نقشه راهِ بازیابی توان ترانزیتی ایران در اکو

«برای ما، اکو نماد جدی دیپلماسی همسایگی و در رأس دیپلماسی اقتصادی چندجانبه است. در کنار هم می توانیم چشم انداز تجاری، ترانزیتی، دیجیتال، گردشگری و تاب آوری را تا ۲۰۳۵ دست یافتنی کنیم». این بخشی از پیام مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) است. او این پیام را پس از بازگشت از سفر یک روزه خود به جمهوری آذربایجان در شبکه های اجتماعی منتشر کرد. سفر یک روزه پزشکیان به دعوت رئیس جمهور آذربایجان و با هدف شرکت در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) در شهر خانکندی در روز جمعه (۱۳تیرماه) بود.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد، مسعود پزشکیان در حاشیه این اجلاس با الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان؛ رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه؛ شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان و امام علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان دیدار و گفت وگو کرد. پزشکیان همچنین در این اجلاس به ایراد سخن پرداخت و با اشاره به تلفات انسانی زیاد تجاوز رژیم صهیونیستی علیه مردم عزیز ایران، گفت: در این جنگ نیروهای مسلح ایران وفق ماده۵۱ منشور ملل متحد به دفاع مشروع از ملت ایران، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورمان پرداختند و درس بزرگی به متجاوزان دادند و مانع گسترش جنگ در منطقه شدند.

وی افزود: از موضع گیری های مسئولانه کشورهای منطقه و اعضای سازمان اکو در طول بحران تشکر می کنم. بسیاری از سازمان های جهانی و منطقه از جمله نشست وزرای خارجه کشورهای اسلامی رای قاطعی در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کردند.

رئیس جمهور پس از بازگشت از سفر به جمهوری آذربایجان و شرکت در هفدهمین نشست سران سازمان همکاری های اکو با اشاره به فضای جلسه اصلی اجلاس اکو و همچنین دیدارهای دوجانبه در حاشیه این اجلاس، اظهار کرد: همه کشورهای حاضر با صراحت و شدت اقدامات رژیم صهیونیستی علیه ایران را محکوم کردند.

پزشکیان با بیان اینکه این سفرها و رفت وآمدها می تواند زمینه ساز تقویت روابط با کشورهای اسلامی باشد، اظهار کرد: باید در حوزه های علمی، حمل ونقل، فرهنگی و کارشناسی نیز مسئولان و مدیران اجرایی کشور فعال تر وارد عمل شوند. این تعاملات نباید محدود به سطح سران باشد و لازم است معاونان و وزرا نیز پیگیری تفاهمات انجام شده را در دستور کار خود قرار دهند.

تلاش برای توسعه زیرساخت های ترانزیتی

در میانه تلاش های جهانی برای همگرایی اقتصادی و توسعه زیرساخت های ترانزیتی، سازمان همکاری اقتصادی اکو (ECO) بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است. این نهاد منطقه ای که در سال۱۹۸۵ توسط ایران، ترکیه و پاکستان پایه گذاری شد، اکنون با حضور ۱۰کشور، از آسیای میانه تا غرب آسیا گسترده شده و برنامه های جدی برای تقویت پیوندهای اقتصادی و حمل ونقلی میان اعضا دارد.

پزشکیان در هفدهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که در خانکندی جمهوری آذربایجان برگزار شد، عنوان کرد: همکاری های ترانزیتی اعضا در دوسطح درون منطقه ای و میان منطقه ای باید گسترش یابد . رئیس جمهور اظهار کرد: ۷کشور عضو اکو که محصور در خشکی هستند، باید دسترسی راحت تری به آب های آزاد و بازارهای جهانی داشته باشند.

در شرایطی که ۷عضو اکو فاقد دسترسی مستقیم به دریا هستند، گسترش کریدورهای ترانزیتی و همکاری های بندری از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. ایران با ارائه مسیرهای متنوع زمینی و دریایی، به دروازه ای کلیدی برای ادغام اکو در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده است. به گفته مسعود پزشکیان، شبکه قطب های لجستیکی اکو باید در بالاترین سطح استانداردهای بین المللی در بنادر، مبادی و نقاط مرزی ایجاد و تجهیز شود.

محورهای همکاری های منطقه ای اکو

یکی از محورهای اصلی همکاری ها میان کشورهای عضو اتحادیه اکو، ایجاد مسیرهای حمل ونقل پیوسته میان اروپا، غرب آسیا و جنوب آسیاست. در این میان، ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه فرد خود، نقشی محوری ایفا می کند. سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به دلیل قرار گرفتن در شرق آسیا و اروپا موقعیت منحصربه فردی در توسعه کریدورهای ترانزیتی مانند شمال- جنوب داشته و ایران به عنوان یکی از بنیان گذاران آن، در کانون این تلاش ها قرار دارد. در حال حاضر این سازمان شامل ترکیه، ایران، پاکستان، آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان است و به نوعی منطقه اکو در امتداد مرزهای اروپا و چین قرار دارد.

