تحلیلی براهمیت استراتژیک پل خلیج فارس

تین نیوز | ایده احداث پل خلیج فارس كه مزیت های پرشماری برای ایران و منطقه بدنبال خواهد داشت به دهه 50 و زمان ایجاد نخستین بندر آزاد تجاری ایران در جزیره قشم بر می گردد. در این راستا قرار بود كه با یك پل سنگی از ناحیه «لافت» در میانه شمالی جزیره تا ساحل مقابل كه حدود 2 كیلومتر فاصله دارد، ارتباط زمینی بین قشم و سواحل جنوبی ایران برقرار و جزیره قشم به یك مركز توریستی و تجاری بزرگ در دهانه خلیج فارس و تنگه هرمز مبدل شود. بنا به مستندات تاریخی به نظر می رسد طرح ساخت پل خلیج فارس در آن زمان بیشتر به برقراری اتصال سرزمینی بین جزیره قشم و بندرعباس مركز استان هرمزگان منحصر بوده است و شاید اهمیت استراتژیک این طرح در مباحث كلان اقتصادی به هیچ وجه مانند امروز مورد توجه قرار نگرفته بود. در حقیقت با كلید خوردن و آغاز عملیات اجرایی این پروژه عظیم در 23 اسفند 89 می توان گفت كه ایده احداث پل خلیج فارس مرحله تئوری را پشت سر نهاده و با احداث این پل كه قرار است تا فاصله زمانی 1392 خاتمه یابد، منطقه آزاد قشم می رود تا شاهد ثمرات این اقدام بعنوان «دروازه نوین تجاری ایران اسلامی» در آبهای نیلگون خلیج همشه فارس باشد.
با راه‌اندازی پل خلیج‌فارس ارتباط جزیره قشم با سرزمین اصلی برقرار می‌شود. در واقع قشم به عنوان بزرگترین جزیره ایران و خلیج فارس كه نزدیک به دو برابر كشور بحرین است، در حال حاضر تنها از راه هوا و دریا با سرزمین ایران در ارتباط است و با ساخت این پل رفت و آمد به این جزیره با سهولت و با هزینه بسیار پائینی به انجام خواهد رسید. این پروژه حدود 2 كیلومتر است و از این لحاظ حائز اهمیت زیادی است كه سواحل جنوبی جزیره قشم را به شمالی ترین مناطق ایران متصل خواهد كرد و در زمینه انواع سرمایه‌گذاری‌ها بویژه سرمایه‌گذاری نفتی و سوخت‌رسانی به كشتی‌های غول پیکر می‌تواند مفید واقع شود. این پروژه چهار طرح بزرگ احداث پل خلیج فارس بین قشم و بندرعباس به طول تقریبی دو هزار و 200 متر، توسعه و تجهیز بندر بین‌المللی کاوه، احداث راه‌آهن از بندر کاوه تا اتصال به شبکه راه‌آهن سراسری در محدوده بندرعباس و تکمیل و احداث بزرگراه زمینی از بندر کاوه تا بزرگراه سراسری بندرعباس را شامل می‌شود.
شایان ذکر است، در عرصه بین المللی و رقابت های ژئواکونومیکی احداث پل عظیم خلیج فارس که قرار است قشم را به بندرعباس متصل کند، اماراتی‌ها را که با تامین ظرفیت پهلوگیری کشتی‌های 250 هزار تنی در بنادر «جبل علی» و «فجیره»، گوی سبقت را در این حوزه از ایران ربوده‌اند، نگران کرده است. در حال حاضر، بنادر جنوبی ایران تنها می‌توانند کشتی‌هایی با ظرفیت حداکثر 100 هزار تن (چابهار 100 هزار تن، اسکله شهید رجایی 60 هزار تن، اسکله شهید کاوه قشم 100 هزار تن و اسکله بندر امام در خرمشهر، کمتر از 50 هزار تن) پذیرش کنند. از این رو، کشتی‌های خارجی حامل کالا به مقصد ایران، به جای پهلوگیری در بنادر جنوبی ایران، راهی اسکله‌های اماراتی می‌شوند تا محموله‌ها را از آنجا مجدداً با کشتی‌های کوچک‌تر به ایران ارسال کنند و کالاهای صادراتی ایران نیز برای بارگیری به کشتی‌های بالای 100 هزار تن، ابتدا راهی امارات شده و از آنجا به نام صادرات مجدد امارات، راهی نقاط مختلف جهان می‌شوند. بر اساس برخی ارزیابی‌ها، اجرای این پروژه، بهبود 40 درصدی در سرعت انتقال کالاها به ایران و از ایران به منطقه آزاد قشم جهت صادرات به بازارهای منطقه و نیز صرفه‌جویی 30 درصدی در هزینه ورود کالاها به ایران را به همراه خواهد داشت؛ چرا که با بهره برداری از این پروژه محموله‌های تخلیه شده در قشم، به سرعت وارد ناوگان حمل ‌و نقل جاده‌ای و ریلی ایران شده و محصولات صادراتی ایران نیز با سرعت مناسب تری به ترمینال های دریایی منطقه آزاد قشم جهت صادرات مجدد صادرات می شود.

