کارگاه لنج سازی قشم، روایتگران هنر و زندگی در آب‌ های ایران

کارگاه لنج سازی قشم شاید یک نمونه زنده از هنری است که در تصور هم نمی گنجد. همه ما می دانیم که چوب و آب هیچگاه با یکدیگر میانه خوبی نداشتند. با این حال این هنر مردمان هنرمند و خونگرم جنوب است که آشتی دیرینه ای میان این دو مخلوق برقرار کرده و سالهاست که در کنار این رفاقت دیرینه، زندگی پر فراز و نشیب خود را اداره می کنند.

جنگل دریایی حرا در میان آب های خلیج فارس + عکس

کارگاه لنج سازی قشم، یک نام و هزار روایت

 کارگاه لنج سازی قشم یعنی همان جایی که چوب ها را وارد کرده و لنج های عظیم را خارج می کنند. لنج همانطور که می دانید یک وسیله برای دریانوردی به حساب می آید که از کشتی کوچکتر بوده و از قایق بزرگ تر است. شما فقط در خلیج فارس، اقیانوس هند و دریای عمان است که می توانید این لنج ها را تماشا کنید. لنج ها جزئی از هویت مردمان جنوب هستند و شاید بتوان گفت که مردم جنوب را نمی توان بدون حضور لنج ها تصور و تعریف کرد. ما در ادامه ناگفته هایی را برای شما بازگو خواهیم کرد که بدون شک تا امروز نه در مورد آن ها چیزی شنیده اید و نه مطلبی خوانده اید.

این کارگاه لنج سازی همانطور که از نامش مشخص است در جزیره قشم قرار گرفته که یکی از زیباترین جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی در جنوب کشور ایران است. یک کارگاه لنج سازی که در آن می توانید موزه ای زنده و فعال را تماشا کنید. به مثابه این که تاریخ در این نقطه از جهان هنوز به روز رسانی نشده و همه چیز با شکوه و ابهت و عظمت گذشته در این کارگاه حفظ شده است.

مکان کارگاه لنج سازی قشم

 اگر تصمیم گرفتید خود را به این کارگاه برسانید، باید اول از همه به هرمزگان سفر کنید. توصیه می کنیم که قبل از  بازدید از تمام دیدنی های جزیره قشم، حتماً خود را به کارگاه لنج سازی این جزیره برسانید. این کارگاه لنج سازی، بزرگترین کارگاه زنده و حاضر از صنایع دستی جنوب کشور محسوب می شود که فعال بوده و شما را با یکی از ارزنده ترین هنر های بومی این منطقه آشنا می کند.

بزرگترین و هنرمندانه ترین دستاورد ساکنان جزیره قشم یعنی لنج هایی که با آن ها کسب روزی می کنند و با ترکیب مدرنیته و تجربه و هنر گذشتگان خود، آن ها را می سازند. این کارگاه یکی از سنتی ترین کارگاه های صنایع دستی در ایران محسوب می شود که در روستای گوران و دقیقاً در قسمت سواحل شمالی جزیره قشم قرار گرفته. این روستا از توابع بخش شهاب بوده که تا مرکز قشم تنها ۹۰ کیلومتر فاصله دارد.

روستای گوران و یک تاریخچه پر فراز و نشیب

روستای گوران در اصل یک بندر قدیمی و تاریخی است که آن را تحت عنوان قدیمی ترین بندر در میان بندر های استان هرمزگان می شناسند. در اصل نام این روستا “گبران” به معنای آتش پرستان است و به احتمال زیاد در گذشته اهالی این ناحیه زرتشتی بوده اند. بد نیست بدانید که این روستا آثار تاریخی متعدد و جذابی دارد. کارگاه لنج سازی قشم که در این روستا قرار گرفته و نزدیک به بندر گوران است، فاصله کمی تا شهر صنعتی کاوه و لافت دارد و یکی از جاذبه های معروف قشم به حساب می آید. البته نام های دیگری تحت عنوان “کارگاه لنج سازی بندر لافت”، “کارگاه لنج سازی بندر گوران” و همینطور “موزه باز دریانوردی سنتی گوران” هم دارد.

