کریدور جاده توسعه، شمشیر دولبه در برابر ترانزیت ریلی ایران
کریدور جاده توسعه که خلیج فارس را از طریق عراق به ترکیه متصل خواهد ساخت، اگرچه به نوعی رقیب کریدور شمال – جنوب عبوری از ایران محسوب می شود، اما فرصت هایی نیز در دل دارد که بهره برداری از آنها تنها از رهگذر اتصال ریلی ایران به عراق امکانپذیر خواهد بود.
دفتر نخست وزیر عراق با انتشار بیانیه ای از برگزاری نشست مشترک محمد شیاع السودانی با برخی از اعضای هیئت دولت این کشور با موضوع بررسی نقشه های ساخت فاز نخست کریدور موسوم به «جاده توسعه» خبر داده است. فاز نخست این پروژه، بندر فاو در جنوب عراق را به فیشخابور در اقلیم کردستان متصل خواهد ساخت. بنا بر اطلاعات منتشر شده از سوی دولت عراق، بخش عمرانی مربوط به بندر فاو، شامل احداث پنج اسکله، یک جاده دسترسی ۶۲ کیلومتری، یک تونل زیر آب و یک محوطه کانتینری خواهد بود که قرار است تا اواخر سال ۲۰۲۵ تکمیل شوند.
به گزارش تین نیوز به نقل از ریل ایران، کریدور باری و مسافری ۱۲۰۰ کیلومتری جاده توسعه، بندر فاو بزرگ در بصره را از طریق راه آهن و جاده به ترکیه و از آنجا به اروپا متصل خواهد کرد. هدف از این طرح کاهش زمان ترانزیت بین آسیا و اروپا، افزایش درآمدهای ترانزیتی عراق و رشد صنعتی و شهری در طول مسیر آن عنوان شده است. آوریل سال گذشته، کشورهای عراق، ترکیه، قطر و امارات، موافقتنامه ای مشترک برای همکاری در ساخت این پروژه بزرگ به امضا رساندند.
فیشخابور کجاست و چرا حائز اهمیت است؟
فیشخابور میان اقلیم کردستان و منطقه تحت کنترل نیروهای کرد در سوریه قرار دارد. همانطور که در نقشه زیر مشاهده می کنید، فیشخابور اگرچه از منظر تقسیمات سرزمینی بخشی از اقلیم کردستان محسوب می شود، اما همزمان نقطه اتصال میان عراق، سوریه وترکیه نیز به حساب می آید.
در حقیقت، اتصال خط ریلی فاو به فیشخابور منجر به اتصال ریلی عراق به دو کشور سوریه و ترکیه نیز خواهد شد. لذا، اگرچه قرار است این مسیر ریلی نهایتا به شبکه ریلی ترکیه متصل شده و بار مورد حمل از بندر فاو را به بندر مرسین در جنوب غربی این کشور منتقل نماید، اما همزمان امکان اتصال ریلی عراق به سوریه را نیز راهم خواهد ساخت. از این منظر، می توان گفت که منطقه فیخشابور علیرغم وسعت جغرافیایی کوچک خود، به نقطه ثقل و هاب مبادله بار ریلی میان سه کشور عراق، ترکیه و سوریه خواهد شد که همین امر، نشانگر اهمیت برقراری اتصال ریلی میان بندر فاو و فیخشابور در فاز نخست ساخت کریدور جاده توسعه است.
افزایش اهمیت اتصال سریع به راه آهن عراق با ساخت کریدور جاده توسعه
کریدور جاده توسعه درست مانند هر کریدور عبوری دیگر از منطقه غرب آسیا، به سان شمشیری دولبه در برابر مسیرهای ترانزیتی ایران عمل خواهد کرد. نخستین نکته ای که پیشتر نیز در قالب گزارش های متعدد منتشر شده در ریل ایران به آن پرداخته شده، به تهدید بالقوه ای بازمیگردد که این کریدور ترانزیتی علیه مسیرهای ایرانی به ویژه کریدور شمال – جنوب در بر دارد. نگاهی به نقشه این کریدور ریلی مشترک میان عراق و ترکیه به خوبی نشان می دهد که مسیر یاد شده در جهت جغرافیایی شمال – جنوب احداث خواهد شد که بندر فاو در جنوب را به شبکه ریلی ترکیه متصل ساخته و از آنجا نیز به اروپا ختم خواهد شد. این همان جهت جغرافیایی است که همزمان، کشورهای CIS در قالب ساخت کریدور ترانس افغان دنبال می کنند.
اما حقیقت امر این است که صرف ماهیت رقابتی مسیرهای ترانزیتی، نمی توان با ساخت این کریدور ریلی مخالفت کرد. چراکه ساخت یک مسیر ترانزیتی با موافقت کشورهای عضو انجام شده و بر همین اساس، مخالفت ایران با ساخت جاده توسعه، بی معنی تلقی خواهد شد. لذا، به نظر می رسد رایزنی برای اتصال ریلی و الحاق ایران به مسیر جاده توسعه بهترین ابزار برای مقابله غیرمستقیم با آن است. با اتصال ریلی شبکه ریلی ایران به عراق از دو مسیر خسروی – خانقین (واقع در اقلیم) و شلمچه – بصره می توان شبکه ریلی ایران را به کریدور جاده توسعه متصل ساخته و دستکم سهمی از این کریدور و بار ریلی آن به ایران تخصیص خواهد یافت.
موضوع مهم دیگر اینکه کریدور جاده توسعه قرار است در آینده به شبکه ریلی شورای همکاری خلیج فارس که از عمان آغاز شده و تا اردن ادامه خواهد یافت، متصل شود. اتصال هرچه سریعتر شبکه ریلی ایران به عراق، علاوه بر جاده توسعه، منجر به اتصال ریلی ایران به کشورهای عضو شورای خواهد شد که همین امر، حجم مبادله کالا میان ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه هاب بار این منطقه یعنی امارات را تا سطح چشمگیری افزایش می دهد.
آنچه مهم است اینکه نوع واکنش ایران به ساخت کریدور ریلی جاده توسعه در شرایط فعلی بسیار تعیین کننده خواهد بود. لذا، همانطور که گفته شد، بهترین گزینه، آغاز مذاکرات با دولت و راه آهن عراق برای اتصال مستقیم هرچه سریعتر شبکه ریلی دو کشور به یکدیگر است.