بار هویتی احداث پل خلیج فارس در منطقه
اصولاً هویت پدیده ای است كه در بطن خصایص جغرافیای طبیعی و انسانی مكان جغرافیایی ریشه دارد. تا جایی كه مجموعه ای از این خصایص به صورت ارزش های مشتركی بین یك ملت جلوه می كند، و به واسطه خودآگاهی افراد آن ملت نسبت به آن خصایص، در شكل هویت ملی آن گروه انسانی تجلی می یابد. با این حال، باید توجه داشته باشیم که مكان های مختلف حامل بار هویتی متفاوتی برای گروه های انسانی هستند؛ و از طرفی نیز گروه های انسانی با زندگی در مكان های مختلف بار هویتی متفاوتی به آن مكان جغرافیایی می بخشند. در حقیقت، با توجه به مقدمه ای که بیان شد به راحتی می توان به اهمیت هویتی پل خلیج فارس در منطقه استراتژیک خلیج فارس پی برد. این پل با توجه به اینکه نام خلیج فارس را به یدک می کشد، در دروازه استراتژیک خلیج فارس نماد فرهنگ و هویت ایرانی خواهد بود. پیش بینی می شود با احداث پل خلیج فارس و برقراری ارتباط مستیقم بین جزیره قشم با سواحل جنوبی ایران و به تبع آن توسعه اقتصادی جزیره قشم، این جزیره در آینده نزدیک پذیرای جمعیت کثیری از نقاط مختلف ایران باشد که با استقرار این جمعیت انبوه در جزیره قشم و بویژه در صورت بکارگیری سیاست های کارآمد و کاملاً ژئواکونومیکی حتی می توان این جزیره را در موقعیت بالا دست تنگه استراتژیک هرمز به «هنگ کنگ» خلیج فارس تبدیل کرد.
در کل، چنین به نظر می رسد که با احداث پل خلیج فارس و به تبع آن رشد و شکوفایی جزیره قشم که خود می تواند به نوعی نقطه شروعی برای گسیل جریان توسعه از منتهی الیه سواحل جنوبی ایران به سمت مناطق مرکزی و شمالی تر باشد، شاهد به اهتزاز درآمدن جوهره هویت ایرانی که نمود کامل خواستن و توانستن هر فرد ایرانی است بر جغرافیای نیلگون آب های استراتژیک خلیج فارس باشیم.
همچنین، با احداث این پروژه پل خلیج فارس می تواند به عنوان یک مسیر ارتباطی و انتقال کالا نقش بسیار مهمی در جهت دسترسی کشورهای محصور در خشکی بویژه کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز به گستره آبهای گرم خلیج فارس ایفا نماید. بنابراین، پیش بینی می شود نقش پل خلیج فارس در حوزه های خدماتی، حمل و نقل، بارانداز، ترانزیت کالا و ورود و خروج جریان سرمایه خصوصاً به جزیره قشم پر رنگ تر خواهد بود.
این در حالی است که علاوه بر پروژه پل خلیج فارس احداث راه آهن، اتوبان و اسکله کاوه نیز در این پروژه برنامه ریزی شده است که این امر به راحتی می تواند موجب شکوفایی و تقویت نقش آفرینی پل خلیج فارس در مسیر کریدور ارتباطی شمال- جنوب باشد.

