تا زمانی که بین المللی نشویم، بسیاری از مسائل حل نخواهد شد

وبلاگ تین نیوز | "محمود سریع القلم" استاد نام آشنای روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی كه  به دلیل حاشیه‌های نه چندان مهم حضورش در داووس حاشیه ساز شده بود، صبح سوم اسفندماه در نخستین پنل تخصصی همایش «هم اندیشی نظام قراردادهای صنعت نفت»كه در مركز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد، به بیان مشاهداتش از داووس پرداخت و آمار و ارقامی ارائه كرد كه نشانگر سطح توسعه و وضعیت كشورهای مختلف دنیا در زمانه ما است. 
او در این سخنرانی با عدد و رقم تحولات جهان را نه به سمت انحطاط كه در راستای انتقال بزرگ ارزیابی كرد. در روایت سریع القلم كشورهای آسیایی نقش مهمی در آینده اقتصاد و سیاست جهان ایفا می كنند و این وظیفه ما است كه با در نظر داشتن این تحولات به كل كشور فكر كنیم.

سریع القلم صحبتش را با اشاره به تخصصش در علوم انسانی آغاز كرد و گفت: ما در علوم انسانی وقتی بخواهیم علت یا علل رخ دادن یك پدیده را مشخص كنیم، نمی توانیم تعداد دقیق آنها را بیان كنیم بلكه باید سعی كنیم كه كانون مسائل را مشخص كنیم. یك پزشك هم وقتی می خواهد علت یك بیماری را بررسی كند، كانون آن مشكل را استخراج می كند. در علوم انسانی نیز وضع به همین منوال است. به نظر من اگر بخواهیم مسائل ایران را بررسی كنیم، نمی توانیم بگوییم به طور دقیق كه مثلا ایران 125 مشكل دارد كه با رفع آنها ایران یك كشور پیشرفته می شود.

سریع القلم در ادامه به مشكل اساسی توسعه در ایران از منظر خودش پرداخت و گفت: از نظر من به عنوان یك دانشجوی علم سیاست و روابط بین الملل، علت العلل مسائل ما آن است كه ایران در سطح مدیریتی یك كشور بین المللی نیست. تا زمانی كه ما بین المللی نشویم، بسیاری از مسائل ما حل نخواهد شد. موضوعاتی چون رقابت، كارآمدی، تخصص، سیستم سازی و عقلانیت برای آنكه در زمان كوتاهی ظرفیت حل شدن در وضعیت ما را داشته باشند، نیازمند آن است كه ما هرچه سریع تر در مدارهای بین المللی قرار بگیریم. اتفاقا بین المللی بودن ما ایرانیان موافق طبع ما است.

ایرانیان بسیار جهان مدار هستند. تاریخ و جغرافیای ایران به عنوان یك عامل تعیین كننده این موضوع را نشان می دهد. به عبارت دیگر ما ایرانیان نه فقط به خاطر انتخاب هایمان كه بلكه به دلیل جبر جغرافیایی و تاریخی و اهمیت بین المللی مان در منطقه، باید هر چه سریع تر در مدارهای بین المللی قرار بگیریم.

دكتر سریع القلم اما شرط بین المللی شدن را شناخت جهان خواند و گفت: شناخت جهان در كشور ما بسیار ضعیف است. امروز كشور چین یكی از قطب های مهم سیاسی و اقتصادی و مالی جهان است، اما در ایران حتی یك مركز چین شناسی نداریم. امروز 95 درصد كشورهای جهان به یك اصول و اهداف مشترك برای توسعه رسیده اند كه مورد اجماع جهانی است. اگر این اصول به ایران نرسیده به دلیل بحران شناخت ما از تحولات بین المللی است.

