آتش بی‌قانونی به جان ساختمان‌ها
ایمن‌سازی ساختمان‌ها در برابر آتش، از نیازهای مهم حوزه ساخت‌وساز و مهم‌ترین اقدامی است که درحال‌حاضر می‌توان در زمینه افزایش ایمنی ساختمان‌ها انجام داد؛ به‌ویژه این مسئله در ساختمان‌های بلند حساس‌تر می‌شود زیرا اجرای عملیات امداد و نجات در این ساختمان‌ها درصورت وقوع سانحه، دشوارتر است.
ایمن‌سازی ساختمان‌ها در برابر آتش، از نیازهای مهم حوزه ساخت‌وساز و مهم‌ترین اقدامی است که درحال‌حاضر می‌توان در زمینه افزایش ایمنی ساختمان‌ها انجام داد؛ به‌ویژه این مسئله در ساختمان‌های بلند حساس‌تر می‌شود زیرا اجرای عملیات امداد و نجات در این ساختمان‌ها درصورت وقوع سانحه، دشوارتر است.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، درحال‌حاضر آتش در صدر جدول مخاطرات ساختمانی در دنیاست و نگاه ویژه‌ای به این موضوع می‌شود؛ با این حال به نظر می‌رسد در کشور ما هنوز اقدامات عملی موثری در این زمینه انجام نشده است.
محسن بهرام‌غفاری، عضو شورا و رئیس کارگروه تخصصی مبحث دوم دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان ایران معتقد است اعمال قوانین ایمن‌سازی ساختمان‌های کشور در برابر حوادثی مانند آتش‌سوزی، برای ساخت‌وسازهای جدید، عملی و قابل‌اجراست، اما بعید است مالکان ساختمان‌های موجود یا حتی نهادهای دست‌اندرکار، اقدام عملی در زمینه ایمن‌سازی ساختمان‌های موجود انجام دهند. گفت‌وگوی «گسترش‌تجارت» با این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که پیشینه ریاست بر سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران را نیز دارد، در ادامه می‌خوانید.
در یک سال گذشته و پس از حادثه پلاسکو، حساسیت و توجه نسبت به ایمن‌سازی ساختمان‌های بلند در بین مسئولان بیشتر شده است. آیا در قوانین حوزه ساختمان، قانون مشخصی در این زمینه داریم؟
تنها قانون حاکم بر ایمنی و بهداشت همه ساختمان‌ها، ماده ۳۳ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان است. مضمون این ماده این است که همه اصول و قواعد فنی برای تامین ایمنی و بهداشت ساختمان و اهداف دیگری مانند صرفه اقتصادی، حفظ منابع و... باید در زمان طراحی، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری از همه ساختمان‌ها- بدون قید ارتفاع، کاربری و... - رعایت شود. این اصول و قواعد ساختمانی را وزارت راه و شهرسازی تدوین و هیات‌وزیران، حوزه شمول آنها را تعیین و مشخص می‌کند ترتیب کنترل اجرای آنها چگونه است و سازمان‌هایی که عهده‌دار کنترل و نظارت بر اجرای این قوانین هستند، چه وظایفی دارند.
این مجموعه، همان مقررات ملی ساختمان است که همه الزاماتی که ناظر بر انواع ساختمان‌ها با هرگونه کاربری و مشخصات هندسی است، درون آن وجود دارد. این مجموعه ۲۲ جلدی، به ده‌ها هزار استاندارد ارجاع می‌دهد و آنها را الزام‌آور می‌کند. در این قانون، مطلبی ویژه ساختمان‌های بلند، کوتاه، ویلایی و... بیان نشده و ساختمان‌های بلندمرتبه مستثنا نشده‌اند. این قانون مباحث مختلف ناظر بر جنبه‌های مختلف ساختمان از جمله معماری، سازه‌ای، تاسیسات مکانیکی و... را در نظر می‌گیرد و در آن، مقررات متناسب با هر وضعیت شامل مشخصات هندسی ساختمان، میزان مخاطره‌آمیز بودن، ظرفیت‌پذیری و... وضع شده است.