اهمیت ژئوپلیتیک پل خلیج فارس
اصولاً زمانیکه از اهمیت ژئوپلیتیک یا اهمیت جغرافیایی- سیاسی فضاهای جغرافیایی بحث می شود، نقطه تمرکز تمام این مباحث تبیین ارتباط دو سویه بین فضای جغرافیایی مورد نظر با ارزش های سیاسی- اقتصادی و حتی نظامی است. به عبارتی اهمیت ژئوپلیتیک فضاهای جغرافیایی به تبیین جایگاه جغرافیایی- سیاسی فضاهای مورد نظر در بین فضاهایی می پردازد که از ارزش سیاسی- اقتصادی- نظامی برخوردار هستند. شایان ذکر است بار سیاسی- اقتصادی- نظامی فضاهای جغرافیایی محصول کنش های متقابل رقابت های بین دولت ها یا بازیگران سیاسی برای مالکیت یا کنترل بر ارزش های جغرافیایی اعم از طبیعی یا انسانی است. بنابراین، با توجه به اینکه ارزش های جغرافیایی در زمره منافع ملی و جمعی محسوب می شوند، خالق نوعی بار سیاسی- اقتصادی یا نظامی برای فضاهای جغرافیایی هستند و این موضوع باعث می شود که فضاهای جغرافیایی در کانون رقابت های بین دولت ها از اهمیت ژئوپلیتیکی برخوردار باشند.
اهمیت ژئوپلیتیک پل خلیج فارس بیش از همه محصول موقعیت جغرافیایی آن در قسمت بالا دست تنگه هرمز که از آن به عنوان دروازه ورودی و خروجی خلیج فارس یاد می شود می باشد. در واقع پل خلیج فارس از یک طرف سواحل منتهی به تنگه هرمز از سمت شمال را به خاک ایران و در واقع گستره جغرافیایی اروراسیا پیوند می دهد. شایان ذکر است، اهمیت استراتژیك تنگه هرمز با توجه به عبور حجم بالا و غیر قابل جایگزین حامل‌های انرژی از آن غیر قابل انكار است. این مساله با توجه به كم عرض بودن مناطق قابل كشتیرانی در این تنگه كه در حدود 3 كیلومتر برای هر یك از خطوط رفت و برگشت است، اهمیت تسلط و کنترل بر این منطقه را دو چندان می‌نمایاند. بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریكا، روزانه 16.5 تا 17 میلیون بشكه نفت خام از منطقه خلیج‌فارس عمدتاً به مقصد ژاپن، آمریكا، اروپای غربی و دیگر كشورهای آسیایی صادر می‌شود كه تمام آن از تنگه هرمز عبور می‌كند و این خارج از حجم عظیم فرآورده‌های نفتی، گاز مایع و مایحتاج كشورهای منطقه است كه از این تنگه عبور می‌كند. در واقع بر اساس آمارهای موجود حداقل 88 درصد نفت عربستان سعودی، 90 درصد نفت ایران، 98 درصد نفت عراق، 99 درصد نفت امارات متحده عربی و 100 درصد نفت كشورهای كویت و قطر از تنگه هرمز عبور می‌كند كه در مجموع می‌توان گفت 90 درصد صادرات نفت تولید كنندگان خلیج فارس توسط تانكرهای نفتی از این مسیر عبور می كند. به طور كلی، سالانه بیش از 12 هزار كشتی نفتی و تجاری از تنگه هرمز تردد می کنند.. اداره اطلاعات انرژی آمریكا عبور این میزان نفت خام از تنگه هرمز را به معنای عبور 40 درصد از نفت عبوری از دریا و 20 درصد از كل نفت دنیا از این آبراهه استراتژیك می‌داند.
از طرف دیگر، با توجه به پتانسیل هایی که از توان ترانزیتی تنگه هرمز ذکر شد، پل خلیج فارس سرزمین اصلی ایران را مستقیماً به مهمترین آبراه استراتژیک انرژی جهان پیوند می دهد.
این موضوع می تواند در رقابت های سیاسی- اقتصادی و حتی نظامی موجب تقویت توان عملکردی ایران در کنترل بر جریان ورود و خروج از خلیج فارس باشد. از این گذشته، با بهره برداری از پل خلیج فارس و برقراری ارتباط مستقیم و پایدار بین جزیره قشم و سرزمین اصلی ایران می توان زیرساخت های مجهزتر و گسترده ای در سواحل جنوبی قشم برای ارائه انواع خدمات رفاهی، حمل و نقل، صنعتی، بیمه ای، بانکی، تکنولوژیکی و حتی لجستیک به کشتی های در حال عبور از تنگه ایجاد نمود. لازم به یادآوری است که تحقق چنین موفقیتی در عرصه حمل و نقل و خدماتی در دروازه استراتژیک خلیج فارس می تواند باعث تحولی جدی در عرصه رقابت های سیاسی- اقتصادی ایران با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و بویژه امارات متحده عربی باشد.