معرفی ولایت پنجشیر در افغانستان

ولایت پنجشیر، یک ولایت در شمال شرقی افغانستان به مرکزیت شهر بازارک است.

مطابق آمار سال 1399، دارای جمعیت 172٬895 نفر بوده و 3٬610 کیلومتر مربع مساحت دارد.

ساکنان پنجشیر، اکثرا از قوم تاجیک با اقلیتی از قوم هزاره هستند و به زبان فارسی صحبت می کنند و مذهب آنان، مسلمان سنی حنفی می باشد.

مناطق این ولایت تا سخورشیدی، خورشیدی بخشی از ولایت پروان بودند و ولسوالی های پنجشیر، حصه اول پنجشیر و حصه دوم پنجشیر را در پروان تشکیل می دادند. ولسوالی های اضافی عبارت اند از: آبشار، انابه، بازارک، پریان، خِنج، دَره، روخه و شُتُل.

با آغاز هجوم طالبان در سال 1400، تعدادی از شخصیت ها و نیروهای مخالف طالبان به این ولایت آمده و جبهه مقاومت در برابر طالبان را تشکیل داده و پرچم سابق ائتلاف شمال را برای این جبهه برگزیدند.

ولایت پنجشیر تا 16 شهریور 1400، تحت کنترل جبهه مقاومت در برابر طالبان قرار دارد و تنها ولایت افغانستان است که پس از سقوط کابل به کنترل طالبان و امارت اسلامی افغانستان در نیامده است.

پیشینه پنجشیر

در مورد نام پنجشیر نظرات مختلفی وجود دارد.

باشندگان پنجشیر معتقدند که در گذشته پیش از ظهور غزنویان پنجشیر به کِچکِن یا کِچکِنه معروف بوده است ولی در تمام آثار معتبر تاریخی و آثار منظوم و منثور قدما «پنجهیر» ضبط شده است.

اما در بعضی منابع دیگر هم نام پنجشیر مخفف پنج هیربِذ آمده است و هِربِذ یا هربد به معنای نگهبان آتشکده زرتشتی می باشد.

مطابق عرف مردم پنجشیر عقیده دارند که زال پسرش رستم را از رفتن به پنجشیر منع نموده و به وی چنین توصیه نموده است:

به کجکن مرو ای پسر زینهار که سمّ ستورت شود پاره پار
که دریای پر قعر دارد ستیز گیاهی ندارد بجز سنگ تیز
این ابیات را مردم پنجشیر منتسب به حکیم توس و شاهنامه می دانند در حالی که در شاهنامه نیامده است اما افسانه بالا در آثار علما و شعرای کهن پنجشیر مکرر آمده است.

شهر پنجشیر

بسیاری از جغرافی نویسان سده های نخستین اسلامی و پس از آن، از پنجشیر به عنوان یکی از شهرهای خراسان آن روزگار یاد کرده اند.

در منابع جغرافیایی سده 4ق پنجشیر شهری بر فراز کوه، دارای بوستان های بسیار و با حدود 10هزار تن جمعیت وصف شده است. یاقوت حموی مردم آن را آمیخته اقوام گوناگون دانسته است.

جغرافیای پنجشیر

پنجشیر به فاصله 120 کیلومتری به طرف شمال شرق کابل در بین دو شاخه جنوبی هندوکش، از شمال شرق به جنوب غرب، موازی به امتداد هندوکش واقع است و دره های فرعی آن از شمال به جنوب و از جنوب به شمال امتداد داشته و به دره عمومی پنجشیر وصل می شود.

ارتفاع آن 2217 متر از سطح دریا بوده و در نقاط مرتفع به 6 هزار متر از سطح دریا می رسد. طول آن از دالان سنگ تا پای کوتل انجمن زیاده از 125 کیلومتر است.

پنجشیر با هفت ولایت افغانستان متصل است. از طرف شمال متصل است به ولایت تخار و ولسوالی اندراب و ولایت بغلان، از طرف جنوب به ولایت کاپیسا، از جانب مشرق و شمال شرق به ولایت نورستان و ولایت بدخشان، از جنوب شرق به ولایت لغمان و از طرف غرب به ولایت پروان احاطه است.

رود پنجشیر از کوهستان هندوکش و نزدیکی گذرگاه انجمن سرچشمه می گیرد و به سوی جنوب شرقی جریان می یابد. پنجشیر از میان گدارهای باریک با دیواره های بلند می گذرد و در مسیر خود چندین شاخه دیگر مانند غوربند و پریان دریا را دریافت می کند و سپس در حدود 48 کیلومتری شرق کابل به رود کابل می پیوندد، پنجشیر از رودهای دائمی افغانستان است و طول آن به 320 کیلومتر می رسد.