براساس سخن شما ماده ۳۳ قانون نظام مهندسی، مرجع رسیدگی به مباحث قانونی همه ساختمان‌هاست. آیا این قانون ضمانت اجرایی دارد؟
در قانون نظام مهندسی، علاوه بر ماده ۳۳ ماده قانونی دیگری داریم که می‌گوید شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی، مالکان، مهندسان، شرکت‌ها و... مکلف هستند مقررات ملی ساختمان را رعایت و اگر از آن سرپیچی کنند، مرتکب نقض قانون شده‌اند. این ماده، پشتوانه و ضمانت اجرایی ماده ۳۳ است.
پس از آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو، حساسیت در کشور نسبت به ایمنی ساختمان‌های بلند بیشتر شده است، آیا ضرورتی دارد قانونی، ویژه ایمنی این ساختمان‌ها داشته باشیم؟
بحث ساختمان بلند و غیربلند را کنار بگذاریم. مقاومت ساختمان‌ها در برابر آتش در بسیاری کشورها قوانین مستقلی دارد و این موضوع اهمیت بسیاری دارد که طراحی ساختمان‌ها چگونه باشد تا در زمان بروز آتش‌سوزی، عملیات امداد و نجات هرچه سریع‌تر انجام شود. مباحثی مانند خاموش کردن خودکار و به‌موقع آتش نیز در این قوانین در نظر گرفته شده است. به‌ویژه در کشورهای اروپایی، آتش‌سوزی در صدر جدول مخاطرات ساختمان قرار دارد و چون بسیاری از ساختمان‌ها چوبی یا از جنس‌های قابل‌اشتعال ساخته شده است، مقابله با آتش اهمیت بسیاری دارد.
به همین دلیل علاوه بر قوانین مخصوص ساخت‌وساز مانند مقررات ملی ساختمان، برخی کشورها دارای قانون مربوط به حفاظت ساختمان‌های موجود در برابر آتش هستند که در آن تمام جنبه‌های طراحی، ساخت و نگهداری ساختمان و نیز تدابیر مربوط به مقابله فعالانه با آتش مانند سامانه هشدار و اعلام آتش، خاموش کردن خودکار و... در آن دیده شده است. در مجموع باید گفت با توجه به اینکه مخاطرات ساختمان‌های بلند در برابر آتش بیشتر است، در دنیا برای آتش، فصل قانونی جداگانه‌ای باز و قانون مستقلی تصویب می‌کنند که ما نیز به چنین قوانینی نیاز داریم.
بنابراین معتقدید اگر قرار است برای ساختمان‌های بلندمرتبه، قانون مشخصی در زمینه ایمنی وجود داشته باشد، این قانون باید در حوزه آتش باشد؟
بله؛ مبحث آتش اهمیت بالایی دارد، زیرا مقابله با آتش در ساختمان و متوقف کردن آن، ابعاد گسترده‌ای دارد و به دلیل وضعیت دسترسی‌ها و محدودیت ارتفاع نردبان‌های آتش‌نشانی، امداد و نجات در ساختمان‌های بلند محدودیت و سختی بیشتری دارد.
البته معیار شناسایی و دسته‌بندی ساختمان بلندمرتبه در ایران و سایر کشورهای دنیا متفاوت است. در دنیا به ساختمان‌های ۵۰ طبقه، بلندمرتبه (tall building) می‌گویند؛ هرچند امروز دیگر به جز برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، ساخت چنین ساختمان‌هایی چندان متداول نیست و کشورهایی مانند امریکا، هنگ‌کنگ و... که پیشقراولان بلندمرتبه‌سازی بودند، درحال فاصله گرفتن از این موضوع هستند. در ایران اما طبقه‌بندی ساختمان‌ها متفاوت است و به ساختمان‌های بالای ۱۲ طبقه، بلندمرتبه می‌گوییم که در دنیا جزو این دسته به شمار نمی‌روند.
حتی اگر همین ساختمان‌های ۱۲ طبقه و بیشتر را بلندمرتبه در نظر بگیریم، مخاطرات آتش در آنها بیشتر از سایر وقایع مانند زلزله و... است. درواقع از ۳۰ سال گذشته، به‌ویژه بعد از زلزله منجیل، زلزله بیشتر مورد توجه جامعه قرار گرفت و به نظر می‌رسد به‌تدریج مقاوم‌سازی در برابر زلزله رایج‌تر و فرهنگ آن فراگیرتر شده است؛ اما در مقابل آتش‌سوزی ساختمان‌ها هنوز آسیب‌پذیریم.