این کارگاه دقیقاً در کنار روستا و در جوار ساحل واقع شده. در روستای زیبای گوران کم نیستند استادکاران و جوانان جویای نام و شهرتی که شما می توانید آن ها را در حال ساخت و یا تعمیر کردن لنج های کوچک و بزرگ مشاهده کنید. این یک حرفه قدیمی و سنتی در این منطقه به حساب می آید که نقش بسیار مهمی در رونق یافتن ماهیگیری، گردشگری و تجارت در جزیره زیبای قشم دارد. البته در مسیر دسترسی قشم تا اسکله لافت، شما می توانید کارگاه های متعدد دیگر لنج سازی را مشاهده کنید که امکان بازدید از آن ها نیز برای شما فراهم خواهد بود.

دسترسی به کارگاه لنج سازی جزیره قشم 

آدرس: استان هرمزگان، جزیره قشم، روستای گوران، کارگاه لنج سازی گوران قشم. 

برای اینکه خودتان را به کارگاه لنج سازی قشم برسانید دو راه هوایی و زمینی در دسترس شما است. اگر انتخاب شما جاده بود از طریق مسیر زمینی یعنی طی کردن فاصله میان تهران تا بندرعباس که چیزی در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر است، می توانید سفر خود را آغاز کنید. البته با در نظر گرفتن مسیری که در نهایت انتخاب می کنید، سفر شما از ۱۴ ساعت تا ۱۶ ساعت به طول به طول می انجامد. حالا که به بندرعباس رسیدید، باید با استفاده از مسیر اسکله شهید حقانی یا بندر پل یعنی همان بندر لندیگراف، به قشم رفته و سفر خود را ادامه دهید.

فاصله میان بندر شهید ذاکری تا کارگاه زیبای لنج سازی قشم تنها ۹۵ کیلومتر است و تقریباً یک ساعت و ۲۰ دقیقه زمان خواهد برد. ولی اگر شما خودتان را از طریق بندر لافت به جزیره قشم رسانده باشید، باید یک مسیر تقریبا ۴۴ کیلومتری را تا رفتن و رسیدن به کارگاه لنج سازی روستای گوران طی کنید و دقیقاً ۳۸ دقیقه در راه باشید تا به این کارگاه برسید. البته طی شدن تمام این مسیر به شرط آن است که شما جاده را برای رسیدن به این کارگاه انتخاب کرده باشید.

حالا اگر انتخاب شما آسمان و مسیر هوایی باشد که سریعتر شما را به مقصد خواهد رساند، می توانید از فرودگاه تهران طی زمان ۲ ساعت خود را به قشم رسانده و بعد از پیاده شدن از هواپیما در فرودگاه بین المللی دیرستان قشم و بعد از ۳۰ دقیقه، خود را به کارگاه لنج سازی قشم برسانید. فاصله میان فرودگاه بین المللی و این  کارگاه لنج سازی فقط ۳۲ کیلومتر است.

لنج و لنج سازی

 حالا که تقریباً با مسیر دسترسی و به طور کلی کارگاه لنج سازی قشم  کمی آشنا شده اید، اجازه دهید تا شما را با لنج سازی و مفهوم لنج بیشتر آشنا کنیم. همانطور که در ابتدای این مطلب نیز به آن اشاره کردیم لنج ها کوچکتر از کشتی و بزرگتر از قایق ها هستند و با هدف باربری و مسافربری طراحی و ساخته می شوند. شاید لنج در زبان اصیل مردمان جنوب به معنای خرامیدن بوده و به دلیل حرکت آرام و آهسته و زیبایی که بر روی آب دارد، آن را به این نام می خوانند.

عمده هنر و صنعت لنج سازی در کشور ما دقیقاً در بندر کنگ و در استان هرمزگان قرار دارد. لنج های جزیره قشم را نیز برای تعمیر به آن مکان می برند. اما کارگاه لنج سازی روستای گوران از جمله مکان هایی است که شما به راحتی در آن می توانید از مراحل ساخت لنج دیدن کنید.

