تدبیر و امید برای توسعه " نیمروز "
وبلاگ تین نیوز، کامران نرجه | سیستان و بلوچستان، پارهتن عزیز ایران اسلامی است و سفر رئیسجمهوری محترم کشورمان و همراهانشان به این استان، میتواند نقطه عطفی برای پایان دادن به مشکلات و محرومیتهای هموطنانمان در این سرزمین کهنسال باشد.
سیستان و بلوچستان با برخورداری از نیروی انسانی پرتلاش و متعهد و مستعد و منابع و ذخائر عظیم اقتصادی، از قابلیتهای فراوانی برای توسعه روز افزون برخوردار است و توجه خاص دولتمردان به این استان، آینده روشن و درخشانتری را برای آن، نوید میدهد.
لزوم تسریع در حرکتهای توسعهای
به گفته کارشناسان، بسترهای لازم برای دستیابی به توسعه در یک محیط محروم اجتماعی، اغلب مخفی و نهفته است. زیرا اگر بارز و مشهود میبود، بهطور قطع مسیرعمران و توسعه آسان و بی وقفه طی میشد و هیچگاه محرومیت پیش نمیآمد. حتی میتوان ادعا کرد یکی از عوامل اصلی توسعه نیافتگی در محیطهای محروم اجتماعی، نهفتگی استعدادها و نادیده گرفتن توانمندیهاست. بنابراین تلاش برای شناسایی و کشف استعدادهای توسعه در مناطق محروم، بزرگترین گام برای دستیابی به عمران و آبادانی است و بالعکس هرگونه کاهلی در توجه به
تواناییهای نهفته یک منطقه، باعث تشدیدعقب ماندگیها میشود.
سیستان و بلوچستان با ۱۸۷ هزار کیلومتر مربع مساحت در جنوب شرقی ایران، به عنوان پهناورترین استان کشور یکی از مستعدترین مناطق برای توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی است، ولی نهفتگی این استعدادها سبب شده است تا این منطقه یکی از محرومترین استانهای کشور باشد.
سفر دکتر حسن روحانی رئیسجمهوری اسلامی ایران به سیستان و بلوچستان در قالب سومین سفر استانی دولت یازدهم، تلاشی برای شکوفایی استعدادهای نهفته توسعه در محور شرق کشور و زدون غبار محرومیت از چهره تفتیده این خطه است. از این رو شناخت ویژگیهای جغرافیایی، اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سیستان و بلوچستان به تسریع حرکتهای توسعهای در این استان کمک خواهد کرد.
ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی
سیستان و بلوچستان که نام دیگر آن « نیمروز» است، با قرار گرفتن در بین ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ، حدود ۱۱۰۰ کیلومتر مرز خاکی با کشورهای پاکستان و افغانستان و ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد.
این ویژگی جغرافیایی، امکان توسعه تجارت منطقهای و به ویژه دسترسی به بازار همسایگان شرقی را برای سیستان و بلوچستان فراهم کرده است.
منطقه سیستان از شمال به استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان و از جنوب به منطقه بلوچستان و از غرب به استان کرمان محدود است. به همین ترتیب منطقه بلوچستان نیز از جنوب به دریای عمان، از غرب به استانهای کرمان و هرمزگان، از شمال به منطقه سیستان و از شرق به کشور پاکستان محدود میشود.
آبرفتهای رودخانه هیرمند در شمال استان سیستان و بلوچستان که از سمت غرب به کویرلوت منتهی میشود، بستر لازم برای تشکیل دریاچه جازموریان را فراهم آورده است. اراضی حاشیه «جازموریان» بیشتر باتلاقی است، ضمن آنکه کوه «خواجه» مرتفعترین بخش این منطقه محسوب میشود. اما به واقع منطقه سیستان، دشت بزرگی است که کمتر از ۶۵ میلی متر در سال بارندگی دارد و میزان تبخیر در آن به بیش از ۵۰۰۰ میلی متر در سال میرسد. این وضعیت به ویژه در سالهای اخیر باعث خشکی سیستان شده، به گونهای که میزان ورودی آب رودخانه هیرمند تقریباً به صفر رسیده است. از طرف دیگر وزش
بادهای ۱۲۰ روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان میوزد، به خصوص در حوزه بلوچستان به خشکی مضاعف این استان کمک کرده است.
