◄ سرعت و عدم تأخیر مهم‌ترین انتظار مسافران ریلی است

هادی عیار: در میانه سفر بودم که به دنبال یافتن یکی از مهماندارها برای پیدا کردن رئیس قطار تبریز-مشهد می گشتم. صدایی کمی بلندتر از گفت وگوی معمولی در یکی از کوپه ها به گوش می رسید. به کوپه ای که صدای صحبت ها از آن به گوش می رسید نزدیک و متوجه شدم که صدا از کوپه رئیس قطار است. بعد از تمام شدن صحبت ها به سراغش رفتم تا موضوع مصاحبه را با او مطرح کنم. قبل از شروع مصاحبه کمی از من فرصت خواست تا با آرامش بیشتر و فراموش کردن موضوعی که به خاطر آن با مهماندارها صحبت کرده بود مصاحبه را شروع کنیم. بعد از مصاحبه متوجه شدم که بحث بر سر این بود که یکی از واگن ها بدون مسافر بوده و مهماندار آن واگن به خاطر خالی بودن، پست خود را ترک کرده بود و رئیس قطار به او گوشزد می کرد که حتی اگر یک نفر هم در واگن باشد مهماندار موظف است سر پست خود باقی بماند و حق ترک آن را ندارد.

یکی از نیازهای بخش مسافری حمل و نقل ریلی که همواره مسافران قطار به ان اشاره می کنند بحث کیفیت خدمات و سرعت است. این بار به جای گفت و گو با یک مسئول در میانه سفر شخصی خود با قطار رجا و از تبریز به تهران به سراغ عباس ابراهیمی، رئیس قطار شرکت حمل و نقل ریلی رجا رفتم تا این بار نیازهای بخش مسافری ریلی را از زبان کسی که شغلش تعامل روزانه با مسافران قطار است بشنویم. این گفت و گوی بلند را در دو بخش منتشر خواهیم کرد که در این مطلب بخش نخست آن را می خوانید.

تا امروز در خصوص مشکلات مسافران قطارها صحبت‌های بسیاری شده. شما به‌عنوان یکی از روسای قطار مجموعه رجا که سال‌ها در این بخش فعالیت داشته‌اید اولویت اصلی این مشکلات را در چه مواردی می‌بینید؟

مشکلاتی که از دید مسافران در خصوص حمل‌ونقل ریلی مطرح می‌شود شامل موارد بسیاری می‌شود که در مواردی می‌توان گفت توقعات‌شان به حق هستند. یکی از اصلی‌ترین این مشکلات اغلب فرسودگی وسن بالای واگن‌ها است. حق مردم ما این نیست که از واگن‌های قدیمی با داشتن حداقل استانداردها  استفاده کنند. عوامل مختلفی از جمله تحریم‌هایی که سال‌ها دامن‌گیر صنعت ریلی بوده و نیز پایین بودن ظرفیت داخلی برای ساخت واگن و هزینه گزاف خرید واگن‌ها در این موضوع دخیل هستند. هر واگن بار مالی بسیاری برای شرکت‌ها دارد و از سوی دیگر نیز شرکت‌ها برای خرید واگن محدودیت مالی دارند. امروزه اکثر شرکت‌های مسافری ریلی شرکت‌های زیان‌‌دهی هستند. اگر دولت به بخش مسافری ریلی توجه نکند این شرکت‌ها به مرور از صحنه رقابت حذف می‌شوند. شرکت رجا به عنوان بزرگ‌ترین شرکت مسافری ریلی که حدود 70 درصد واگن‌های این بخش را در اختیار دارد نیز با مشکلات مالی مواجه است.

بالا بودن هزینه شرکت‌ها و نیز زیان‌‌‌‌‌ده بودن آن‌ها سبب شده که این شرکت‌ها یک‌سری از خدمات خود را بالاجبار در بخش مسافری ریلی برخلاف شعارهایی که در زمینه مشتری‌‌‌مداری دارند جهت کاهش هزینه ها حذف کنند. بیشترین شعار مشتری مداری در این حوزه متعلق به شرکت رجا است و این شرکت در میان شرکت‌های مسافری ریلی بیشترین تلاش برای تأمین رفاه مسافران خود را داشته است اما متأسفانه به دلیل همین زیان دهی این شرکت در مواردی نیز علی رغم میل باطنی در بعضی از قطارها مجبور به کاهش برخی از خدمات رفاهی خود به مسافران شده است.

