انسداد تنگه هرمز توسط ایران چه پیامدهایی خواهد داشت؟

تنگه هرمز یک آبراه باریک اما از نظر استراتژیک حیاتی است که بین ایران و عمان واقع شده است.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد، تنگه هرمز خلیج فارس را از شمال به خلیج عمان در جنوب متصل می کند و تا دریای عرب امتداد دارد. عرض این تنگه در باریک ترین نقطه ۳۳کیلومتر (تقریباً ۲۰/۵مایل) است و خود مسیر کشتیرانی در هر دو جهت تنها به سه کیلومتر محدود می شود.

طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، جریان نفت از طریق تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ به طور متوسط ۲۱میلیون بشکه در روز بوده است که تقریباً ۲۱درصد از تجارت جهانی نفت خام را تشکیل می دهد.

کارشناسان معتقدند که هرگونه ناتوانی نفت در عبور از این گلوگاه اصلی، حتی به طور موقت، می تواند قیمت جهانی انرژی را به میزان قابل توجهی افزایش دهد، هزینه های حمل ونقل را بالا ببرد و باعث تأخیرهای قابل توجه در عرضه شود.

خبرگزاری رویترز در این رابطه در گزارشی می نویسد که به باور بسیاری از کارشناسان انرژی، انسداد یا اختلال قابل توجه در جریان نفت از طریق تنگه هرمز، «بدترین سناریو» محسوب می شود که می تواند قیمت نفت را «بسیار بالاتر از ۱۰۰دلار در هر بشکه» افزایش دهد. کارشناسان معتقدند که هرگونه انسدادی از این دست، تجارت را به شدت محدود کرده و بر قیمت جهانی نفت تأثیر می گذارد.

تنگه هرمز، آبراهی میان ایران و عمان است با عرض ورودی و خروجی حدود ۵۰کیلومتر که کوتاه ترین عرض با حدود ۴۰کیلومتر در میانه تنگه قرار دارد، اما تنگه هرمز تنها در بخش میانی اش عمیق است. برای همین هم در نقشه های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دومسیر - برای نفتکش های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی های سنگین حدود ۱۰کیلومتر است. تانکرها وقتی با گذر از این آبراه وارد خلیج فارس می شوند، از نزدیکی دوجزیره تنب کوچک و بزرگ می گذرند که ایران آن را بخش جدایی ناپذیر سرزمین خود می داند و امارات متحده عربی ادعای مالکیت آن را دارد.

به رغم باریک بودن مسیر نفتکش ها و با در نظر گرفتن اینکه کشتی های بزرگ مجبورند از آب های عمیق عبور کنند، بستن تنگه هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده های مطرح شده در بعضی از رسانه ها- به شکلی مانند بستن جاده قابل تصور نیست، بلکه تنها راه مسدود کردن کشتی ها گزینه نظامی در راستای ناامن کردن مسیر است؛ وضعیتی که در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود.

نشانه های جنگ سایبری در تنگه هرمز

اگرچه نشانه هایی از تنش الکترونیکی و جنگ سایبری در این منطقه گزارش شده، از جمله برخورد یک کشتی با دو شناور دیگر در نزدیکی این تنگه به دلیل اختلال در سیستم های ناوبری، اما هنوز اختلال مستقیمی در روند فیزیکی صادرات گزارش نشده است. برخی مالکان و مدیران نفتکش، از روز جمعه و به دنبال تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران، عرضه کشتی های خود را برای مسیرهای خاورمیانه ای متوقف کرده و مشغول ارزیابی ریسک های ناشی از اقدامات تجاوزکارانه این رژیم هستند. کارگزاران و کرایه دهندگان کشتی که مایل نبودند نام شان فاش شود، به بلومبرگ گفتند: تولیدکنندگان و معامله گرانی که در تلاش برای رزرو کشتی و بارگیری نفت خام و سوخت از خلیج فارس بودند، با پیشنهادهای معدودی روبه رو شده اند.

تحلیلگران معتقدند: ایران در شرایط فعلی تمایلی به مسدودسازی تنگه هرمز ندارد، زیرا چنین اقدامی موجب از دست رفتن درآمدهای حیاتی نفتی خواهد شد و همچنین ایالات متحده نیز با چنین وضعیتی مقابله خواهد کرد، چراکه قیمت بالای نفت می تواند تورم را در آمریکا و متحدانش تشدید کند؛ مسئله ای که با هدف فدرال رزرو در مسیر کاهش نرخ بهره در تناقض است. از منظر عرضه و تقاضای جهانی نیز بازار با فشاری فوری روبه رو نیست.

آژانس بین المللی انرژی در تازه ترین گزارش ماهانه خود پیش بینی رشد تقاضای جهانی نفت را ۲۰ هزار بشکه در روز کاهش و در عوض برآورد رشد عرضه را با افزایشی ۲۰۰ هزار بشکه ای به یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسانده است. این اختلاف در پیش بینی ها حاکی از آن است که حتی در صورت وقوع اختلالی موقتی در صادرات ایران، بازار می تواند با ظرفیت های پنهان تولید در دیگر کشورهای عضو اوپک پلاس، به ویژه عربستان و امارات تا حدودی آن را جبران کند. همزمان، پالایشگاه های چین نیز که از واردکنندگان عمده نفت خام در منطقه هستند، به دلیل کاهش حاشیه سود و افت تقاضای داخلی، پالایش کمتری انجام داده اند که این خود موجب کاهش فشار تقاضا بر بازار شده است.