نویسنده «عقلانیت و آینده توسعه یافتگی در ایران» در ادامه به بیان این اصول پرداخت و گفت: نخستین اصل آن است كه مهم ترین هدف یك كشور افزایش ثروت ملی است. دوم همكاری های به هم تنیده دولت ها، بنگاه ها و دانشگاه هاست، سوم همگرایی منطقه یی- اقتصادی است. امروز همگرایی منطقه یی اقتصادی تا اندازه یی به دلایل علمی و تحولات عمومی جهانی، جایگزین جهانی شدن و جهان گرایی شده است. اصل چهارم حل و فصل سریع اختلافات غیراقتصادی میان یك كشور و همسایگان آن كشور است. اصل پنجم آن است كه ثبات سیاسی و رضایت مندی عامه مردم نتیجه آن است كه حداقل نرخ رشد اقتصادی در یك كشور باید 3 درصد باشد. مهم ترین گروه اجتماعی كه هیات حاكمه یك كشور می تواند به آنها اتكا كند، طبقه متوسط است كه تولید ثروت، ثبات سیاسی و آینده یك كشور برای آنها اهمیت دارد. اصل ششم برنامه ریزی برای حفظ محیط زیست است.

دكتر سریع القلم در ادامه برای تشریح این اصول اطلاعاتی از برخی كشورهای دنیا با استفاده از مشاهداتش در داووس بیان كرد و گفت: از میان كشورهای «آسه آن» (ASEAN) یعنی 10 كشور آسیای جنوب شرقی، اندونزی در سال 2012، 204 میلیارد دلار صادرات داشته است. این كشورها 2/2 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP) دارند. مجموعه فعالیت این كشورها هم ردیف برزیل است و از روسیه بیشتر است.

این كشورها برای همگرایی میان خودشان برنامه ریزی كرده اند. بر این اساس تصمیم گرفته اند طی یك دهه آینده 540 هزار مایل جاده بكشند و 11 هزار و 700 مایل ریل آهن بین خودشان تاسیس كنند. كشور بعدی كه اطلاعات آن را می گویم، كره جنوبی است. درآمد سرانه كره جنوبی 23 هزار دلار است، نرخ رشد اقتصادی آن در نیم قرن اخیر حداقل 7 درصد بوده است.

ارزش صادرات و واردات این كشور 2/1 تریلیون دلار بوده است. كشور بعدی تركیه است. در سال 2012، 36 میلیون توریست و گردشگر از تركیه بازدید كرده اند. نرخ رشد اقتصادی تركیه در یك دهه گذشته حداقل 8 درصد بوده و طی 10 سال گذشته، 10 هزار كیلومتر اتوبان در این كشور ساخته شده است. درآمد سرانه این كشور 10 هزار و 500 دلار است و در سال 2012، 67 میلیارد دلار صادرات محصولات كشاورزی تركیه بوده است.

كشور بعدی لهستان است. 106 میلیارد دلار طی 5 سال آینده از طرف كشورهای اتحادیه اروپا در این كشور سرمایه گذاری خواهد شد. اتحادیه اروپا در 10 سال گذشته 40 میلیارد دلار برای ساختار عمرانی لهستان سرمایه گذاری كرده است. حداقل نرخ رشد اقتصادی لهستان 4 درصد است و 46 درصد از تولید ناخالص داخلی این كشور برای صادرات بوده است.

دكتر سریع القلم در ادامه بر اهمیت كار اقتصادی چند جانبه و منطقه یی و بیرون آمدن از الگوهای صرفا داخلی تاكید كرد و گفت: منطقه نفتا در شمال امریكا (كشورهای كانادا، امریكا، مكزیك) نشان می دهد كه در سال 1993 تجارت میان این كشورها 290 میلیارد دلار بوده است، در حالی كه در سال 2012 به 1/1 تریلیون دلار رسیده است. این پیشرفت چشمگیر به دلیل قفل شدن این كشورها و یادگیری متقابل است.

كشور مكزیك كه ما آشنایی بسیار كمی با آن در حوزه علمی و اجرایی داریم، با 40 كشور جهان قرارداد تجارت آزاد بسته و بخش خصوصی این كشور با مفاهیم كیفیت، رقابت و سرمایه گذاری آشنایی بسیار نزدیكی دارد. 20 سال گذشته 75 درصد صادرات كشور مكزیك را نفت تشكیل می داد، در حالی كه امروز 75 درصد صادرات این كشور كالاست. درآمد سرانه این كشور در سال 1994، 4500 دلار بوده است، در حالی كه امروز به 9700 دلار رسیده است.

