نقشه های مترو چگونه از سبزی فروشی سر درآورد؟

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، بنابر آخرین آمار ارائه شده از سوی مدیران شهری، در حال حاضر خطوط تحت بهره برداری سامانه متروی تهران شامل ۶ خط درون شهری و یک خط برون شهری به طول ۳۱۰ کیلومتر با ۱۶۰ ایستگاه است. سامانه متروی شهر تهران دارای ۱۵۰۷ دستگاه واگن مشتمل بر هزار و ۱۸۱ دستگاه واگن یک طبقه، ۲۶۰ دستگاه واگن دوطبقه و ۶۶ دستگاه لوکوموتیو است که در حال حاضر با بهره گیری از ۱۴۰۲ دستگاه واگن، به طور متوسط روزانه تعداد دو میلیون سفر در این سامانه انجام می شود.

بر اساس آمارهای ارائه شده اتفاقات خوبی در متروی تهران رخ داده است؛ اما این روند از ابتدا آسان نبوده و اتفاقا متروی تهران که حالا یک میانسال ۵۰ ساله است مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده که «اصغر ابراهیمی اصل» نخستین مدیر عامل متروی تهران در گفت وگو با ایسنا از راه اندازی مترو در تهران گفت.

اصغر ابراهیمی اصل، نخستین مدیر عامل متروی تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از زمان ریاست جمهوری شهیدرجایی در پست های مختلف فعالیت خود را آغاز کرده است. او که در رشته مهندسی شیمی و نفت و گاز از دانشگاه آبادان فارغ تحصیل شده و دکتری نفت از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی را دارد و قبل از انقلاب اسلامی فارغ التحصیل شده؛ در مورد داستان پر فراز و نشیب ساخت مترو در تهران می گوید.

وی در مورد ورود مترو به کشور و ساخت آن در تهران اظهار کرد: سال ۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. پیش بینی درآمد کشور به گونه ای بود که نه یک ریال پول و نه ارز برای ساختن مترو وجود نداشت، اما با این حال موضوع در کمیته ای در مجلس رسیدگی شد و در نهایت در جلسه سران عالی کشور ساخت مترو به دلیل ضرورت و اهمیتی که داشت مورد تأیید قرار گرفت.

فرانسوی ها آن قدر برای گرفتن این طرح از ایران عجله داشتند که برای طراحی وقت زیادی هم نگذاشته بودند بحث ۴ و ۵ میلیارد دلار پول بود و برای آنها خیلی مهم بود که بیایند سریع کار را شروع کنند و پول بگیرند. آنان حتی کار زمین شناسی و ژئوتکنیک را برای تهران انجام نمی دهند و می گویند که خاک تهران شبیه خاک شهر لیون فرانسه است و نمونه خاک لیون فرانسه را می گیرند و بر اساس نمونه خاک لیون فرانسه دستگاه طراحی می کنند.

طرح فرانسوی ها برای متروی تهران

طراحی متروی تهران با تست خاک شهر «لیون»

وی در مورد طرح فرانسوی ها برای متروی تهران گفت: در ایران فکر احداث مترو از حدود ۴۰ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مطرح بوده است تا این که در سال ۱۳۵۴ که قیمت فروش نفت خام از یک دلار و ۲۰ سنت به ۱۱ دلار و نیم تا ۱۲ دلار افزایش پیدا کرد، بلافاصله آمریکائی ها و اروپایی ها از جمله انگلیس و فرانسه برای این که درآمد اضافی ایران را از چنگش در بیاورند با طرح ها و پیشنهاداتی به ایران سرازیر می شوند. فرانسوی ها پیشنهاد ساخت مترو را مطرح می کنند.