پیامدهای انسداد تنگه هرمز توسط ایران

خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اعلام کرده است که تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که ایران فوراً صادرات نفت را افزایش داده است: نفتکش ها در پایانه خارک بارگیری شده و بلافاصله حرکت می کنند.

این خبرگزاری در گزارش خود خاطرنشان می کند که تأسیسات ذخیره سازی این جزیره پر شده است و ممکن است نشان دهنده تمایل تهران برای ورود هرچه بیشتر نفت به بازار جهانی تا زمانی که هنوز امکان پذیر است، باشد. بنابراین، طبق گزارش TankerTrackers، در ۵روز پس از شروع حملات اسرائیل در ۱۳ژوئن، ایران به طور متوسط ۲.۳۳میلیون بشکه در روز - ۴۴درصد بیشتر از میانگین - صادر کرده است.

خبرگزاری بلومبرگ همچنین می نویسد، به نظر می رسد ایران در حال تکرار استراتژی لجستیکی ماه اکتبر خود است: تسریع بارگیری و پراکندگی تانکرها برای کاهش آسیب پذیری.

روزنامه نیویورک تایمز نیز در گزارشی نوشته است که اگر ایران تنگه هرمز را ببندد، می تواند نیروی دریایی آمریکا را فلج کند. به نوشته این روزنامه، ایران دارایی های دریایی و سایر قابلیت های خود را برای بستن تنگه هرمز حفظ کرده است. این روزنامه آمریکایی با اشاره به این موضوع افزود، اگر ایران تنگه هرمز را ببندد، می تواند نیروی دریایی آمریکا را فلج کند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند تنگه هرمز، گذرگاه حیاتی حمل ونقل نفت جهانی است. اگر ایران طی روزهای آتی جنگ با اسرائیل، تنگه هرمز را ببندد، قیمت نفت جهانی صعود بی سابقه ای را تجربه می کند. تنگه هرمز که محل اتصال خلیج فارس به دریای عمان است از شمال با ایران و از جنوب با عمان و امارات مرز مشترک دارد.

این تنگه استراتژیک نقش حیاتی در حمل ونقل نفت جهانی ایفا می کند که نزدیک به ۲۰درصد نفت جهان از این گذرگاه حیاتی به دنیا می رسد. با تشدید جنگ بین ایران و اسرائیل این احتمال قوت می گیرد که ممکن است ایران تنگه هرمز را ببندد. مهم ترین تاثیر بسته شدن تنگه هرمز، نوسان شدید در قیمت نفت است که بر اقتصاد جهانی هم تاثیر منفی می گذارد.

ایران و دیپلماسی قدرت در تنگه هرمز

ایران همواره از تشدید تنش ها و بستن کامل تنگه هرمز اجتناب کرده و تاکنون واکنش های حساب شده ای نشان داده است. این کشور ترجیح می دهد اقدامات خود را هدفمند نگه دارد و بستن کامل تنگه را به عنوان آخرین راهکار در نظر می گیرد که تنها در صورت تشدید بیشتر تحریکات اسرائیل و آمریکا ممکن است اجرایی شود.

مطالعات اخیر مرکز استراتوس در سال۲۰۲۵ نشان داده است که حتی اختلال نسبی در عبور نفتکش ها می تواند اهداف استراتژیک ایران را بدون نیاز به بستن کامل تنگه محقق کند. لحن محتاطانه مقامات ایرانی و سابقه خودداری از تشدید تنش ها نیز نشان می دهد که هرگونه اقدام در این زمینه موقتی و با هدف فشار برای رسیدن به راه حل های دیپلماتیک خواهد بود نه شروع یک درگیری طولانی مدت. استراتژی ایران در قبال تنگه هرمز، در واقع یک ابزار دفاعی و بازدارنده است که براساس قوانین بین المللی و ضرورت های بقا شکل گرفته و یک اقدام خصمانه و تحریک آمیز نیست. این رویکرد ایران نشان دهنده تلاش برای حفظ امنیت ملی و منطقه ای در برابر فشارها و تهدیدات خارجی است و می تواند به عنوان بخشی از دیپلماسی قدرت در عرصه بین المللی تفسیر شود.

ایران طی سال ها توانمندی های نظامی، تجهیزات و تاکتیک ها ویژه ای برای حفاظت از این تنگه حیاتی توسعه داده است که نشان دهنده حق ایران در دفاع از آب های سرزمینی خود در برابر اقدامات خصمانه به ویژه پس از حملات اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ است که منجر به کشته شدن ده ها ایرانی و آسیب به زیرساخت های حیاتی این کشور شده است.

تجربه تاریخی نیز نشان می دهد که ایران در شرایط تهدیدات جدی توانسته است با استفاده از فشارهای دریایی موقعیت خود را حفظ کند. بنابراین بستن تنگه هرمز می تواند پاسخی متناسب به تجاوز اسرائیل به تأسیسات انرژی ایران باشد که خود نقض قوانین بین المللی محسوب می شود. از سوی دیگر با توجه به اینکه روزانه حدود ۲۱ میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می کند، ایران از طریق کنترل این مسیر حیاتی، اهرم اقتصادی مشروعی در برابر تحریم های یکجانبه و فشارهای اقتصادی غربی ها در اختیار دارد و بستن تنگه هرمز می تواند به عنوان ابزاری برای مقابله با کشورهایی به کار گرفته شود که ایران را از نظر اقتصادی تحت فشار قرار داده اند.