◄ راهداری در مسیر هوشمندسازی؛ از پایش ناوگان تا الکترونیکی شدن دوزووله

تمرکز تازه سازمان راهداری بر «هوشمندسازی شبکه جاده ای» طی ماه های اخیر، مسیر این سازمان را از اقدامات پراکنده تجهیزات جاده ای به سمت «نظام نظارت یکپارچه مبتنی بر داده» تغییر داده است. از پایش آنلاین ناوگان عمومی تا الکترونیکی شدن مجوزهای بین المللی و تلفیق اقدامات ایمنی با ابزارهای ITS، نشانه ها حکایت از آن دارد که راهداری به دنبال نوسازی شیوه حکمرانی در جاده هاست؛ هرچند چالش های زیرساختی و نهادی همچنان مانع سرعت گرفتن این تحول شده اند.

 پایش هوشمند ناوگان و تغییر الگوی نظارت

به گزارش تین نیوز، یکی از مهم ترین اقدامات امسال در حوزه هوشمندسازی، اجرای گام به گام طرح «پایش هوشمند خودروها» است؛ طرحی که طبق اعلام معاونت توسعه فناوری راهداری، تا پایان سال ۱۴۰۴ بخش نخست آن عملیاتی خواهد شد. در این طرح رفتار ناوگان عمومی مسافر و کالا از جمله سرعت، ساعات کارکرد راننده، مسیر حرکت و توقف ها به صورت مستمر در سامانه های آنلاین ثبت می شود. این تغییر، الگوی سنتی نظارت میدانی را به نظارت هوشمند و داده محور تبدیل می کند و می تواند زمینه ساز کاهش تخلفات و شفاف سازی مسئولیت شرکت های حمل ونقل شود، هرچند ضعف پوشش ارتباطی و مقاومت بخشی از ناوگان فرسوده جزو چالش های اصلی اجرای آن است.

 الکترونیکی شدن دوزووله و ارتقای شفافیت ترانزیت

براساس اعلام دفتر ترانزیت، از ابتدای سال ۲۰۲۶ مجوزهای تردد بین المللی (دوزووله) برای ناوگان ایرانی به طور کامل الکترونیکی صادر می شود؛ اقدامی که مسیر صدور مجوزها را از فرآیندهای کاغذی، پرخطا و زمان بر به یک سامانه یکپارچه و قابل رهگیری تبدیل می کند. این تحول نه تنها امکان سوءاستفاده از سهمیه ها و جعل اسناد را کاهش می دهد، بلکه سازمان راهداری را به داده های دقیق تری درباره جریان ترانزیت مجهز می کند و می تواند در مذاکرات حمل ونقلی منطقه ای نیز دست ایران را پُرتر کند. با این حال، تکمیل این تحول نیازمند هم افزایی واقعی با گمرک، پلیس و مرزبانی و همچنین آموزش کاربردی به رانندگان است.

هوشمندسازی ایمنی و نقاط حادثه خیز

راهداری طی سال ۱۴۰۴ تکمیل حدود ۸۸۷ نقطه حادثه خیز و شناسایی هزار نقطه جدید را در دستور کار قرار داده، اما نکته مهم این دوره آن است که رویکرد جدید تنها بر اصلاح فیزیکی تکیه ندارد. در نشست های مدیریتی ایمنی، بر استفاده از داده های تردد، تصادف، شرایط راه و رفتار راننده برای تحلیل الگوهای خطر و اولویت دهی مداخلات تأکید شده است. توسعه دوربین های نظارتی، سامانه های هشداردهنده سرعت، تابلوهای پیام متغیر و اتصال آن ها به پایگاه داده مرکزی، این امکان را فراهم می کند که ایمنی از یک اقدام پروژه محور به یک فرآیند مستمر و پیش نگر تبدیل شود؛ فرآیندی که البته هنوز از نظر پوشش تجهیزات و کیفیت داده ها به بلوغ کامل نرسیده است.

 پیشروی استان ها در زیرساخت های ITS

در سطح استانی، مدل جدید همکاری راهداری با استانداری ها و شوراهای برنامه ریزی مانند نمونه استان بوشهر زمینه ای برای توسعه سریع تر سامانه های ITS فراهم کرده است. در این مدل، بودجه ملی و استانی برای تجهیز محورها به دوربین ها، سامانه های توزین حین حرکت، تابلوهای هوشمند و ابزارهای هشداردهنده ترکیب می شود و استان ها می توانند متناسب با نقش ترانزیتی خود سرعت بیشتری بگیرند. با این حال، تفاوت توان مالی و مدیریتی استان ها باعث می شود سطح خدمات هوشمند در کریدورهای مختلف یکسان پیش نرود و همچنان نیاز به نظارت متمرکز برای جلوگیری از شکاف منطقه ای وجود داشته باشد.

مجموعه اقدامات اخیر سازمان راهداری نشان می دهد هوشمندسازی دیگر یک پروژه جانبی نیست، بلکه به ستون اصلی سیاست گذاری جاده ای تبدیل شده است. موفقیت این رویکرد در گرو تکمیل زیرساخت ارتباطی، ایجاد استانداردهای تبادل داده بین دستگاهی، آموزش ذی نفعان و مهم تر از همه، تداوم شفافیت در ارائه اطلاعات به افکار عمومی است. اگر این مسیر بدون وقفه ادامه یابد، می توان امیدوار بود که نظارت جاده ای، ایمنی سفر و ترانزیت بین المللی ایران در سال های آینده به سطحی پایدارتر و مدرن تر برسد.