ابراهیمی اصل افزود: در آن زمان شرکت «سوفرتو فرانسه» طرح ساخت مترو در تهران را به شاه پیشنهاد می کند که در طرح آنها یک خط منطقه شرق تهران از افسریه که پادگانهای نظامی در آن قرار داشت و محل استقرار نیروی هوایی بود، به فرودگاه مهرآباد وصل می شد، خط دوم نیز منطقه عباس آباد را به راه آهن وصل می کرد. تپه های عباس آباد قرار بود که منطقه دیپلماتیک شود یعنی تمام سفارتخانه و وزارتخانه ها در آنجا متمرکز شود و همه کشورها ساختمانهای سفارتشان را آنجا بسازند. بنابراین با این فرضیه پیشنهاد احداث دو خط را می دهند و می گویند این دو تا خط را می سازیم و بعداً هم دو تا خط دیگر هم به این خط ها اضافه می کنیم که چهار خط وجود داشته باشد و این چهار خط بتوانند حدوداً روزی ۳ میلیون نفر را جابه جا کنند. طرح اولیه ای که شرکت «سوفرتو» تهیه کرده بود و خوشبختانه الان نقشه کامل آن در مترو هست، همان خط تپه های عباس آباد به راه آهن و شرق تهران به فرودگاه مهرآباد بود. 

نخستین مدیر عامل متروی تهران ادامه داد: فرانسوی ها آن قدر برای گرفتن این طرح از ایران عجله داشتند که برای طراحی وقت زیادی هم نگذاشته بودند؛ چرا که بحث ۴ و ۵ میلیارد دلار پول بود و برای آنها خیلی مهم بود که بیایند سریع کار را شروع کنند و پول بگیرند. حتی کار زمین شناسی و ژئوتکنیک و غیره را برای تهران انجام نمی دهند و می گویند خاک تهران شبیه خاک «شهر لیون» فرانسه است و نمونه خاک لیون فرانسه را می گیرند و بر اساس این نمونه خاک «لیون فرانسه» دستگاه طراحی می کنند. 

وی با تأکید بر اینکه در آن سال طرح فرانسوی ها در شورای اقتصاد مطرح شد و با دستور شاه، تصمیم گرفته شد که این کار را به فرانسوی ها بدهند و شرکت سوفرتو در تپه های عباس آباد که آن موقع خالی بود و ساخت و سازی هم وجود نداشته، کار خود را آغاز کند، یادآور شد: با طراحی «شرکت سوفرتو» ۲۳۰۰ متر تونل و سه ایستگاه در حدود ۵۰ درصد سفت کاری توسط شرکت ایرانی در تپه های عباس آباد ساخته می شود که با شروع جنگ تحمیلی اواخر سال ۱۳۵۹ شرکت سوفرتو نقشه ها، اسناد و مدارک فنی را که تا آن زمان آماده شده بود همه را بر می دارد و از ایران خارج می شود. پس از پیروزی انقلاب و خروج فرانسوی ها طرحی برای توقف مترو تهیه و با مصوبه دولت در اواخر سال۱۳۶۰، طرح مترو متوقف می شود و ساختمان دفتر مرکزی آن به وزارت کشور واگذار شد و ماشین آلات را به شهرداری دادند و محل مترو نیز در اختیار استانداری تهران قرار گرفت.

توقف مترو از سال ۱۳۶۰ و طرح مجدد از سال ۱۳۶۳
آغاز ساخت مترو با توان داخلی 

اصغر ابراهیمی اصل که از سال ٦٥ تا ٧٦ سکاندار ساخت مترو در تهران بود، در خصوص آن روزها و طرح مجدد موضوع ساخت مترو در سال ۱۳۶۳ گفت: در سال ۱۳۶۳ گزارشی درباره توقف احداث مترو به مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی می دهند و در جلسات نمایندگان تهران مطرح کنیم. آقای هاشمی رفسنجانی پیشنهاد می کند تا یک کمیته ۵ نفره از نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی در این باره تشکیل شود و در نهایت نیز بعد از بحث های فراوان به این نتیجه می رسند که متر و برای تهران یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و باید انجام شود و بعد از یک سال به این جمع بندی می رسند.