برای کاهش این آسیب چه می‌توان کرد؟
زلزله، توفان، بادهای سهمگین، سیل و... بلایای طبیعی هستند، اما آتش جزو حوادث انسانی است. برای کاهش آسیب‌های کشور در مقابل پدیده‌های طبیعی، دهه ۱۳۷۰ را دهه بلایای طبیعی اعلام کردیم. البته چنین اتفاقی در دنیا هم افتاده است. به نظر می‌رسد ضرورت دارد یک دهه نیز به‌عنوان دهه افزایش ایمنی در مقابل مخاطرات حوادث انسان‌ساز از جمله آتش‌سوزی اعلام شود. در این صورت بستر مناسبی فراهم می‌شود که برای ساختمان‌ها، به‌ویژه ساختمان‌های بلند و بسیار بلند، تدابیر جدی در زمینه ایمنی اندیشیده شود. به‌عنوان نمونه نهادها و سازمان‌های دست‌اندرکار امر ایمنی در این دهه می‌توانند در ۲ برنامه ۵ ساله، توانمندی عملیاتی و تجهیزاتی خود را در برابر مخاطرات انسانی از جمله آتش افزایش دهند.
درحال‌حاضر ساختمان‌های قدیمی بلندمرتبه زیادی در کشور و به‌ویژه تهران داریم که گفته می‌شود ایمنی کافی در برابر حوادث از جمله آتش‌سوزی ندارند. قوانینی مانند ماده ۳۳ قانون نظام مهندسی که برای ایمنی ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شود، فقط ویژه ساختمان‌های درحال ساخت است یا می‌توان از این قوانین برای ایمن‌سازی ساختمان‌های موجود هم استفاده کرد؟
خیر. در زمینه ساختمان‌های موجود، مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان در دست بازنویسی است که ناظر بر نحوه نگهداری و راهبری ساختمان‌های موجود است. این مبحث بیان می‌کند که دارندگان چنین ساختمان‌هایی، چه تکالیفی از نظر ایمنی و حفظ کیفیت ساختمان‌ها دارند. البته مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان یک بار منتشر شده و جنبه قانونی پیدا کرده، اما مورد توجه قرار نگرفت و دوباره در حال بازنویسی آن هستند؛ هرچند به نظر نمی‌رسد این بار هم چندان مورد توجه قرار گیرد.
به‌هرحال ساختمانی که در آینده قرار است ساخته شود، باید مراحلی مانند دریافت پروانه، تصویب نقشه و... را بگذراند و به همین دلیل سختگیری قانونی بیشتری نسبت به آن می‌شود، اما در ساختمان‌های موجود، چنین نیازی وجود ندارد و زیرا در دست بهره‌برداری است، کسی الزامی به ایمن‌سازی احساس نمی‌کند.
یعنی بازرسی‌های دوره‌ای نمی‌تواند اهرم فشاری برای ایمن‌سازی ساختمان‌های موجود باشد؟
بازرسی دوره‌ای، سخنی بسیار فانتزی است. در کشور ما سالانه برای ساخت ۵۰۰ هزار واحد مسکونی در قالب ۷۰ هزار پروانه، مجوز ساخت داده می‌شود درحالی که در کل کشور، حدود ۲۲ میلیون ساختمان وجود دارد. این تعداد ساختمان به هیچ وجه قابل بازرسی و کنترل نیست؛ البته می‌توان به صورت گزینشی، برخی ساختمان‌های مخاطره‌آمیز با کاربری عمومی را برای بازرسی‌های دوره‌ای اولویت‌بندی کرد. حتی در کشورهای بسیار برخوردار و ثروتمند نیز کل ساختمان‌های موجود را هرسال بازرسی نمی‌کنند. البته بازرسی‌های دوره‌ای در مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان مورد تاکید قرار گرفته که به نظر نمی‌رسد، عملی باشد.
