فاصله «من شهردارم» تا بودجه ریزی مشارکتی

مدتی است تبلیغات محیطی برای  طرح «من شهردارم» در مقیاس وسیع در شهر تهران خودنمایی می کند.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزن آنلاین ، به این طرح در امتداد پروژه های کوچک مقیاس توسعه محلی در دوره قبل مدیریت شهری پایتخت قابل تحلیل است؛ طرحی که دست اندرکاران آن مدعی هستند به مردمی سازی اداره شهر منجر خواهد شد.

در این یادداشت بنا داریم ورای اهداف سیاسی و تبلیغاتی مدیریت شهری در دوره اخیر، ضمن تبارشناسی مفاهیم مرتبط با طرح مذکور در مقیاس جهانی، به نقد و بررسی زمینه ها و زیرساخت های لازم جهت تحقق آن در تهران بپردازیم.

بودجه مشارکتی برای اولین بار در دهه ۱۹۸۰ توسط حزب کارگران برزیل توسعه یافت. این حزب از پیش اعلام کرده بود که موفقیت در انتخابات به خودی خود یک هدف نیست، بلکه سکویی برای توسعه اشکال رادیکال و مشارکتی دموکراسی است. موفقیت اولیه بودجه ریزی مشارکتی در شهر«پورتو آلگره» باعث جذابیت این ایده برای دیگر شهرهای آن کشور شد، به گونه ای که تا سال ۲۰۰۱ بیش از ۱۰۰ شهر در برزیل بودجه بندی مشارکتی را اجرا کردند.

جذابیت  این ایده به قدری بود که به ادبیات رسمی

بین المللی راه یافت و سازمان ملل متحد در برنامه ساماندهی سکونتگاه های انسانی و توسعه شهری پایدار (UN-HABITAT)، ضمن تمجید از آن،  بودجه ریزی محلی را این گونه تعریف کرد: «مکانیزمی که طی آن جمعیت های محلی در  مورد تمام یا بخشی از منابع عمومی تصمیم می گیرند و یا در تصمیم اتخاذ شده مشارکت می کنند.»
این رویکرد از میانه دهه ۸۰ میلادی در آمریکا ،افریقا، آسیا و اروپا رواج یافت.

نکته جالب این است که به مدد عمومیت یافتن این شیوه، شهرداری ها  و دولت های محلی در سراسر جهان ، ابتکارات  زیادی در  سازمان اجرایی بودجه ریزی مشارکتی اعمال کردند. آنها به منظور تثبیت الگوی جدید، ضمن تحلیل علی و معلولی زمینه های استقرار آن، در بسیاری از رویه های حقوقی و اداری خود تغییرات جدی ایجاد کردند و زیرساخت لازم برای تحقق برنامه های منطبق با بودجه ریزی مشارکتی را فراهم کردند. لکن به رغم تفاوت های ناشی از ساختار فرهنگی سیاسی اقتصادی و اداری نظام حکمرانی محلی در  جوامع مختلف، برخی از الزامات اجرایی پیاده سازی این رویکرد در بین کشورهای موفق در اجرای آن، مشترک بوده که  عبارتند از:

_آماده سازی بسترهای ساختاری/ اداری و الکترونیک  برای خلق ایده های بهبود شرایط زندگی در شهر.

_ تسهیلگری در زمینه توانمندسازی جوامع محلی از طریق گذار از آموزش های شهروندی به زمینه های یادگیری شهروندی. این مهم از طریق الگوهای هم آفرینانه (co-creation)، بازی های جدی (seriose game ) و دیگر ابزارهای خلاقانه از سوی سیاستگذاران توسعه یافته و نتایج آن رصد و ارزیابی می شود.

_ایجاد زمینه لازم برای مراجعه بی واسطه به رای شهروندان در خصوص اولویت بندی تخصیص منابع.

_ایجاد سازو کار برگزاری جلسات مشترک و متعامل بین نمایندگان مردم با مسئولین محلی.

_ نهایی سازی بودجه محلی متناسب با راهبردهای حکمرانی محلی.
 
در واقع بودجه ریزی مشارکتی فرایندی دموکراتیک است که طی آن سازمان های اجتماعی در محله های فقیرتر شهر با خود ساکنین در مورد اولویت های حاکمیت محلی، میزان و نحوه تخصیص منابع و شیوه نظارت بر آن توافق می کنند.

هدف ارزشی چنین رویکردی، مشارکت گروه های کم بهره از نهاد نمایندگی در اداره امور شهر بوده است. این در حالی است  که در گذر ایام و با ترویج این ایده در بسیاری از نقاط جهان، متاسفانه یک دیدگاه تقلیل گرایانه هم رشد یافته است که ایده بودجه ریزی عملیاتی را به عنوان یک بسته ابزاری در استخدام دیگر اولویت های نظام حکمرانی و یا حتی منافع سیاسی مقامات رسمی در مقیاس محلی قرار داده است.