برخلاف سیستان، محدوده بلوچستان در جنوب این خطه، وسعت پهناوری دارد که حیات آن با دریای عمان گره خورده است. این وادی دارای طبیعتی کوهستانی است که به دلیل مجاورت با دریای عمان و بهرهگیری از بادهای موسمی، اقلیم متفاوتی دارد.
بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصههای اساسی اقلیم منطقهاست. با توجه به پایین بودن میزان بارش اکثر جریانات رودخانهای، موقتی و فصلی است و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آبهای زیر زمینی تنها امکانات تأمین آب به شمار میآیند. وجود مخروط آتشفشانی تفتان با ۳۹۴۱متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوعی را فراهم آوردهکه برای زندگی مناسبتر از شرایط بخش سیستان است.
بهطور کلی میتوان گفت مناطق ایرانشهر، زابل و باهوکلات، آب و هوای بیابانی و ناحیه زاهدان در مرز اقلیمهای بیابانی و نیمه بیابانی قرار گرفته است. مناطق سراوان، خاش و چابهار آب و هوای نیمه بیابانی و ناحیه کوهستانی بم در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف مشرق تا کوههای بشاگرد، آب و هوای نیمه بیابانی معتدل دارند. اقلیم مشرق ارتفاعات و فلاتهای مرتفع و کم وسعت میان آن، نیمه بیابانی با زمستانهای سرد است.
مناطق جنگلی در این استان بسیارمحدود است و فقط نواحی کوچکی از جنگل حرا در «گواتر» بلوچستان به چشم میخورد. مساحت جنگلهای استان که عمدتاً نیمه متراکم است، کمتر از یک میلیون هکتار است.
از سوی دیگر ۵۵ درصد کل مساحت استان را مراتعی در برگرفتهکه به دلیل کمبود نزولات جوی، فقیر است. با این وجود تاکنون بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی در مراتع سیستان و بلوچستان شناسایی شده که حدود ۷۰ گونه آن، دارای ارزشهای دارویی و صنعتی است.
ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی
قدمت تمدن در سیستان و بلوچستان به قرنها پیش از میلاد مسیح بازمی گردد و شاید بتوان سیستان را جزو نخستین مناطق تجمع انسانی در پهنه ایران زمین به شمارآورد.
این استان با جمعیتی در حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر، کم تراکمترین استان ایران محسوب میشود که شامل ۱۸ شهرستان ایرانشهر، چابهار،خاش،دلگان، زابل، زابلی، زاهدان، زهک، سراوان، سرباز، سیب سوران، قصرقند، کنارک، هیرمند، نیک شهر، میرجاوه، نیمروز وهامون است. بالغ بر ۶۵ درصد از جمعیت سیستان و بلوچستان در مناطق روستایی زندگی میکنند و همین مساله ارائه خدمات مرتبط با توسعه انسانی به ساکنین این استان را دشوار کرده است.
نرخ رشد جمعیت استان سیستان و بلوچستان بسیار بالاتر از میانگین کل کشور و در حدود ۴ر۳ درصد است. جمعیت مناطق شهری این استان رشدی حدود ۱۵ر۴ درصد در سال و مناطق روستایی حدود ۶ر۲ درصد دارند.
مردم استان سیستان و بلوچستان از قومیتهای سیستانی و بلوچ تشکیل شدهاند که سیستانیها به زبان فارسی صحبت میکنند و شیعه هستند، ولی بلوچها عموما اهل تسنناند و زبان آنها بلوچی است.
به گفته مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان، هم اینک نرخ باسوادی در این استان به بیش از ۸۳ درصد رسیده است که این نسبت قبل از انقلاب فقط ۲۹ درصد بود.
همچنین در حال حاضر ۳۲ مرکز سواد آموزی در استان فعالیت دارند و طبق برنامه قرار است تا ۵ سال آینده بیسوادی در سیستان و بلوچستان ریشه کن شود. در حوزه آموزش عالی نیز بالغ بر ۴۰ هزار دانشجو در ۳۵ دانشگاههای دولتی و غیر دولتی این استان مشغول به تحصیل هستند. این رقم ۱۵ سال پیش کمتر از ۲۶ هزار دانشجو بود.
به لحاظ وضعیت بهداشتی و درمانی نیز اگرچه حدود ۸۰ درصد روستاهای استان سیستان و بلوچستان از امکانات نسبی برخوردارند، ولی همچنان نرخ ابتلا به برخی بیماریها در میان مردم آن در مقایسه با سایر مناطق کشور بالاست. علت اصلی این مشکل نیز همسایگی با منطقه محروم بلوچستان پاکستان است که ضریب انتقال بیماریهای انسانی به این منطقه را افزایش داده است.