همه چیز در مورد ساختن لنج ها

افرادی که به ساخت لنج مشغول هستند را “جلاف” یا “گلاف” می گویند. بد نیست بدانید که پایه اصلی ساخت لنج بر اساس ساخت قایق های بادبانی ارائه شده. لنج هایی که در قدیم مورد استفاده قرار می گرفتند بادبان هایی بزرگ داشتند که این بادبان ها نیروی باد را مهار کرده و به واسطه آن حرکت می کردند. به این بادبان ها “سمعه” گفته می شد. در حال حاضر تقریبا از ۷۰ سال قبل، لنج ها را با موتور های دیزلی تجهیز کردند و دیگر از بادبان در ساخت این لنج ها استفاده نمی شود.

البته این موتور ها اکثراً ساخت کشور ژاپن بوده و قیمت بالایی دارند. لنج ها در انواع و اقسام مختلف مانند “سماج” یعنی لنجی که برای ماهیگیری ساخته شده، “حوری” یعنی لنجی که مخصوص مسافربری است و “سمبوک” یعنی لنجی که برای حمل بار تا ظرفیت ۱۰ تن ساخته شده، دسته بندی می شوند. همینطور لنج ها عرشه نیمه باز و باز دارند.

متریال ساخت لنج بومی بوده و در کشور به راحتی یافت می شود. الوار های لنج سازی را از تنه درختان متعدد جنگلی مانند کهور، کنار و ساج تهیه می کنند. همچنین در ساخت این لنج ها چوب ساج چون سخت، فشرده و روغنی است ارزشمند و با اهمیت است. گاهی اوقات نیز دیده شده که چوب مورد نیاز برای ساخت لنج ها را از خارج از کشور تامین می کنند.

یعنی از عمارات و آفریقا این چوب ها را به قشم وارد کرده و اتصالات یعنی پیچ و مهره ها را از شهر های ایران برای مثال شهر اصفهان تامین می کنند. البته امروزه برخی از لنج ها با استفاده از متریال فایبرگلاس ساخته می شوند که دوام کمتر و پایین تری دارند. برخی لنج های قدیمی که از جنس چوب هستند تا صد سال عمر داشته و می توانند بر روی آب شناور باشند. ساخت لنج با هزینه زیادی انجام می شود و به دلیل بروز مشکلات مالی ممکن است برای تهیه یک لنج زمانی حدود ۲ سال در نظر گرفته شود.

همه چیز در مورد سازندگان لنج ها

همچنین لنج ها را با نیروی انسانی اندک می سازند. برای مثال یک استاد کار و هشت کارگر با همکاری هم یک لنج عظیم را ساخته و به آب می اندازند. همچنین برای گرفتن اجازه خروج از بندر و جلب موافقت گمرک، هر لنج باید ۶ خدمه و ۱ ناخدا داشته باشد. نکته جالبی که در طراحی لنج ها باید به آن اشاره کنیم این است که این لنج ها بدون نقشه و صرفاً با طراحی ذهنی استاد کار ها ساخته می شوند. استاد کاران طرح این لنج ها را فقط در ذهن خود حفظ کرده و شما با هیچ طرح درج شده ای بر روی کاغذیروبرو نیستید. یک استاد کار با تجربه صرفاً با هوش، سواد، حافظه و آموخته های خود یک لنج عظیم را برپا می کند.

نقشه اصلی از هزاران هزار قطعه الوار، چوب، پیچ، مهره و میخ درست شده که همه آن ها در ذهن استاد کاران قرار دارند. بر همین اساس درست در تاریخ ۲۷ نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی که ششمین اجلاس از اجلاس میراث معنوی سازمان یونسکو در جزیره بالی اندونزی برگزار گردید، دانش و علم ساختن و دریانوردی لنج های سنتی حاضر در خلیج فارس در این اجلاس به ثبت جهانی رسانده شد.