نخستین مدیر عامل متروی تهران افزود: بعد از آن آقای هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس وقت این جمع بندی را می کند که طرح مترو به دلیل منافعی که در جهت صرفه جویی در وقت مردم، کاهش تلفات جانی، کاهش آلودگی هوا، احداث پناهگاه اساسی، کاهش تصادفات، کاهش مصرف بنزین و... دارد، دوباره تصویب و راه اندازی شود.

وی ادامه داد: در نتیجه در سال ۱۳۶۳ در نماز جمعه آقای هاشمی رفسنجانی موضوع را با مردم در میان گذاشتند. در آن زمان روس ها، اتریشی ها، فرانسوی ها و ژاپنی ها برای اینکه مترو را شروع کنند امتیاز می خواستند و اینها باعث می شود که مرحوم هاشمی رفسنجانی تصمیم گرفتند که با امکانات داخلی، کار احداث مترو شروع شود.

 با استقرار در استانداری، هیچ نقشه ای موجود نبود و وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه ها کجاست، به ما گفتند که  تعدادی نقشه در نماز خانه موجود بود که به سبزی فروشی در خیابان میرعماد فروختند تا فضا را تبدیل به نمازخانه کنند؛ من از همکاران خواستم همراه من به آن سبزی فروشی برویم با هم رفتیم و حدود ۱۹۰ کیلوگرم نقشه های تونل و سازه زیرزمینی را از این سبزی فروشی خریدیم

روز اول شروع کار مترو 

نخستین مدیر عامل متروی تهران اظهار کرد: روزی یکی از مسئولان به من گفت «من آبرویم برایم مهم است اگر وارد این کار شویم؛ وجهه ما خراب می شود من به مترو نمی آیم، می دانم مترو ساختن کار سختی است و در شرایط فعلی امکان پذیر نیست» و استعفاء داد و من تنها به استانداری تهران که آن زمان در خیابان میرعماد بود؛ رفتم. ساختمان پلاک شماره ۳۷ که متعلق به مترو بود را به استانداری تهران داده بودند.

وی ادامه داد: به من گفتند برو مترو بساز و گفتند اینجا هم متعلق به متروست و من گفتم که یک اتاقی به ما بدهید چون می خواهیم کار را شروع کنیم. اما آنها گفتند که فعلا جایی نداریم ولی می توانی از نمازخانه شروع کنی تا بعد جا خالی شود. بدین ترتیب کار من در مترو از نمازخانه شروع شد.

ابراهیمی اصل یادآور شد: به ما گفتند که سال ۱۳۵۵ شرکت فرانسوی سوفرتو کار احداث ۲.۳ کیلومتر تونل را با روش ترانشه باز در تپه های عباس آباد آغاز کرده و با شروع جنگ تحمیلی کار را متوقف کرده و سوابق و نقشه ها را برداشته و رفته است. سه دستگاه حفاری تونل زرکور را فرانسوی ها طراحی کرده بودند و به شرکت زرکور اینترنشنال آمریکا داده بودند که آنها این دستگاه ها را ساخته اند و یک دستگاه در سالن های گمرک نمایشگاه تهران است و دو دستگاه در گمرک بندرعباس کالای متروکه شده و از خیابان جهان کودک هم فاضلاب را به داخل تونل های ساخته شده هدایت کرده اند و تا ارتفاع ۴.۵ متروی فاضلاب در تونل ها جمع شده است.
بازخرید نقشه های مترو از سبزی فروشی

وی اظهار کرد: با استقرار در استانداری، هیچ نقشه ای موجود نبود و وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه ها کجاست، به ما گفتند که تعدادی نقشه در نماز خانه موجود بود که به سبزی فروشی در خیابان میرعماد فروختند تا فضا را تبدیل به نمازخانه کنند؛ من از همکاران خواستم همراه من به آن سبزی فروشی برویم. با هم رفتیم و بعد از سلام و احوالپرسی سوال کردیم از نقشه هایی که از مترو خریدی چیزی باقی مانده است. گفتند مقدار کمی مانده که در مغازه خیابان پشتی که جعبه های خالی میوه ها را نگه می داریم هست که به تدریج می آوریم و استفاده می کنیم؛ با هم به آن انباری رفتیم و حدود ۱۹۰ کیلوگرم نقشه های تونل و سازه زیرزمینی را از این سبزی فروشی خریدیم و به یکی از اتاق های طبقه اول منتقل کردیم.

