کاسپین؛گنجینه ای در خطر!
۲۱ مرداد (۱۲ آگوست) به عنوان روز جهانی دریای کاسپین توسط کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین، موسوم به «کنوانسیون تهران» نام گرفته است.
۲۱ مرداد (۱۲ آگوست) به عنوان روز جهانی دریای کاسپین توسط کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین، موسوم به «کنوانسیون تهران» نام گرفته است. این روز بهانه ای است برای یادآوری اهمیت حفظ و حراست از بزرگ ترین دریاچه جهان، که نقش بی بدیلی در تأمین منابع طبیعی،اقتصادی، تنظیم اقلیم منطقه و حفظ تنوع زیستی دارد.
دریای کاسپین، به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان، برای پنج کشور ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان از اهمیت استراتژیک ویژه ای برخوردار است. این دریا نه تنها یک زیست بوم بی نظیر برای گونه های متنوع آبزی است، بلکه یکی از منابع اصلی نفت و گاز جهان به شمار می آید. با این حال، وضعیت کنونی کاسپین تحت تأثیر فشارهای متعددی قرار دارد که آینده آن را با چالش های جدی مواجه کرده است.
وضعیت کنونی و مشکلات
- کاهش سطح آب و تأثیرات اقلیمی سطح آب دریای کاسپین به طور قابل توجهی کاهش یافته است، که به عنوان یک هشدار جدی برای اکوسیستم های ساحلی و اقتصاد منطقه ای تلقی می شود. این کاهش سطح آب ناشی از تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر است. افت سطح آب به بروز مشکلاتی مانند شور شدن بیشتر آب و نابودی زیستگاه های حساس انجامیده است.
- آلودگی های صنعتی و نفتی آلودگی ناشی از فعالیت های صنعتی و نفتی یکی از اصلی ترین تهدیدات برای کاسپین است. نشت های نفتی و ورود فاضلاب های صنعتی از کشورهای حاشیه ای، محیط زیست دریایی را تحت فشار شدید قرار داده و سلامت آبزیان و کیفیت آب را به طور جدی تهدید می کند. آلودگی های نفتی همچنین به انقراض برخی گونه های بومی و مهم منجر شده است.
- بحران تنوع زیستی دریای کاسپین میزبان گونه های منحصر به فردی است که برخی از آنها در خطر انقراض قرار دارند. صید بی رویه، آلودگی ها و تغییرات زیستگاهی به کاهش شدید جمعیت این گونه ها، از جمله ماهیان خاویاری، انجامیده است. این وضعیت نه تنها تهدیدی برای زیست بوم دریایی است، بلکه منافع اقتصادی کشورها را نیز به خطر می اندازد.
- چالش های حقوقی و مدیریتی نبود توافق کامل بر سر تقسیم منابع و مرزهای دریایی میان کشورهای حاشیه ای، باعث بروز تنش های سیاسی و اقتصادی شده است. این اختلافات، مدیریت مشترک و هماهنگ منابع را دشوار کرده و به تأخیر در اجرای سیاست های حفاظتی منجر شده است.
راه حل های پیشنهادی
- مدیریت آب و مقابله با تغییرات اقلیمی کشورهای حاشیه ای باید استراتژی های مشترکی برای مدیریت منابع آبی و مقابله با تغییرات اقلیمی تدوین کنند. استفاده از تکنولوژی های نوین برای کاهش تبخیر، بهبود مدیریت رودخانه ها و دریاچه های آبریز و توسعه برنامه های مشترک کاهش کربن می تواند به تثبیت سطح آب کمک کند.
- کنترل آلودگی و تقویت نظارت محیط زیستی تقویت قوانین زیست محیطی و افزایش نظارت بر فعالیت های صنعتی و نفتی ضروری است. اجرای دقیق استانداردهای زیست محیطی برای صنایع نفتی و توسعه زیرساخت های پایش آلودگی، می تواند به کاهش ورود آلاینده ها به کاسپین کمک کند. کشورهای عضو باید از فناوری های پیشرفته برای پاکسازی آلودگی ها استفاده کنند و همکاری های منطقه ای در این زمینه را تقویت کنند.
- حفاظت از تنوع زیستی و احیای گونه های در خطر برنامه های جامع حفاظتی برای گونه های در خطر انقراض مانند ماهیان خاویاری باید با جدیت بیشتری دنبال شود. ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی، مدیریت صید و اجرای برنامه های تکثیر مصنوعی می تواند به احیای این گونه ها کمک کند. علاوه بر این، برنامه های آموزشی و آگاهی بخشی در سطح جوامع محلی می تواند به کاهش فشار بر تنوع زیستی کمک کند.
- توافقات بین المللی و همکاری های منطقه ای کشورهای حاشیه ای دریای کاسپین باید به سمت توافقات جدید و کارآمد در زمینه تقسیم منابع و مدیریت دریایی حرکت کنند. ایجاد نهادهای منطقه ای با قدرت اجرایی قوی و تقویت همکاری های چندجانبه می تواند به حل وفصل اختلافات و بهبود مدیریت منابع کمک کند. همچنین، تدوین قوانین جامع و اجرای آنها برای حفاظت از محیط زیست دریایی ضروری است.
دریای کاسپین به عنوان یک منبع حیاتی برای کشورهای حاشیه ای، با چالش های زیست محیطی و مدیریتی جدی روبروست که نیازمند تلاش های مشترک و هماهنگ در سطح منطقه ای است. با تمرکز بر مدیریت منابع، کنترل آلودگی ها، حفاظت از تنوع زیستی و تقویت همکاری های بین المللی، می توان آینده ای پایدارتر برای این دریاچه بی نظیر رقم زد و از تخریب آن جلوگیری کرد.