از آن تاریخ بود که توجه جهانیان به این هنر بی بدیل جلب شد و گردشگران زیادی سالانه از خارج از کشور صرفاً برای دیدن صنعت و هنر لنج سازی راهی کارگاه لنج سازی قشم می شوند. همچنین طرح موزه روباز و طبیعی که در روستای گوران واقع شده هم درست در سال ۱۳۹۶ و با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همینطور منطقه آزاد قشم در کنار موسسه مطالعات بین المللی گروه “جایکا” برنامه ریزی و اجرا شد. هدف از اجرای این طرح این بود که دانش لنج سازی، دریانوردی و آموزش دادن شیوه های صید و همینطور صیادی، ترویج پیدا کرده و همه با این هنر و علم آشنا شوند. در این موزه شما به عنوان یک گردشگر می توانید پختن غذا های محلی و انجام صنایع دستی بومی منطقه مانند توربافی را هم انجام داده و از  این هنر ها لذت ببرید.

گذری کوتاه بر تاریخچه کارگاه عظیم لنج سازی در لافت

 واژه لنج را از کلمه انگلیسی Launch به معنای قایق موتوری اقتباس کرده اند. ساختن لنج یک علم و دانش بسیار با ارزش است که سینه به سینه و نسل به نسل از پدران به پسران انتقال پیدا کرده و شهرتی بین المللی و جهانی دارد. لنج سازی یکی از بزرگترین صنایع دستی در دنیا به حساب می آید که در میان صنایع دستی قشم نیز بسیار محبوب و با قدمت است. نکته جالبی که در مورد ساختن لنج ها وجود دارد و باز هم به آن اشاره می کنیم این است که لنج ها هیچ نقشه ثابت و خاصی ندارند و هیچ دو لنجی هم به یکدیگر شبیه نیستند.

لنج سازی و لنج ها یکی از ارزشمند ترین و با اهمیت ترین فعالیت های اهالی بومی در روستای گوران به حساب می آیند که با اقتصاد و فرهنگ مردمان ساکن در این منطقه عجین شده اند و از گذشته تا به امروز همچنان به همان سبک و سیاق قدیم باقی مانده اند. بر طبق شواهدی که به دست آمده روستایی تحت عنوان “پی پشت” که فاصله اندکی با بندر لافت دارد، مهد اصلی ساخت لنج ها در جزیره قشم بوده. از گذشته های دور در این روستا لنج های حاشیه خلیج فارس و پاکستان را می ساختند. حتی به جرأت می توان گفت که هنر و صنعت لنج سازی در کشور ایران قدمتی بیشتر از ظهور اسلام دارد.

نکات مهم برای بازدید از کارگاه لنج سازی قشم   

برای بازدید از کارگاه لنج سازی قشم در گوران نکته یا شرایط خاصی وجود ندارد و شما به عنوان گردشگر می توانید هر روز سری به این کارگاه زده و از این هنر زیبا در کارگاه دیدن کنید. یکی از اتفاقات زیبایی که در بازدید شما از این کارگاه رخ می دهد هم کلامی با استادکاران و افرادی است که مشغول لنج سازی هستند و اطلاعات ارزنده ای را در اختیار شما قرار می دهند. البته برای بازدید از موزه باید مبلغ اندکی پرداخت کنید. ضمن اینکه در زمان بازدید کردن از عرشه های هر لنج مراقب خطراتی که ممکن است پیش آیند هم باشید. خطراتی که چون لنج ها ناتمام هستند می توانند آسیب زننده باشد.

بهترین اوقات برای بازدید از کارگاه

بهترین زمان برای بازدید از کارگاه لنج سازی فصل های پاییز و زمستان است. همانطور که می دانید جنوب کشور و جزیره قشم آب و هوای به شدت گرمی دارد. پس فصل بهار و تابستان خصوصاً فصل تابستان برای سفر به این منطقه مناسب نیست. اگر در فصل تابستان به قشم سفر کردید چون فقط در عصر ها و شب ها می توانید گردش کنید، بازدید از کارگاه برای شما مقدور نخواهد بود، چون کارگاه تعطیل است.