نخستین مدیر عامل متروی تهران افزود: جدولش را خودم دادم برای اینکه بودجه ای در کار نبود. شروع کار مترو از مطالعه این نقشه ها آغاز شد و این نقشه ها را بعدها به همکاران دادم، پلاستیک رویش کشیده و در آرشیو مترو به عنوان سند تاریخی نگه داشتند که روزی که تاریخ مترو را می خواهیم بنویسیم فیلم و عکس اینها را نشان بدهیم. آن روز نقشه ها را باز کردیم نقشه مقطع تونل های ترانشه باز عباس آباد و نقشه های کف و دیوار ایستگاه وسط تپه های عباس آباد و نقشه های کف تونل و آرماتوربندی یک مقطع نعل اسبی که به عنوان نقشه های کارگاهی تهیه یا تکثیر شده بود و یک نقشه شماتیک از دستگاه حفار موجود بود.

 طراحی نقشه خطوط مترو

۳۶ هزار صفحه قرارداد برای ساخت مترو

مترو از نان شب واجب تر است

وی در مورد طراحی نقشه خطوط مترو با تأکید بر اینکه در سال ۱۳۶۵ پس از طراحی سیستم، لازم بود اولویت ها را مشخص کرده و با اهداف روشنی کار را شروع کنیم و من فکر می کردم که تهران ممکن است روزی بیش از ۲۰ میلیون نفر جمعیت پیدا کند، گفت: شمال تهران و شرق تهران کوه است و جنوب تهران به سمت کویر و دریاچه نمک می رود و تنها خروجی سرریز جمعیتی تهران به سمت غرب یعنی کرج - مهر شهر - آبیک و قزوین است، پس طراحی را به این صورت در نظر گرفتم که از تجریش تا بهشت زهرا(س) و از دردشت تهران پارس تا قزوین را به هم وصل کنیم و با اجرای این دو خط متقاطع میدان قورخانه و میدان امام خمینی از روی هم عبور می کنند. سپس سایر خطوط را به گونه ای طراحی کنیم که تعدادی لوپ درست شود که اتوبوس ها مردم را جابه جا کنند و بعد تاکسیرانی را ساماندهی کنیم که مردم را به یک ایستگاه اتوبوس یا مترو رسانده یا از آن جاها سوار کنند.

ابراهیمی اصل تأکید کرد: لذا تصمیم گرفتیم مسیر تهران - کرج تا قزوین را برای سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت از نظر شعاع قوس و شیب و زیرسازی انجام دهیم تا مثلاً کسی که در قزوین ساکن است بتواند ظرف ۲۰ الی ۲۵ دقیقه وسط تهران در میدان قورخانه باشد و بعد به هر سمتی خواست برود. بعد فکر کردم اگر این موضوع را مطرح کنیم بایستی وزارت مسکن و شهرسازی و راه و ترابری - استانداری - نمایندگان مجلس و تعداد زیادی از ذی نفعان نظر بدهند و کار دچار مشکل می شود. در شرح خدمات طراحی کلیه ایستگاه های مسیر تهران تا مهرشهر هم به گونه ای طراحی کرده و ساختیم که امکان حرکت قطارهای سریع السیر با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت از وسط ایستگاهها وجود داشته باشد و با خریداری و نصب سوزن ها و سیستم های کنترل از همین مسیرها قطارهایی که در همه ایستگاه های مسیر بتوانند توقف کرده و مسافرها را پیاده یا سوار کنند نیز وجود داشته باشد. بر این اساس سیستم را طراحی و ساختیم و برای اولین بار برای قطارهایی که فقط تا مهرشهر باید رفت و آمد کنند؛ قطارهای دو طبقه را با کمک شرکت نورنیکوی چین ساخته و راه اندازی کردیم. 

