◄ رویکرد سیستمی؛ گنج گمشده در مدیریت هوانوردی کشور/ نقد نگاه جزئی نگرانه در شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران

مقدمه:

در صنعت حساس و پیچیده ای چون هوانوردی، هر گام، هر تصمیم و هر اقدام، نتیجه تلاش جمعی متخصصانی از حوزه های مختلف است. آیا مدیریت سرمایه­ انسانی در این زنجیره درهم تنیده و تاثیرگذار، بدون توجه کافی به جزئیات و پیامدهای سازمانی تصمیمات، امکان­ پذیر است؟ آیا می­ توان در یک ساختار بزرگ و به هم پیوسته،  یک یا دو بخش را تافته جدا بافته دانست؟ آیا پرواز، تنها با «بال» ممکن است؟ بدون موتور، سوخت، سیستم هدایت و خلبان، آیا بال ها به تنهایی می توانند پرواز را ممکن سازند؟

نقد رویکرد بخشی نگر در تحلیل نقش ها

در مطلبی که اخیرا (مورخه 5/3/1404) با عنوان "مراقبت پرواز و الکترونیک، دو بال توسعه شرکت فرودگاه­ های کشور و ایمنی پروازها" در تین نیوز منتشر شد، هرچند تاکید بر اهمیت برخی از بخش ­ها در موقعیت ­های خاص قابل درک است، اما از نگاه مدیریت سازمانی، تحلیل بخشی­ نگرانه فوق، نقض آشکار رویکرد سیستمی و جامع نگر در مدیریت منابع انسانی و راهبری سازمانی است.

تفکر سیستمی؛ زیربنای مدیریت نوین

بر اساس اصول تفکر سیستمی که توسط متفکرانی چون پیتر سنگه در کتاب «پنجمین فرمان» تشریح شده، سازمان ها به مثابه یک سیستم زنده، پویا و چندلایه عمل می­کنند. در چنین سیستمی، عملکرد نهایی حاصل تعامل هماهنگ تمام اجزاست و تأکید بیش از حد بر یک یا دو بخش، تصویری ناقص و گمراه کننده از واقعیت سازمانی ارائه می دهد.

نظریه پرداز مدیریت، مایکل پورتر نیز با معرفی مدل زنجیره ارزش (Value Chain) نشان داد که سازمان های موفق، تنها زمانی می توانند ارزش ­آفرینی کنند که تمامی اجزای زنجیره، از تدارکات داخلی تا خدمات پس از فروش، به صورت یکپارچه عمل کنند. اگر تنها یکی از این حلقه ها تضعیف شود، خروجی نهایی دچار اختلال خواهد شد. در صنعت هوانوردی و فرودگاهی  نیز ایمنی و بهره وری حاصل هم افزایی است، نه قهرمان سازی بخشی!

همچنین نظریه برابری آدامز (Equity Theory) در مدیریت منابع انسانی تاکید می­ کند کارکنان دائماً وضعیت خود را با دیگران مقایسه می کنند. وقتی حس کنند برخی تخصص ها به شکلی نامتناسب مورد توجه و تجلیل قرار می گیرند، کاهش انگیزه، افزایش فرسودگی شغلی و در نهایت کاهش بهره وری سازمانی دور از انتظار نخواهد بود.

راهکار: نگاه جامع نگر، ادبیات متوازن

بنابراین مسیر درست برای تعالی سازمانی، بزرگداشت همه اجزای ارزش آفرین است. مدیریت یکپارچه، یعنی «همه دیده شوند»، «همه شنیده شوند» و «همه نقش داشته باشند». معیارهای ناصحیح مقایسه و نمادسازی های گمراه کننده و بی­ حاصل، بیش از بهره سازمانی، انتفاعِ بخشی یا شخصی به همراه خواهد داشت و ممکن است به طور موقت قلوب اندکی را به دست بیاورد؛ اما قطعا بازنده این قمار، سازمان خواهد بود. به یاد داشته باشیم: هیچ پروازی تنها با بال انجام نخواهد شد! موتور، سوخت، تجهیزات، مهندسی، خلبان، مدیریت ترافیک و ده ها مؤلفه دیگر برای پرواز ایمن ضروری هستند. همه سازمان ها چنین اند؛ تعالی سازمانی، تنها با هماهنگی تمام اجزا ممکن است. امید که دست از این نمادهای پوچ و سفارشی بشوییم و در ادبیات مدیریتی مان، به جای رویکرد بخشی­نگر، روایت سیستمی را جاری کنیم.

و اما سخن آخر: دن دیویس در کتاب «مکانیزم بی­ مسئولیتی: چرا سیستم ­های بزرگ تصمیم ­های فاجعه­ بار می گیرند؟» که از نگاه دو مجله "Financial Times" و "The New Statesman" به عنوان کتاب سال برگزیده شده، پرسشی تامل­ برانگیز مطرح می­ کند: «وقتی یک شرکت، بانک یا دولت ورشکست می­ شود، چه کسی مقصر است؟ همیشه آسان­ ترین راه، ایراد گرفتن از کارکنان بد یا مشاوران است؛ اما اگر ریشه مشکل در خود سیستم باشد چه؟»