به کارگیری ارتباط مؤثر با رانندگان

سالیان طولانی است که موضوع تصادفات جاده ­ای به عنوان یک موضوع بسیار مهم و مشکل ملی مطرح است. در این راستا، مطالعات، بررسی­ ها و اقدامات فراوانی نیز صورت گرفته که از آن جمله می­توان به تهیه آیین ­نامه­ ها، دستورالعمل ها، تهیه برنامه­ های متنوع تلویزیونی و رادیویی، طرح­های ایمن سازی معابر و وسایل­ نقلیه و ... اشاره کرد. طی سالیان اخیر شاهد کاهش نسبی تصادفات و به طبع آن کاهش تعداد کشته­ ها و مجروحین هستیم اما به نظر می­رسد علیرغم تلاشهای صورت گرفته همچنان آمار تصادفات جاده­ ای بسیار بالا بوده و اقدامات انجام گرفته آنچنان که انتظار می­رفت، مؤثر نبوده است.

در این بین بکارگیری سامانه­ های حمل ­و نقل هوشمند و عملکرد پلیس راهور دو عامل اصلی در کاهش تصادفات می­باشند و به نظر می­رسد، سایر عواملی که با هدف فرهنگسازی و کنترل عامل انسانی بواسطه خواست درونی خود رانندگان بکار گرفته شدند مانند آموزش­ها، تبلیغات و ... نقش بسزایی در کاهش تصادفات نداشته­ اند.

در این بین مدیران و کارشناسان، عامل انسانی را مهمترین عامل در بروز تصادفات می­دانند و معتقدند که در نهایت این عملکرد راننده است که تعیین کننده حوادث پیش­رو است. سوالاتی که ذهن نگارنده را به صورت جدی به خود مشغول کرده آن است که چرا علیرغم اقدامات صورت گرفته هنوز برخورد جدی پلیس یا ترس از جریمه شدن، نقش عمده در کنترل عملکرد راننده را بازی می­کند؟

آیا این حجم مطالعات صورت گرفته، اطلاع­ رسانی به شیوه­ های متعدد، برگزاری سمینارها، سخنرانی­ها و کلاسهای آموزشی، نباید نقش مؤثرتری را در کنترل عملکرد راننده ایفا می­کرد؟ اگر امروز اعلام نمایند که در معابر پلیس و دوربین جهت ثبت تخلف رانندگان وجود ندارد، وضعیت ایمنی معابر کشور به چه صورت خواهد بود؟ در حالیکه فکر می­شود همه عوامل مؤثر در کنترل حوادث جاده­ ای به صورت نسبی وجود دارد، چرا تأثیر این عوامل بر رفتار رانندگان آنقدر ضعیف است؟ آیا رانندگان خود نمی­دانند که سرعت و سبقت غیر مجاز می­تواند باعث مرگ ایشان و سایر سرنشینان خودرو گردد؟ چرا رانندگان با علم به عواقب رفتار خود، حاضر به تغییر و بازنگری در رفتار خود نیستند؟

نگارنده به خاطر دارد که در یک بازی فوتبال بین دو تیم ملی کشورمان و کره جنوبی، تماشاچیان تیم کره جنوبی که برای تشویق تیمشان به کشور ما سفر کرده بودند، درس خوبی به ما دادند. در این بازی که تیم کشورمان با نتیجه یک بر صفر تیم کره جنوبی را شکست داد، بعد از بازی و در حالیکه تماشاچیان کشورمان بسیار خوشحال و تماشاچیان تیم کره جنوبی ناراحت بودند، اتفاق عجیبی رخ داد. 

تماشاچیان تیم کره جنوبی در حال ناراحتی، با کیسه ­هایی که خود به ورزشگاه آورده بودند تمامی زباله­ های ریخته شده در جایگاه خود را جمع­ آوری و از ورزشگاه بیرون بردند. این در حالی بود که نه کسی از آنها درخواستی کرده بود و نه پلیسی به کار آنها نظارت می­کرد. اثر این عمل آنقدر بالا بود که رسانه ملی بارها رفتار آنها را اعلام کرد. چطور می­شود مردمی که ادعای تاریخ و فرهنگ کهن ما را ندارند، آنقدر ارتباط بین دانش و باورهایشان با رفتارشان قوی است که بدون توجه به باختشان و حتی حضور در کشوری دیگر اینچنین عمل می­کنند. این حس مسئولیت بسیار ستودنی است و می­تواند با وجود بسیاری از کاستی ­ها، راهگشای بسیاری از مشکلات در یک جامعه باشد.

باید این واقعیت را پذیرفت، که ارتباط مؤثری بین اقدامات انجام گرفته درخصوص فرهنگ ایمنی و عملکرد رانندگان وجود ندارد و به دلیل عدم وجود این ارتباط، عملاً بسیاری از این اقدامات بی نتیجه و بعد از مدتی رها می­گردند.