به همین دلیل توصیه می کنیم که پاییز و زمستان و اوایل فصل بهار را برای سفر به این قسمت از کشور انتخاب کنید. برای بازدید از این کارگاه هم ساعت بازدید مشخصی وجود ندارد و این کارگاه به طور معمول از صبح تا عصر کاملاً فعال است. اما توصیه می کنیم که بهترین زمان یعنی ظهر هنگام را برای بازدید از این کارگاه انتخاب کنید. چون کارگران استراحت می کنند و به راحتی به سوالات شما پاسخ می دهند.

اقامتی دل انگیز در روستای گوران

یکی از دیدنی های این سفر می تواند بازدید از روستای گوران و اقامت در این منطقه جذاب و زیبا باشد. شاید یکی از دلایل مهمی که کارگاه لنج سازی قشم را پرطرفدار کرده، حضور روستای گوران است. برخی از افراد و سکنه این روستا خانه های خود را به گردشگران و مسافران اجاره می دهند. اگر به این جزیره رفتید حتماً یک روز کامل خود را به گشت و گذار در این روستا و بازدید از کارگاه لنج سازی اختصاص دهید. همچنین اقامتگاه های بوم گردی متنوعی نیز در این منطقه حضور دارند که اقامتی پر خاطره را برای شما رقم می زنند.

البته امکانات گردشگری زیادی در این روستا وجود ندارد، اما اقامتگاه خوش نام “زینت”، یک اقامتگاه بوم گردی است که فاصله ای ۱۰ کیلومتری تا لنج سازی گوران دارد و در روستای “سلخ” قرار گرفته. این روستا بسیار زیبا و خوش آب و هوا است و آداب و سنت و فرهنگ های متفاوت و خاصی دارد. مالک اقامتگاه زینت، بانو “زینت دریای”ی است که منزل خود را به یک اقامتگاه بوم گردی تبدیل کرده است.

 دیدنی های قرار گرفته در اطراف کارگاه لنج سازی قشم

در جزیره قشم و درست در اطراف کارگاه لنج سازی شما با دیدنی های تاریخی و طبیعی زیادی رو به رو هستید.

روستای گوران که ۲ کیلومتر با کارگاه لنج سازی فاصله دارد و یکی از ارزشمند ترین آثار تاریخی این منطقه به حساب می آید. این روستا قدمتی به بلندای دوران هخامنشیان دارد و می تواند میزبان خوبی برای شما باشد.

همچنین سد تاریخی گوران از دیدنی های این روستا است که متعلق به دوران هخامنشیان بوده و پی ریزی اصلی سد در آن دوران انجام شده. این سد بزرگترین سد قشم است که در ۲۵ اسفند ماه ۱۳۷۹ آن را در فهرست آثار ملی ثبت کردند.

همینطور جنگل حرا که یکی از جاذبه های طبیعی و بکر جزیره قشم به حساب می آید. فاصله ای ۱۵ کیلومتری تا کارگاه لنج سازی داشته و شهرتی جهانی دارد. ضمن اینکه در میراث طبیعی کشور نیز به ثبت رسیده است. بد نیست بدانید که درختان در آب فرو رفته این جنگل یکی از ذخیره گاه های زیست کره به حساب می آیند.

تنگه چاهکو  هم که ۷۰ کیلومتر با قشم فاصله دارد و در ۹ کیلومتری کارگاه لنج سازی قرار گرفته، نزدیک به روستای چاهوی شرقی است و در قسمت میانی ژئو پارک جهانی قشم قرار گرفته است.

و در نهایت غار نمکدان هم از دیگر جاذبه های معروف قشم است که در ژئو پارک جهانی قشم واقع شده و بلند ترین قسمت از جزیره قشم به حساب می آید. طول آن برابر با ۶ هزار و ۴۰۰ متر بوده و باید گفت که طولانی ترین غار نمکی در تمام جهان است. فاصله غار نمکدان با کارگاه لنج سازی گوران تنها ۴۶ کیلومتر است که می توانید این فاصله را در ۱ ساعت طی کنید.