دكتر سریع القلم در حالی كه این اعداد و ارقام را درباره شاخص های توسعه كشورهای مختلف بیان می كرد، بر اهمیت ذهن كمی و رقمی و آماری در سیاستگذاری ها تاكید كرد و گفت: طی 20 سال آینده 35 هزار هواپیمای ایرباس در دوبی باید ساخته شود، این امر به دلیل تقاضای بالایی است كه در دنیا وجود دارد.

ارزش این تعداد هواپیما 8/4 تریلیون دلار است كه 35 درصد تقاضای این هواپیماها در منطقه آسیا خواهد بود. حدود 35 كشور در دنیا برای تولید این هواپیماها با یكدیگر همكاری مشترك خواهند داشت. سهم نرخ رشد از كل نرخ جهانی بین سال های 82 تا 87، 8/29 درصد بوده است، حال آنكه این رقم امروز 9/13 درصد رسیده است.

دكتر سریع القلم در ادامه با اشاره به كهنه بودن متونی كه در علم سیاست در ایران آموزش داده می شود، گفت: متونی كه ما در ایران می خوانیم و مورد بحث قرار می دهیم، تقریبا به 55 سال گذشته برمی گردد، یعنی در كشور ما هنوز صحبت از غرب است، در حالی كه دیگر غربی در كار نیست.

نرخ رشد از كل جهان در مورد چین 35 سال گذشته 9/9 درصد بوده، اما امروز به 6/33 درصد رسیده است. این رقم در مورد چین از 8/3 درصد به 4/9 درصد رسیده است و در مورد ژاپن از 3/10 به 4/1 درصد رسیده است. مدیریت درآمد نفت در نروژ نشان می دهد كه این كشور 720 میلیارد دلار در صندوق ذخیره ملی اش اندوخته دارد. طبق قانون این كشور تنها 4 درصد از این رقم را می تواند در بودجه جاری مورد مصرف قرار دهد، یعنی طبق مقررات نروژ 96 درصد از درآمد نفتی این كشور باید بیرون از این كشور سرمایه گذاری شود و 5/2 درصد مالكیت هر شركتی كه در اتحادیه اروپا ثبت شده متعلق به ذخایر نفتی كشور نروژ است.

امروز تمامی احزاب و پارلمان در نروژ با یكدیگر برای توافق بر سر اجماع جهت بهره برداری بیشتر از این درآمد نفت با یكدیگر بحث می كنند، تا به تولید علم، فناوری و ایجاد ساختار عمرانی وسیع تر در این كشور بپردازند.

دكتر سریع القلم در تشریح تحولات بین المللی پیش رو گفت: كاهش طبقه متوسط در اروپا و امریكای شمالی و افزایش آن در آسیا و امریكای لاتین یكی از این تحولات است. این امر نشان می دهد كه ما اگر بخواهیم یك استراتژی ملی تدوین و به آینده اقتصاد ایران طی یك دهه دیگر توجه كنیم، باید توجه ویژه‌ای به منطقه آسیا به دلیل افزایش طبقه متوسط و به طور طبیعی افزایش مصرف گرایی داشته باشیم. منطقه آسیای مركزی و قفقاز به واسطه بین المللی شدن این منطقه به شدت در حال رشد است. من اخیرا این نكته را در داووس دیدم كه همه كشورهای آسیای مركزی در قفقاز به طور فعال حضور داشتند و قراردادهای قابل توجهی با كشورهای مهم دنیا منعقد كردند.

دكتر سریع القلم سپس به مقایسه سطح رقابت پذیری كشورها پرداخت و گفت: نخستین كشور سوییس است، كشور دوم سنگاپور است، آلمان در رده چهارم جهان و قطر در رده سیزدهم است. كشور امارات نوزدهم و چین، بیست و نهم است. كشور مالزی در رده 34 و جمهوری آذربایجان 39 و تركیه 44 است. اینها در حالی است كه ایران در رده 82 قرار دارد.

دكتر سریع القلم در ادامه به تحولاتی كه در سطح بین المللی در دنیا در حال وقوع است، اشاره كرد و گفت: آمار شركت های چندملیتی در دنیا از نكاتی است كه بسیار حایز اهمیت است. این آمار نشان می دهد كه در سال 2003 كشورهایی كه در حال توسعه بودند، تنها 19 شركت چندملیتی داشتند، امروز این كشورها 127 شركت چندملیتی دارند و این به معنای 670 درصد افزایش است، در حالی كه كشورهای توسعه یافته سنتی جهان یك دهه پیش 481 شركت چندملیتی داشتند و حالا173 شركت چندملیتی دارند و این نشانگر كاهش 22 درصد در سطح جهان است.