به‌عنوان‌مثال در زمینه قطارهای حومه‌ای (قطارهای تکلیفی دولت به شرکت رجا)، مسافر چندانی در این بخش وجود ندارد، استقبال خوبی از آن نمی‌شود و قیمت بلیت آن نیز بسیار پایین است. بالا بودن هزینه های قطارهای مسافری موجب زیان شرکت‌ها می‌شود و بالا بردن قیمت بلیت نیز همین تعداد مسافر را از این بخش می‌گیرد؛ بنابراین چاره این کار در تسهیلات دولتی برای به‌صرفه بودن قطارهای حومه‌ای و جذابیت این قطارها برای ساکنان حومه تهران است. هزینه‌هایی که شرکت رجا برای اختصاص رام قطار و نیز پرسنل برای این بخش انجام می‌دهد قابل مقایسه با درآمد آن نیست و با توجه به خصوصی بودن رجا باید دولت برای سرپا نگه داشتن قطارهای حومه‌ای تدبیری را اتخاذ کند.

نظر شما در خصوص عمر ناوگان مسافری و نیاز به جوان‌تر کردن آن چیست؟

قطاری که هم‌اکنون در حال استفاده از آن هستیم شامل واگن‌های سبز و طوس می‌شود. این واگن‌ها با وجود اینکه قدیمی شده، سیستم آن دینامی است و مناسب عمل کردن تهویه آن مستلزم این است که قطار در حرکت باشد اما باز نسبت به برآورد واگن‌های مورد استفاده کشور واگن های نسبتاً خوبی محسوب می‌شود. سن این واگن‌ها نیز بالای 30 سال است. خوشبختانه رجا واگن‌های بالای 45 سال خود را از رده خارج کرده و واگن‌های جدیدی را به ناوگان خود اضافه می‌کند.

اغلب جامعه نمی‌توانند هزینه زیادی برای سبد حمل‌ونقل خود پرداخت کنند. محدودیت مالی در میان بدنه اصلی جامعه در زمینه سفر سبب می‌شود که نگاه کنند ببینند کدام وسیله حمل‌ونقلی از لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تر است. شرکت رجا نیز با توجه به این موضوع قطارهای خود را درجه‌بندی کرده است تا جذب حداکثری مسافر در میان قشرهای مختلف جامعه داشته باشد.

از مشکلاتی که سر راه توسعه صنعت حمل‌ونقل ریلی در بخش مسافری به آن اشاره می‌کنند مواردی همچون اجرای ناقص خصوصی‌سازی بخش ریلی، یارانه‌های پنهان دولت به بخش جاده‌ای و کیفیت پایین واگن‌ها اشاره می‌شود. به نظر شما دلیل اصلی عدم تمایل مردم به استفاده از حمل‌ونقل ریلی به عنوان حمل‌ونقل ایمن و پاک کدام است؟

عدم تمایل مردم در بحث حمل‌ونقل ریلی دلایل زیادی می تواند داشته باشد. باید در این مورد بحث‌ و مطالعات بسیاری شود و من فقط به گوشه‌ای از آن اشاره می‌کنم. در میان مشکلاتی که به آن اشاره کردید یکی از مشکلات اساسی به نظر من سرعت پایین قطارها است. همین قطاری که امروز من و شما در آن هم‌سفر شده‌ایم که از تبریز به مشهد می‌رود و شما تا تهران ما را همراهی می‌کنید، مسیر تبریز تا تهران در این قطار حدود 12 ساعت است. تفاوت این مسیر بین قطار و جاده حدود 4 ساعت است هرچند نمیتوان از ضریب ایمنی بالای قطار نسبت به سایر وسایل حمل و نقل چشم پوشی کرد . در کشورهای پیشرفته روز به روز بر روی افزایش سرعت قطارها کارهای پژوهشی مختلفی صورت می‌گیرد و مدام به سرعت‌های بیشتری دسترسی پیدا می‌کنند. این موضوع سبب شده که امروز حمل‌ونقل ریلی در کشورهای پیشرفته مقبولیت بیشتری در مقایسه با بخش هوایی و جاده‌ای در بین عموم مردم داشته باشد.

در کشور ما متأسفانه به طور کلی سرعت و کیفیت ناوگان مناسب و در حد ایده آل نیست و خدمات‌دهی  هم مطلوب مسافرین نیست. از سوی دیگر هم قیمت بلیت به نسبت درآمد مردم بالا است. شما ببینید که با توجه به امکانات بیشتر قطار نسبت به جاده شامل فضای شخصی، سرویس بهداشتی، رستوران و... اما باز تمایل به بخش جاده‌ای بیشتر است. خوشبختانه امسال قیمت بلیت با توجه به بالا رفتن هزینه های شرکت ها (که هر سال به طور معمول اتفاق می افتد) با افزایشی مواجه نبود. البته این ثابت ماندن قیمت بلیت به شرطی است که دولت به بخش ریلی کمک کند. چون اگر قیمت‌ها به همین میزان باقی بماند و دولت کمکی نکند شرکت‌های بخش خصوصی ریلی با آسیب جدی‌ای مواجه خواهند بود و ممکن است که در آینده با ورشکستگی روبرو شوند.