◄ عهدنامه سرحدی ۱۳۱۶؛ قراردادی که روابط ایران و عراق را سه دهه تحت تأثیر قرار داد

اواسط تیر ۱۳۱۶، ایران و عراق پس از سال ها اختلاف مرزی، تحت فشار بریتانیا عهدنامه ای به نام عهدنامه سرحدی ۱۳۱۶ امضا کردند. این قرارداد از جمله ظالمانه ترین پیمان های تاریخی میان ایران و عراق شناخته می شود و نشان دهنده نفوذ گسترده قدرت های استعماری در خاورمیانه آن زمان است.

زمینه تاریخی انعقاد عهدنامه

به گزارش تین نیوز، انگلیسی ها پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، بخش های گسترده ای از خاورمیانه، از جمله عراق، را تحت سلطه خود داشتند. دسترسی به منابع نفتی و آب های بین المللی این منطقه برای آنان اهمیت ویژه ای داشت. اگرچه در ۱۳۱۱ شمسی به ظاهر قیمومت خود بر عراق پایان دادند، اما قراردادهایی امضا شد که حقوق آن ها بر نفت عراق و پایگاه های نظامی حفظ شد.

محتوای عهدنامه و پیامدهای آن

عهدنامه ۱۳۱۶ با وجود ضعف های آشکار، تا سه دهه معتبر بود. اما دولت عراق در دهه های بعد، با نادیده گرفتن مواد این قرارداد، از اجرای مفاد آن سر باز زد:

• ماده ۵: ایران خواستار تشکیل کمیسیون برای اداره مشترک اروندرود بود، اما عراق مقاومت کرد.

• ماده ۴: عوارض کشتیرانی باید صرف بهبود ناوبری در اروندرود می شد، اما عراق از اجرای آن خودداری کرد.

عدم اجرای این مفاد عملاً گامی به سمت لغو قرارداد توسط عراق بود.

 برخورد شدید عراق و لغو عهدنامه

در ۱۵ آوریل ۱۹۶۹ (۲۶ فروردین ۱۳۴۸)، دولت عراق سفیر ایران را احضار و اعلام کرد که شط العرب جزئی از قلمرو عراق است و کشتی های ایرانی حق عبور ندارند. به دنبال این اقدام، ایران که با نقض صریح مفاد عهدنامه مواجه شده بود، تصمیم گرفت رسماً قرارداد ۱۳۱۶ را لغو کند .

اهمیت تاریخی

لغو عهدنامه سرحدی ۱۳۱۶ نقطه عطفی در روابط ایران و عراق بود و پایه ای شد برای مباحثات مرزی و اختلافات بعدی میان دو کشور. این پیمان، نمونه ای آشکار از دخالت قدرت های استعماری و تأثیر آن ها بر سیاست های داخلی و مرزی کشورهاست.