این پیشرفت بدان معناست كه در سال 2020، 50 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سطح جهانی از آن كشورهای «بریكس» یعنی كشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی خواهد بود. هر ساعت در دنیا 800 میلیون توئیت (twit) صورت می گیرد. جمعیت كنونی آفریقا یك میلیارد نفر است در حالی كه این جمعیت در سال 2050 به 2 میلیارد نفر خواهد رسید. امروز ما در دنیا 25 ابرشهر داریم، در حالی كه تعداد آنها طی 10 سال آینده به 35 شهر خواهد رسید.

سریع القلم اتفاق مهمی كه در جهان در حال وقوع است و در نسل جوان ایران نیز مشهود و امیدواركننده است را معقول و منطقی شدن انسان ها به دلیل گسترش دنیای مجازی خواند و گفت: این امر باعث می شود انسان ها از حسی بودن و مزاجی بودن دور شوند. ذهن و مغز جدید انسان ها به دلیل اتصال با ذهن مجازی جهان در حال رشد است.

در داووس 2014 تنها 9 میزگرد تخصصی در رابطه با مغز و ذهن نوین انسان تحت عنوان hyperconnectivity and rewiring the brain برگزار شد. اگر بخواهم به یك نمونه از اهمیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جهان مجازی اشاره كنم، باید آمار فروش بازی های كامپیوتری در امریكا در سال 2013 اشاره كنم كه 25 میلیارد دلار بوده است.

دكتر سریع القلم فهم غالب ما در ایران از جهان را به دوره جنگ سرد مختص دانست و گفت: ما به طور عمیق از جهان فناوری، صنعت، آموزش و همكاری های منطقه یی و بین المللی بی اطلاع هستیم. ما نسبت به جهان ذهنیت داریم و نه شناخت. یعنی الان كسانی كه عموما بولتن می خوانند و اطلاعات دقیقی از جهان ندارند، بلكه شبح و ذهنیتی از جهان دارند و بر اساس intuition فكر می كنند و ذهن شان بر اساس اطلاعات و آمار دقیق تشكیل نشده است، تصور می كنند كه جهان در حال فروپاشی است، در حالی كه اطلاعاتی كه من ارائه كردم نشان می دهد جهان در حال انتقال بزرگ است و شهروندان در اكثر كشورهای دنیا كه شامل آفریقا هم می شود، امروز از زندگی بهتری برخوردار هستند.

دكتر سریع القلم در پایان به بیان پیش نیازهای توسعه ایران پرداخت و گفت: نخست شناخت علمی و واقعی از جهان، دوم شناخت واقعی و علمی از ایران، سوم معیار اثرگذاری در جهان امروز حتی در حوزه فرهنگ، شاخص های اقتصادی و فناوری هستند، چهارم تقویت ساختارهای قانونی و قضایی در داخل ایران، پنجم قوه مقننه و قوه قضاییه موثرتر، ششم افزایش امكانات مالی و سرمایه گذاری مساوی است سیاست خارجی تعاملی. به نظر من به عنوان كسی كه تحولات دنیا را روزانه دنبال می كند، انرژی تقابل با ایران متمركز در عربستان و اسراییل است.

اگر كشور ما به فكر یك راهبرد بنیادی برای سیاست خارجی تعاملی است، باید در رابطه با فعالیت های این دو كشور و انرژی تقابلی در مقابل ایران به وجود آورده اند، فكر بكند. از دیگر پیش نیازهای توسعه پذیرفتن بیشتر تفاوت های فكری و رویكردی در كشور، دستیابی به اجماع پیرامون رهیافت های كل كشور طی یك دهه آینده، افق و سیاستگذاری نرخ رشد 5 درصدی در ایران كه ضامن حل و فصل بسیاری از نارسایی ها در كشور خواهد بود، میل مشترك سیاستگذاری خارجی و الزامات توسعه اقتصادی و نهایتا اینكه فكر كردن به كل كشور نه یك گروه خاص.