حال اگر نخواهیم راجع به تقدم برنامه ریزی در مقیاس شهر تهران در قیاس با  برنامه ریزی برای شهرداری تهران مناقشه کنیم و با تسامح نظام برنامه ریزی و بودجه ریزی شهرداری تهران را مبداء حرکت به سمت بودجه ریزی مشارکتی درنظر بگیریم، با ابهاماتی به شرح ذیل مواجه خواهیم بود:

۱_دور نمای ذهنی مدیران ارشد شهر در باب ایجاد توازن بین وجوه فضایی و  کالبدی شهر چیست و اساسا الگویی برای شناخت اولویت های هر منطقه و ناحیه وجود دارد؛ که در عین آنکه مبنای راهبردی برای تعیین برنامه ها باشد، پایداری، زیست پذیری و رضایت بخشی خدمات  شهری را تضمین کند؟

۲_ساختارنظام  برنامه ریزی و به تبع آن بودجه ریزی در  شهرداری تهران  به صورت رسمی و  بالا به پایین طراحی شده است؛ سوال اینجاست این ساختار در مواجهه با ساختار شبکه ای و غیر رسمی اجتماعات محلی که از قضا باید در انتقال خواسته های شهروندان کارکرد پایین به بالا داشته باشد، چگونه مواجه می شود؟! به دیگر سخن، چه حلقه واسطی برای ایجاد فهم متقابل بین این دو ساختار متفاوت پیش بینی شده است؟

پاسخ این سوال شاید چیزی شبیه به ایده شورایاری باشد؛ که به هر تقدیر  امروز بدیلی برای آن وجود ندارد. شاید جواب این باشد که سامانه من شهردارم به صورت الکترونیک این کار را انجام می دهد!
در جواب باید گفت، همواره اینگونه نیست که ابزار  الکترونیک را جایگزین روابط متعامل انسانی نمود؛ گو اینکه برنامه ریزی تعاملی و برنامه ریزی مشارکتی دو روی یک سکه هستند.

۳_ با توجه به  ناچیز بودن اعتبارات تخصیص یافته به طرح من شهردارم نسبت به کل بودجه شهرداری، آیا می توان ادعا کرد که اجرای این طرح، توانایی تغییر الگوی فعلی بودجه ریزی به الگوی مشارکتی را دارد؟

۳_ملاک ارزیابی طرح چیست؟ آیا  استفاده از ایده های خلاق و نوآورانه شهروندان اولویت داشته است؟ این سوال از آن جهت مهم است که بنا به نظر کارشناسان، عمده درخواست های مطرح شده از سوی شهروندان در این طرح و البته در پروژه های توسعه محلی در دوره قبل مدیریت شهری ،جزء وظایف ذاتی و اجرایی روزمره شهرداری است و در صورت عدم اجرای طرح هایی از این دست هم، لازم الاجرا بوده و هستند.

 ۴_ با توجه به مشکلات جدی شهروندان تهرانی،
خصوصا در حوزه اقتصادی، اساسا چه میزان تمایل و آمادگی برای شرکت در این طرح وجود دارد و آیا نتایج مشارکت شهروندان در نظرسنجی ( رای گیری ) این طرح نظرات همه اجتماعات محلی در تهران را نمایندگی می کند؟
در همین رابطه، آیا برگزاری نشست های چهره به چهره در حاشیه نماز جمعه برای ایجاد روابط متعامل بین آحاد شهروندان و  مدیران شهری کافیست، یا باید طرحی نو در این زمینه در انداخت؟

۵_ در شرایطی که شهرداری دوره اخیر تلاش وافری دارد که با قرارگاه سازی، وظایف دیگر دستگاه ها را در امور اجتماعی و فرهنگی به انجام برساند ، اساسا پشتوانه طرح من شهردارم از منظر فعالیت های ترویجی در حوزه حقوق شهروندی و توسعه و توانمندسازی شهروندان چیست؟

هر چند نکات ذکر شده در این یادداشت تنها بخشی از تردیدها و نگرانی هایی است که در مورد طرح من شهردارم مطرح است؛ در عین حال  نافی زحمات و نیت خیر مدیران شهری نیست. به باور این قلم،  نباید بریده از زمینه ها و ایجاد زیر ساخت ها، دست به اقدام زد؛چرا که در غیر این صورت، به جای عملگرایی دچار عمل زدگی خواهیم شد .