وی با بیان اینکه زمانی که مترو را شروع کردیم همه با ما مخالف بودند و تنها ۵ کارمند داشتیم؛ اما ما با توان نیروهای تمام ایرانی بدون دریافت حتی یک دلار دولتی یا ریالی از شهرداری تهران، با حمایت بی دریغ آیت الله هاشمی رفسنجانی کاری کردیم کارستان، ادامه داد: ۲.۵ میلیون متر مربع بتن سازی، ۵۳ ایستگاه مترو، ۶۰ کیلومتر مسیر روی زمین و ۵۰۰ هزار متر مربع بناهای مختلف و پناهگاه توسط کارکنان مترو ساخته شد که بدون استفاده از ارز و ریال دولتی و شهرداری صرفا با مشارکت مدنی بانک ها و طرح های پیمانکاری و معدنی که طراحی شده بود کسب درآمد شد و مترو احداث شد و برای تجهیز مترو با رقم ۸۴۸ میلیون دلار به جای ۳.۵ میلیارد دلاری که اروپایی ها قیمت داده بودند بدون تضمین دولت و بانک مرکزی با شرکت های چینی قراردادهایی (۳۶ هزار صفحه قرارداد) منعقد شد و نیازهای آن زمان مترو رفع شد.

نخستین مدیر عامل متروی تهران با اشاره به مسیر پر فراز و نشیب ساخت مترو در مورد آینده و چشم انداز مترو هم تأکید کرد: ۵۰ درصد مترو تأمین زیرساخت ها همچون ساخت تونل، نصب آسانسور، پله برقی و... است و ۵۰ درصد مابقی واگن است.

وی افزود: با توجه به وضعیت آلودگی هوا و ترافیک تهران، در حال حاضر مترو، برای آینده و حال تهران، نه یک انتخاب؛ بلکه به عنوان یک ضروریت است و این درحالیست که شبکه متروی تهران در حال حاضر گرفتار زیرساخت ها نیست؛ بلکه نیازمند واگن بیشتر است تا میزان جابجایی مسافرش از ۲ به ۶ میلیون نفر در روز ارتقاء یابد و باید بگویم که واگن مترو از نان شب واجب تر است و باید مترو با کمک های داخلی و خارجی توسعه پیدا کند اساسا باید گفت که مگر می شود نظام سلامت کشور بگوید که داروی آنتی بیوتیک یا واکسن وارد نمی کند یا نمی سازد؟ مترو هم مانند دارو برای بهبود وضعیت ترافیک و آلودگی هوای تهران است تا بتوانیم تهران را از این وضعیت اسفناک بیرون بیاوریم و برای این کار نیازمند مترو هستیم؛ اما توسعه مترو در حال حاضر نیازمند یک تصمیم شجاعانه و به موقع است و مدیران ما باید یاد بگیرند که رضایت کوتاه مدت مردم را به نفع اقدامات استراتژیک حرام نکنند.

نخستین مدیر عامل متروی تهران در خاتمه بار دیگر تاکید کرد: ۳۶ هزار صفحه قرارداد برای تجهیز مترو منعقد کردم و ساخت وتوسعه مترو بدون دریافت یک ریال از دولت و شهرداری تهران بود، در متروی تهران کاری را که ما کردیم این بود که شن و ماسه، فولاد، سیمان، عشق را در هم تنیدیم و با خط درشت در قلب و عروق گرفته تهران بنویسیم که اگر خودمان را باور کنیم، می توانیم و این شعار، شعاری بود که حضرت امام خمینی (ره) به ما آموخت و فرزندان این سرزمین جهادگونه و بی نام ونشان مترویی را ساختند که اعتماد و خودباوری برای نسل های آینده به ارمغان گذاشت.