افزایش رقابت برای نفوذ کریدوری در قزاقستان
قزاقستان کشوری بزرگ با میراث فرهنگی و تاریخی غنی، در قلب اوراسیا واقع شده است. موقعیت جغرافیایی مناسب، منابع طبیعی فراوان و اقتصاد با ثبات به آن اجازه داد تا به مرفه ترین کشور در آسیای مرکزی تبدیل شود.
قزاقستان کشوری بزرگ با میراث فرهنگی و تاریخی غنی، در قلب اوراسیا واقع شده است. موقعیت جغرافیایی مناسب، منابع طبیعی فراوان و اقتصاد با ثبات به آن اجازه داد تا به مرفه ترین کشور در آسیای مرکزی تبدیل شود. تنها در ۳ سال (۲۰۲۰-۲۰۲۲)، جریان ناخالص سرمایه گذاری مستقیم خارجی در بخش تولید به بیش از ۱۳.۴ میلیارد دلار رسید. مجتمع معدنی و متالورژی نیز دومین بخش بزرگ پس از صنعت نفت و گاز است. بخش معدن و فلزات ۸.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد که ۵.۸ درصد آن مربوط به صنعت متالورژی است.
اهمیت راهبردی قزاق ها در بازار انرژی
بر اساس گزارش اقتصاد سرآمد و به نقل «اوراسیا ریسرچ» قزاقستان از نظر ذخایر منابع طبیعی در رتبه ششم جهان قرار دارد. اگر ۱۱۰ عنصر شیمیایی در جدول تناوبی وجود داشته باشد، ۹۹ مورد از آن ها را می توان در قزاقستان یافت. از نظر ذخایر اثبات شده نفت، قزاقستان با ۳.۹ میلیارد تن در رتبه دوازدهم جهان و از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه ۱۴ با ۲.۷ تریلیون متر مکعب قرار دارد.
در سال ۲۰۲۱، تولید نفت این کشور به ۸۵.۹ میلیون تن (سهم مصرف داخلی ۲۳ درصد) و تولید گاز ۵۴.۲ میلیارد متر مکعب بوده است. طی ۳۰ سال گذشته، قزاقستان تولید نفت را ۳.۵ برابر افزایش داده و از نظر تولید نفت برای سال ۲۰۲۱، رتبه سیزدهم جهان (۲ درصد از تولید جهانی) را به خود اختصاص داده است. بیش از ۸۰ درصد نفت تولید شده در قزاقستان صادر و مابقی برای فرآوری به بازار داخلی عرضه می شود. در ساختار کل صادرات قزاقستان در سال ۲۰۲۱، نفت ۵۱.۵ درصد کل کالاها و گاز ۳.۸ درصد است.
بودجه جمهوری قزاقستان ۳۰ تا ۵۰ درصد از صنعت نفت و گاز منشاء می گیرد. طی ۱۰ سال گذشته، میانگین سهم نفت و گاز در جریان ناخالص سرمایه گذاری خارجی به قزاقستان حدود ۳۳ درصد بوده است. البته منابع طبیعی زیرزمینی قزاقستان از نظر جایگزین روسیه برای بازار اتحادیه اروپا و چین که به انرژی نیاز دارند از اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار است. در این زمینه، انتقال نفت به آلمان از طریق لهستان از طریق خط لوله دروژبا و به ترکیه از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان ارزش این کشور را افزایش می دهد.
نقش قزاقستان در توسعه کریدورهای منطقه
قزاقستان در مسیر مهمی قرار دارد که اروپا و آسیا را به هم متصل می کند. به عبارت دیگر، وجود ۱۱ کریدور ترانزیتی بین المللی فعال در قزاقستان نشان می دهد که این کشور به یک مسیر حمل و نقل مهم تبدیل شده است. قزاقستان یک جغرافیای حیاتی برای سیاست روسیه به سمت جنوب و یکی از مسیرهای اصلی ترجیح داده شده در استراتژی چین در چارچوب طرح کمربند و جاده است. با توجه به اینکه تجارت قزاقستان و چین در ۲۵ سال گذشته به طور سالانه ۱۴.۹ درصد افزایش یافته است، تخمین زده می شود که طرح کمربند و جاده با کاهش زمان و هزینه های حمل و نقل و در نتیجه افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی قزاقستان بیش از ۲۵ میلیارد دلار به اقتصاد قزاقستان کمک کند.