بهداشت و درمان
طبق تازهترین آمار حدود ۳۰۰ تخت بیمارستانی فعال و تعداد ۷۶۰ خانه بهداشت روستایی در سراسر استان وجود دارد که به دلیل کمبود بودجه، بسیاری از آنها بدون امکانات لازم و یا دارای وسایل مستهلک هستند. همچنین استان سیستان و بلوچستان فقط یک مرکز نگهداری و درمان کودکان سرطانی با ظرفیت ۱۰ تخت را دارد که درمقایسه با تعداد مراجعین، بسیارناکافی است.
به گفته علی اوسطهاشمی ـ استاندار سیستان و بلوچستان، متوسط عمر زنان این استان در مقایسه با سایر نقاط کشور در مرحله زنگ خطر قرار دارد و ضروری است برای جلوگیری از تولد کودکان مشکلدار و زایمانهای غیراستاندارد، امکانات بهداشتی و درمانی مناسب در استان فراهم شود.
ویژگیهای اقتصادی
مشکلات سیاسی و امنیتی همواره مانع از سرمایه گذاریهای بزرگ اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان بوده و به همین دلیل فقر سرمایه گذاری در این خطه کاملاً مشهود است، با این وجود فعالیتهای صنعتی در این استان از جمله بخشهایی است که در صورت آماده شدن شرایط زیربنائی، تجهیز نیروی انسانی و تحولات اقتصادی و اجتماعی، امکان رشد آن وجود دارد. استراتژی توسعه زیربنایی بخش صنعت موجب ایجاد ۲۸ شهرک صنعتی با ۴۴۰۰ هکتار مساحت در منطقه شده است. حجم قراردادهای صنعتی در این مناطق تاکنون از ۳۵۰ میلیارد تومان فراتر رفته و برای ۲۱ هزار نفر، ایجاد اشتغال کرده است.
از مهمترین نواحی صنعتی سیستان و بلوچستان میتوان به شهرک صنعتی زاهدان- میرجاوه، شهرک صنعتی زاهدان (کامبوزیا)، ناحیه صنعتی میرجاوه، ناحیه صنعتی نصرت آباد،شهرک صنعتی زابل ـ محمد آباد، شهرک صنعتی زابل ـ رامشار، ناحیه صنعتی ادیمی، ناحیه صنعتی بنجار، ناحیه صنعتی میانکندی، ناحیه صنعتی دوست محمد، ناحیه صنعتی زهک زابل، شهرک صنعتی خاش، ناحیه صنعتی نوک آباد، شهرک صنعتی ایرانشهر ـ بمپور، شهرک صنعتی ایرانشهر ـ کارگاهی، ناحیه صنعتی دلگان، ناحیه صنعتی بزمان، شهرک صنعتی سراوان، ناحیه صنعتی سوران سراوان، ناحیه صنعتی زابلی سراوان، شهرک صنعتی سرباز، شهرک صنعتی
نیکشهر، شهرک صنعتی چابهار، ناحیه صنعتی بریس، ناحیه صنعتی پسابندر، ناحیه صنعتی نگور و شهرک صنعتی کنارک اشاره کرد.
همچنین ایجاد پیوند بین این بخش و سایر بخشها موجب پیشرفت صنایع دریایی و شیلاتی استان شده است. در مجموع قابلیت صنعتی در این منطقه شامل صنایع شیمیایی وسلولزی، غذایی، دارویی و بهداشتی، فلزی، غیرفلزی، نساجی و پوشاک است.
معادن استان
به لحاظ معدنی نیز استان سیستان و بلوچستان دارای قابلیتهای بالایی است. این منطقه دارای ذخایرغنی از کانیهای فلزی و غیر فلزی نظیر مس، کرومیت، منگنز، گرانیت، سرب، مرمر، آهک، تالک، گل سفید، تراورتن، شن و ماسه سیلیسی است که عملیات اکتشاف و بهره برداری در برخی مناطق استان با سرمایهگذاری دولت سالهاست ادامه دارد.