در حال حاضر ارتباطی که بین مسئولین بخش حمل ­و نقل و رانندگان وجود دارد، از یک طرف بیشتر از جنس دستوری و از طرف دیگر از جنس پند و نصیحت است. این ارتباط هم به جهت شکلی و هم به جهت ماهوی دچار مشکلات فراوانی است. عمده مسئولین تنها از طریق نگارش و ابلاغ آیین­ نامه­ ها، دستورالعمل ها و بخشنامه­ ها سعی در کنترل رفتار رانندگان دارند و پلیسی که وظیفه اصلی کنترل رانندگان و برخورد با متخلفین و جریمه آنها را به عهده دارد، شروع به نصیحت و دادن پند و اندرز می­کند.

رسانه­ ها بطور مداوم و به صورت یکطرفه این اطلاعات را به گوش رانندگان می­ رسانند ولی هیچ فضایی برای شنیدن صدای رانندگان نه تنها برای مسئولین بلکه برای مردم بوجود نمی­ آورند. آنها یکطرفه مسائل را بررسی و تحلیل می­کنند و در نهایت رأی خود را یکسویه اعلام می­کنند.

شاید این جملات را به دفعات شنیده باشید " تصادف به علت خوابیدن راننده" یا " انحراف به چپ" یا " سرعت غیر مجاز" و غیره. اما این سئوال همیشه برای نگارنده وجود داشته که با چه عدالتی نتیجه اشتباه یک راننده، مرگ خود و سرنشینان است؟ راه و وسیله­ نقلیه چه امکانی را برای جبران اشتباه راننده و یا کاهش خسارات وارده در اختیار راننده قرار داده­ اند؟ چه نظارت اصولی بر ساعات رانندگی یک راننده وجود دارد؟ آیا بعد از بروز یک حادثه، خدمات مناسب و به موقع به آسیب دیدگان داده شده است یا نه؟ چرا خطاهای مسئولین در مدیریت، نظارت و کنترل سیستم حمل ­و نقل به عنوان عامل انسانی در بروز تصادفات شناخته نشده و حرفی از آن به میان نمی­ آید؟

رسانه­ ها عمدتاً از بازتاب عملکرد ضعیف یک مسئول در بخش حمل ­و نقل که باعث کاهش سطح ایمنی در معابر کشور می­شود، طفره می­روند و این در حالی است که خطای راننده با صدایی رسا اعلام می­گردد. به نظر می­رسد ساده­ ترین راه برای توجیه کردن تمامی اتفاقات فوق مقصر نشان دادن راننده است و عجیب آنکه جامعه به راحتی اینگونه تحلیل­ ها را می­پذیرد.

به یاد دارم که به عنوان مدرس، دوره ­ای را برای رانندگان وسایل­ نقلیه سنگین برگزار می­کردم. در این دوره تلاش زیادی داشتم که چند مطلب را که از نظر خودم بسیار مهم بودند را به رانندگان یاد بدهم. رانندگان نسبت به این مطالب کاملاً بی توجه بودند و وقتی که علت آنرا جویا شدم، راننده ­ای پاسخ داد که این حرفها همگی به خاطر پول است و از آنکه وقت آنها در این کلاس به هدر می­رود بسیار ابراز ناراحتی کرد.

عملاً رانندگان به دلیل شکی که به نیت من داشتند مطالبی که به نظر درست و ضروری می­ آمدند را قبول نمی­کردند. در بسیاری از سمینارها و سخنرانیها که با موضوع ایمنی حمل ­و نقل برگزار می­گردد و عمدتاً تنها با سخنرانی یک یا چند مسئول بخش حمل ­و نقل رسمیت پیدا می­کند، در خصوص رفتار رانندگان بحث می­شود ولی عمدتاً خود رانندگان حضور ندارد. برخی از نهادها از جمله این انجمن از اقشار مختلف جامعه به خصوص متخصصین علوم اجتماعی و انسانی برای کمک به حل مسئله ایمنی و بویژه کاهش تأثیر عامل انسانی بر تصادفات دعوت می­کنند، اما در عمل شیوه مناسبی برای ارتباط با رانندگان و حتی شنیدن مشکلات آنها وجود ندارد.

به نظر می­رسد، یکی از علت های مهم بی ثمر ماندن اقدامات انجام گرفته در خصوص ایمنی معابر، نبود رابطه ­ای مؤثر، دوطرفه و مبتنی بر شأن و منزلت انسانی با رانندگان به ویژه رانندگان حرفه ­ای است. ارتباطی که ضمن ایجاد فضایی امن، محیط را برای پذیرش، باور و عمل به بسیاری از راهکارها تأمین نماید. ایجاد حس مسئولیت پذیری در رانندگان از طریق برخوردهای آمرانه و یا جریمه کردن بوجود نمی ­آید و تنها فضای تعقیب و گریز را وسعت می­دهد. ایجاد ارتباط مؤثر با رانندگان، یکی از حلقه­ های مفقوده ایمنی کشور است که باید برای حل آن چاره ­ای اندیشید.