این ولایت بیشتر از 126 دره بزرگ و ده ها دره کوچک دارد که اکثر یکی در مقابل دیگری قرار گرفته اند و هر دره به جندین دره فرعی تقسیم می شوند که به اهمیت استراتژیکی آن بیشتر از پیش می افزاید.

پنجشیر دارای کوه های بلند و برخی یخچال های طبیعی است که به طور عموم در فصل زمستان برف را به خود ذخیره می نماید و در هنگام گرمی، این ذخایر برفی آب شده و چشمه ها و دریاچه های فراوانی از آن جاری می گردد که همه به رود خروشان پنجشیر مشهور به دریای پنجشیر متصل شده و به طرف پایین دره سرازیر می گردد. موجودیت چشمه های فراوان، علفزارهای سرسبز، آبشارهای زیبا و دوامدار در ارتفاعات این ولایت امکان زیست را در آن بیشتر ساخته و بستر طبیعی را برای جنگ های چریکی مساعد می سازد.

شخصیت های مشهور پنجشیر

از بزرگان پنجشیر، می توان بنجهیری (پنجهیری، ابوالمظفر مکی بن ابراهیم بن علی الپنجهری) را نام برد که از شعرای پارسی گو بوده است.

در دوران معاصر، احمد شاه مسعود (قهرمان ملی)، امرالله صالح (معاون اول ریاست جمهوری)، مارشال محمد قسیم فهیم، عبدالله عبدالله، بسم الله خان محمدی، عبدالحفیظ منصور، احمد ضیاء مسعود، یونس قانونی، محیی الدین مهدی، احمد ولی مسعود، قهار عاصی، محمد علم ایزدیار، دستگیر پنجشیری، حیدری وجودی، احمد مسعود (فرزند احمد شاه مسعود)، فهیم دشتی، مولوی عبدالحی ثانی (برجمن)، فرمانده حیات الله خان شریفی، حاج شریف خان، مولوی محمد موسی، سارنوال عبدالمحمود دقیق، غلام محی الدین غلامی (شاعر)، مولوی محمدکبیر خارو (مولوی ملنگ)، ارباب میرهزار، باقرشاه میرهزار، باتورفرهاد، شاه بدل، محمدامین صدیقی، ژنرال نیاز محمد هزاره، (فاتح نورستان) سیدعالم هاشمی، ویس احمد برمک، ژنرال دین محمد جرت، مولوی محمد عبدالله، انجنیر محمد اسحاق، وکیل اختر محمدخان، وکیل عبدالصمد بهادری، صوفی مجید پنجشیری، عبدالبصیر بدروز، مرحوم محب بارش استاد سابق دانشگاه کابل، زنده یاد مهندس متین بارش، آغا محمد خان، سرمعلم مرادمحمد ودان، ملک جلال آغر، نصیراحمد نشاط، سناتور محمد شریف، ژنرال رفیق حکیمی از خلبانان درهٔ هزاره پناهندهٔ دانمارک، دکتر خلیل وداد بارش، نویسندهٔ کتاب «در حریق تاریخ» دربارهٔ حبیب الله کلکانی، سمیع دره ای شاعر نوپرداز و حفیظ آهنگرپور، محمد هاشم انتظار اکرمی، استاد غلام محی الدین دریز، ناصرالدین دریز، عبدالحی، عبدالحمید محتاط، دپلوم انجینیر میرداد پنجشیری الحاج محمد علم ایزدیار، مولوی عبدالمالک ضیایی، محمد شعیب صیلقی، خالده فروغ، صدیق برمک، محب الله بارش، عبدالحفیظ منصور، عبدالله آهنگرپور، عبدالودود ظفری، نصیر احمد نشاط، خلیل وداد بارش، انجنیر متین بارش، میرزا ملاقلندر پریانی، میرزا عبدالغفور یعقوبی، رزاق مأمون، عبدالبصیر بدروز، بصیر کامجو، عارف کیهان، صوفی مجید، جنرال محمدظاهر اغبر، طاهر شباب، صدیق شباب، ولی تلاش، همایون پایٔز، خلیل رووفی، ژنرال عبدالمنان همدل، عبدالهادی کریم، ژنرال محمد رجب، عبدالحی شبگیر، سلام سنگی، صالح محمد ریگستانی، قوماندان میرزا رحیم دره، ژنرال گل حیدر، دگروال محمدرسول خنجی (استاد دانشگاه نظامی)، جلندر شاه بهنام، جنرال مرزاشاه، جنرال نبی الله خان، الحاج فخرالدین مبارز، الحاج دگروال عزیز رحمن، الحاج صوفی محمد سعیدخان، فرید رستگار از شخصیت های فرهنگی و سیاسی پنجشیر محسوب می شوند.