هم اینک سالانه بالغ بر ۵ر۲ میلیون تن کانی با ارزش در معادن این استان استخراج میشود. وجود ۴۳۰ هزارتن گارنت با عیار ۴۰ درصد، ۱۰ میلیون تن آندالوزیت، ۵ میلیون تن فلدسپات و ۱۳۰ هزار تن سیلیس با عیار ۸ر۹۹ درصد و بیش از ۴۳ هزار تن آنتیموان، از دیگر ویژگیهای معادن این استان است. صنایع دستی استان شامل سوزن دوزی، سکه دوزی، سفال سازی، گلیم بافی، خورجین بافی، جواهر سازی، حصیر بافی، خراطی، قالیچه و پلاس بافی قابلیت بالایی برای ارزآوری از بازارهای بینالمللی دارند.
اراضی قابل کشت
از سوی دیگر مساحت اراضی قابل کشت (آبی، دیم و آیش) در سیستان و بلوچستان حدود ۴۰۰ هزار هکتار است که حدود ۲ درصد کل منطقه را شامل میشود. ولی همین میزان اندک که بالغ بر ۳۳۰ هزار هکتار از آن به کشت محصولات زراعی و باغی نظیر خرما، موز و انبه اختصاص دارد، عمده نیاز مصرف استان را تامین میکند. برنامه ساخت ۱۳ سد بزرگ در این استان از سوی دولت در سال جاری باعث تقویت بنیانهای کشاورزی در این منطقه خواهد شد.
راهکارهایی برای شکوفایی اقتصادی
چنین به نظر میرسد که توجه به موارد زیر باعث شکوفایی اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان خواهد شد:
- ایجاد صنایع تبدیلی وابسته به محصولات کشاورزی دراستان، ازجمله بسته بندی خرما، تولید قند مایع ازشیره خرما و تولید خوراک دام ازضایعات وهسته خرما.
- گسترش امکانات صنعتی برای فعالیتهای دریایی وابسته به آبزیان و توسعه فعالیتهای شیلاتی و صیادی به جهت واقع شدن استان درمجاورت آبهای گرم دریای عمان و اقیانوس هند. سیستان و بلوچستان با ظرفیت صید ۱۲۰ هزار تن انواع ماهی در سال و همچنین با استفاده از اراضی مستعد پرورش میگو(بالغ بر ۴۲هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو با تولید بیش از۲۵۰۰ تن در سطح زیرکشت ۱۰۰۷ هکتار) ظرفیت بالایی برای سرمایه گذاری در این حوزه دارد.
از سوی دیگروجود ۹ بندر صیادی و ۶ محل تخلیه، تعداد ۲ هزار فروند شناور صیادی با ۱۵ هزار نفر صیاد درمنطقه چابهار،۹ کارخانه کنسرو سازی، ۱۳واحد عمل آوری و بسته بندی ماهی و میگو، ۵ کارخانه پودر ماهی، ۴ کارخانه لنج سازی چوبی، یک کارخانه لنج سازی فایبر گلاس، یک کارخانه ساخت قایق، ۱۹ کارخانه یخسازی و ۸ واحد سرد خانه نشان میدهد که فعالیتهای وابسته به دریا در این استان سودآور است.
- حمایتهای ویژه از نهادهای مهم اقتصادی و توسعهای در سطح استان بهویژه منطقه آزاد چابهار و ارائه امتیازات خاص برای سرمایه گذاریهای تولیدی و خدماتی. همچنین وجود ۵ بازارچه مرزی در نوار مرزی استان با کشورهای همسایه و فعالیت ۴۴ شرکت تعاونی مرز نشین، ظرفیت خوبی برای توسعه تجارت در سیستان و بلوچستان است.
- سرمایه گذاری برای توسعه تاسیسات زیر بنایی مهم و ازجمله شبکههای حمل و نقل جاده ای، دریائی، ریلی و هوایی (هم اینک حداقل ۴ فرودگاه فعال در سطح استان وجود دارد)
سیستان و بلوچستان با بهرهمندی از نزدیکترین مسیر به کشورهای آسیای میانه برای ترانزیت کالاهای بینالمللی و انتقال محصولات و شاهراه ترانزیت کالا از جنوب به شمال، قادر است به قطب تجارت شرق کشور تبدیل شود.
از سوی دیگر توسعه اسکلههای مهم کشتیرانی (اسکله شهید بهشتی، اسکله شهید کلانتری، اسکله ایران بندر) میتواند بنیان حمل و نقل دریایی در این استان را تقویت کند.
- سرمایه گذاری برای تولید انرژی خورشیدی و بادی (ازجمله مزیتهای نسبی استان امکان جایگزینی انرژیهای خورشیدی و بادی بهجای انرژی فسیلی و الکتریکی است).
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمیکند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.