کشورهای عضو، بازارهای خود را به روی سرمایه گذاران بین المللی باز کرده اند، لذا منطقه اکو در دهه گذشته برای سرمایه گذاری جذاب تر شده است. حمل ونقل یکی از حوزه های مهم برای اکو تلقی می شود. تلاش های منطقه ای توسط اعضای اکو برای بهبود تجارت و حمل ونقل با اجرای پروژه های زیربنایی مانند کریدور حمل ونقل شمال-جنوب، مسیر ترانس خزر، کریدور اقتصادی چین و پاکستان، بندر چابهار و گوادر، مکمل یکدیگر هستند.

همه این پروژه ها به موازات پروژه های گسترده تر و جامع تر، قابلیت عملکرد بهتر را خواهند داشت. از آنجایی که ۷عضو اکو محصور در خشکی هستند، توسعه و تقویت همکاری های متقابل در زمینه حمل ونقل و ارتباطات برای این کشورها حیاتی خواهد بود. بنابراین، ادغام با جامعه بین المللی ممکن است تا از طریق مکانیسم های منطقه ای، شامل تشکل های زیرمنطقه ای و با سازگاری آسان تری باشد. از این رو، در چنین شرایطی، اکو احتمالا در سال های آینده شتاب بیشتری بگیرد.

فرصت ایران برای خروج اکو از حصار خشکی

بسیاری از کشورهای اکو مانند ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان محصور در خشکی بوده و به دنبال اتصال به بنادر کشورهای دیگر مانند چابهار یا گوادر پاکستان هستند، اما همیشه اقبال کشورها به ایران به دلیل زیرساخت های بهتر و امنیت سرزمینی در اولویت این کشورها قرار دارد، مگر اینکه عامل سوم مانند ایالات متحده در این موضوع ورود کند که آن نیز در بلندمدت نمی تواند تاثیرگذار باشد. اخیرا کارگروهی متشکل از چهارکشور هند، ایران، افغانستان و ازبکستان بر تسهیل تجارت از طریق چابهار تاکید کرده اند. 

چابهار که در محل تلاقی اقیانوس هند و دریای عمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد، اولین پروژه بندری خارجی هند است. پس از تکمیل، این پروژه هند را قادر می سازد تا کالاهای خود را به افغانستان، آسیای مرکزی و فراتر از آن ارسال کند. هند رقیب سرسخت پاکستان بوده و در تلاش است تا با دور زدن آن، بندر چابهار را به عنوان راهی برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی و همچنین افغانستان توسعه دهد.

این بندر حدود ۷۲کیلومتر با همتای پاکستانی خود، یعنی گوادر فاصله دارد که توسط چین در حال توسعه است. شهر بندری استراتژیک ایران فرصتی بی نظیر برای هند ایجاد کرده تا کالاهای خود را از طریق یک مسیر امن جدید به افغانستان محصور در خشکی ارسال کند. به همین منظور، بازرگانان افغان را قادر می سازد تا کالاهای خود- عمدتا میوه و سبزیجات و همچنین آجیل و مواد معدنی- را از طریق چابهار به بازارهای جهانی صادر کنند.

جایگاه ویژه ترانزیتی برای ایران

توسعه کریدور ها افزون بر ارتقای جایگاه کشور از منظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می تواند دیپلماسی اقتصادی ایران را نیز گسترش دهد، زیرا کریدور های حمل ونقلی و ترانزیتی شریان های حیاتی در کالبد اقتصاد هستند و توسعه اقتصادی با وجود این کریدور ها همبستگی دارد. در دنیای مدرن، کریدور ها و زیرساخت های حمل ونقل از جمله مهم ترین پیش نیاز های پیشرفت تلقی می شوند و در ایران نیز بر اهمیت توسعه این شریان ها تاکید فراوان وجود دارد.

سال های سال است که راجع به تکمیل کریدور ها صحبت می شود، اما تا پیش از این، هیچ دولتی نتوانست گام عملی در این زمینه بردارد، اما به گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، تکمیل زنجیره کریدوری از تأکیدات اصلی رئیس جمهور است و در عین حال، تکمیل کریدور های شمال-جنوب کشور از مهم ترین اولویت های توسعه شبکه حمل ونقلی به شمار می رود.

کارشناسان معتقدند که کاهش جدی وابستگی ایران به درآمد نفتی است؛ ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی علاوه بر دریافت عواید ترانزیتی از دولت های خارجی، مشاغل زیادی را در داخل کشور فعال می کند. همچنین گره خوردن منافع کشور های منطقه به منافع ایران است که وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه را رشد می دهد؛ این مسئله دست ایران را در بازی با قدرت های بزرگ جهانی باز خواهد کرد.

با توجه به اینکه ایران تلاش می کند نظم جدیدی در منطقه جنوب غرب آسیا شکل دهد، بازیابی جایگاه کریدوری ایران، در این بین راه گشا خواهد بود. از طرف دیگر، تبدیل ایران به چهارراه ترانزیتی جهان است که علاوه بر بی اثرکردن تحریم ها، با افزایش گردشگری تجاری و تفریحی، همگرایی در منطقه را به نفع ایران افزایش می دهد.