهن، شهرداری های بزرگ یا سازمان محیط زیست، وزارت نیرو نیز تا امروز انگیزه ای برای انجام این تفکیک نداشته است.
روند مصرف برق در بخش صنعت و پیامدهای آن برای حمل ونقل
بر اساس داده های رسمی، مصرف برق بخش صنعت طی سه سال اخیر روندی رو به رشد داشته است؛ موضوعی که هم به دلیل افزایش ظرفیت تولید و هم توسعه واحدهای صنعتی جدید بوده است.
این روند برای حمل ونقل پیامدهای مهمی دارد:
- صنایع تولید ناوگان (واگن، لکوموتیو، اتوبوس برقی) به صورت روزافزون برق بر می شوند؛
- پروژه های برقی سازی خطوط ریلی (مانند تهران–مشهد یا مسیرهای حومه ای) مستقیماً به مصرف برق متصل اند؛
- توسعه مترو در ۱۰ کلان شهر، نیازمند برنامه ریزی انرژی دقیق است؛
- شهرها به سمت توسعه زیرساخت شارژ خودروهای برقی حرکت می کنند، که همین امروز نیز برنامه ریزی توان و ظرفیت شبکه را ضروری کرده است.
بدون آمار رسمی مصرف برق، پیش بینی بار آینده شبکه در صنایع حمل ونقل بسیار دشوار می شود و این می تواند در سال های آینده مدیریت انرژی و برنامه ریزی کلان کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
پیامدهای نبود آمار برق حمل ونقل برای سیاست گذاری
نبود آمار رسمی در این حوزه چند چالش جدی ایجاد کرده است:
- سردرگمی سیاست گذاران در برآورد نیاز برق پروژه های حمل ونقل برقی
برای توسعه متروها، ناوگان اتوبوسی برقی و برقی سازی خطوط ریلی، باید بدانیم امروز چه میزان برق مصرف می شود و در افق ۱۴۰۶ تا ۱۴۱۰ چه میزان مصرف خواهیم داشت. بدون این داده ها، پیش بینی بار غیرممکن یا پرخطاست.
- اختلال در برنامه ریزی انرژی واحدهای صنعتی حوزه حمل ونقل
کارخانجات سازنده واگن، قطار شهری، لوکوموتیو و قطعات مرتبط با حمل ونقل، برای توسعه ظرفیت نیازمند نقشه انرژی هستند. فقدان این داده ها تصمیم گیری سرمایه گذاران را دشوار می کند.
- مشکل در برآورد اثرات زیست محیطی حمل ونقل برقی
برای ارزیابی مزایای زیست محیطی و اقتصادی حمل ونقل برقی، باید بدانیم سهم برق در این بخش چه میزان است و چه سرعتی دارد. بدون این داده، محاسبات مزیت اقتصادی و صرفه جویی سوخت ناقص خواهد بود.
- عدم شفافیت برای افکار عمومی و رسانه های تخصصی
در دوره ای که دولت بر توسعه حمل ونقل پاک تأکید می کند، نبود داده درباره مصرف برق این حوزه تناقضی آشکار ایجاد می کند.
برآورد کارشناسی از سهم احتمالی برق در حمل ونقل (غیررسمی)
اگرچه هیچ عدد رسمی برای سال ۱۴۰۴ منتشر نشده، اما بر اساس روندهای آماری در سال های گذشته و الگوی جهانی، می توان یک برآورد محدود و محافظه کارانه ارائه کرد:
- مصرف برق حمل ونقل ریلی شهری (متروها) بخش اصلی مصرف را تشکیل می دهد؛
- راه آهن برقی تنها در بخشی از مسیرهای شهری و عملیات تعمیرگاهی برق استفاده می کند؛
- مصرف شارژ خودروهای برقی هنوز بسیار ناچیز است؛
- صنایع تولید تجهیزات حمل ونقل در طبقه «صنعت» ثبت می شوند و سهم قابل توجهی دارند، اما به عنوان حمل ونقل در آمار انرژی محسوب نمی شوند .
با این ملاحظات، سهم برق مصرفی مرتبط با حمل ونقل –در قالب زیر بخش های داخل صنعت– احتمالاً کمتر از یک درصد از کل مصرف برق صنایع است؛ و احتمالاً بخش اعظم این مقدار نیز مربوط به مترو و ریلی شهری است.
این عدد رسمی نیست ، اما نشان می دهد ساختار انرژی کشور هنوز فاصله زیادی با برقی شدن واقعی حمل ونقل دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای شفاف سازی مصرف برق حمل ونقل
برای رفع این خلأ اطلاعاتی، چهار اقدام کلیدی قابل اجراست:
- ایجاد طبقه مستقل «حمل ونقل برقی» در گزارش های وزارت نیرو
این کار امکان رصد سالانه مصرف را فراهم می کند و مستقیماً به سیاست گذاری کمک می کند.
- الزام متروها، راه آهن و صنایع حمل ونقل به گزارش دهی تفکیک شده مصرف برق
این گزارش ها باید در قالب یک سامانه ملی ثبت شوند.
- راه اندازی داشبورد پایش هوشمند مصرف انرژی حمل ونقل
یک داشبورد متمرکز می تواند روند مصرف برق مترو، ایستگاه های شارژ، صنایع حوزه حمل ونقل و پروژه های برقی سازی را به صورت برخط نمایش دهد.
- تعامل وزارت نیرو با وزارت راه وشهرسازی برای برنامه ریزی مشترک انرژی–حمل ونقل
این تعامل می تواند برآورد بار شبکه در پروژه های ریلی و حمل ونقل سبز را دقیق تر کند
در حالی که مصرف برق در بخش صنعت ایران طی سال های اخیر افزایش یافته و فشار بیشتری بر شبکه وارد کرده است، همچنان هیچ آمار رسمی درباره سهم حمل ونقل از برق مصرفی صنایع در سال ۱۴۰۴ منتشر نشده است. این خلأ آماری نه تنها مانع از برنامه ریزی دقیق در حوزه حمل ونقل برقی می شود، بلکه ارزیابی اقتصادی پروژه های ریلی، زیست محیطی و زیرساختی را با چالش روبه رو می کند.
برقی سازی حمل ونقل یک مسیر اجتناب ناپذیر است؛ اما بدون داده قابل اتکا، سیاست گذاری در این حوزه، بیش از هر زمان دیگر، با عدم قطعیت همراه خواهد بود. انتشار تفکیک مصرف برق در زیر بخش حمل ونقل، می تواند نخستین گام در مسیر شفافیت، تصمیم سازی درست و توسعه پایدار در حمل ونقل ایران باشد.