این واقعیت که قزاقستان یک مسیر ترانزیتی است، کشورهای آسیای مرکزی را قادر می سازد تا با مسکو و پکن روابط برقرار کنند. این وضعیت قزاقستان را به بازیگری کلیدی برای روسیه، چین و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل می کند. باید توجه داشت که راه آهن مسیر مزار شریف- کابل- پیشاور که قرار است از طریق ازبکستان با جنوب آسیا ایجاد شود، آستانه را به ویژه از نظر جغرافیایی ارزشمندتر خواهد کرد. همچنین بنادر قزاقستان مانند آکتائو و کوریک که در دریای خزر واقع شده اند، آسیای مرکزی را از طریق مسیر آذربایجان، گرجستان و ترکیه به جهان غرب متصل می کنند. به طور خلاصه، موقعیت ژئوپلیتیک قزاقستان این کشور را به پلی بین شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل کرده است. در این راستا، سیاست خارجی چند وجهی دنبال شده، آستانه را قادر ساخته تا به بازیگری مهم تبدیل شود.
اهمیت کریدور ترانس خزر برای اروپا
یکی از مسائل مربوط به امنیت منطقه ای کریدور ترانس خزر است که به عنوان یک جایگزین جدید و قدرتمند از چین تا اروپا گسترش می یابد. در شرایط فعلی نمی توان گفت که خطوط دریایی برای دولت پکن به اندازه کافی ایمن هستند. به ویژه، افزایش نفوذ ایالات متحده در اقیانوس آرام، مشکلات تایوان و رقابت فزاینده در قطب شمال، پکن را به سمت کریدورهای زمینی هدایت می کند که مسیرهای امن تری هستند. علاوه بر این، چین نگران منطقه بی ثباتی مانند افغانستان است. به همین دلیل، کریدور ترانس خزر به عنوان امن ترین مسیر برای پکن مطرح می شود. ژئوپلیتیک جهانی پس از بحران روسیه و اوکراین به سرعت در حال تغییر است. در حالی که جهان غرب با تحریم ها به حمله روسیه به صورت هماهنگ واکنش نشان می دهد، همچنیین با برگزاری نشست هایی با آسیای مرکزی و قزاقستان، نفوذ خود را در منطقه تسریع می بخشد. تحقق اجلاس سران اتحادیه اروپا-آسیای مرکزی و آلمان-آسیای مرکزی به توسعه قزاقستان منجر خواهد شد که اهمیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی در تلاش های غرب برای یافتن جایگزینی برای روسیه در چارچوب بحران روسیه و اوکراین از نظر انرژی یا مسیرهای ترانزیتی با دور زدن روسیه دارد. این امر نشان دهنده افزایش ارزش قزاقستان است. البته با فعال شدن غرب در منطقه آسیای مرکزی، نشست های سران چین، هند و روسیه با آسیای مرکزی نیز برگزار شد که فضای رقابتی ایجاد می کند.
نتیجه گیری
در نتیجه، قزاقستان به عنوان نهمین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت در مرکز اوراسیا قرار دارد و از نظر اتصال چین به غرب از اهمیت ژئوپلیتیک بالایی برخوردار است. قزاقستان با منابع طبیعی غنی خود توجه جهان را به خود جلب و توانایی تجارت متقابل خود را گسترش می دهد که در نهایت اهمیت ژئوپلیتیک آسیای مرکزی را نمایان می کند. توانایی این کشور در اتخاذ سیاست خارجی چندجانبه و برقراری روابط عمل گرایانه با کشورهای همسایه مانند روسیه و چین و همچنین ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی، امتیاز مضاعفی را برای قزاق ها در دیپلماسی بین المللی فراهم می کند. در این زمینه، جایگاه و اهمیت این کشور در ژئوپلیتیک آسیای مرکزی بسیار ارزشمند است. این کشور با توجه به منابع طبیعی غنی خود و به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد در راستای جایگزینی برای روسیه در مدیریت بحران انرژی غرب، جایگاه این کشور را در عرصه بین المللی تقویت می کند. این کشور با میزبانی از کریدورهای مختلف و تبدیل شدن به یک کشور ترانزیتی توانسته است نام خود را در بخش تجارت و حمل و نقل بین المللی مطرح کند.
