◄ افزایش فهم مشترک جهانی؛ نقش رسانه‌‌ها

وبلاگ هادی خانیکی-ارتباطات علم به مثابه گشاینده دنیاهای بسته و متصلب؛ به معنای ابزار ارتباط میان دانشمندان و جامعه؛ به عنوان سازوکار گسترش تعامل اجتماعات مختلف علمی، موسسات تحقیقاتی و نهادهای آموزشی با جامعه؛ به عنوان محمل ارتباطات علم است.

ما با دو نسل از ارتباطات علم مواجه هستیم؛ در نسل اول هدف آگاه‌سازی از علم و متقاعدسازی عموم، نه مشارکت‌دادن آن‌ها بود.

در این نسل رسانه‌های جمعی سنتی اساس سازوکار را تشکیل می‌داد و رابطه به صورت یکسویه و از بالا به پایین.

همچنین در این نسل امکان کنترل فرایند توسط دانشمندان و با تکیه بر روزنامه‌نگاران حرفه‌ای و بر اساس وجود معیارهای مشخص ارزیابی کیفیت محتوا بود.

در نسل دوم رویکرد جدید ارتباطات علم بر بستر وب ۲ و با استفاده از امکانات تعاملی وب ۲ و تحول ارتباطات و ساختارها بود.

در این نسل امکان تولید، توزیع و دریافت محتوا توسط هر فرد، امکان تعامل میان شهروندان عادی، روزنامه‌نگاران حرفه‌ای و دانشمندان، پایان ارتباطات یکسویه و دشواری ارزیابی کیفیت را شاهد هستیم.

ارتباطات علم در ایران را می‌توان به سوابقی چون نشریات علمی عمومی و برنامه‌های تلویزیونی پیوند داد.

با این حال نتایج نه‌چندان موفقیت‌آمیز استفاده از رسانه‌های جمعی سنتی در گسترش درک عمومی از علم و نیز بازماندن ژورنال‌ها و نشریات تخصصی از ورود به چرخه عمومی‌شدن علم را می‌توان از موانع ارتباطات علم دانست.

همچنین وب ۲ از جمله فرصت‌های ارتباطات علم در ایران است. این فرصت را می‌توان در مواردی چون محتوای علمی و فناورانه نزدیک به تجربیات زندگی روزمره، گسترش محتوای علمی در شبکه‌های اجتماعی، مراجعه عموم مردم به سایت‌های موسسات تحقیقاتی، نشریات علمی مطرح در دنیا، وبلاگ‌ها و صفحات شبکه‌های اجتماعی، کانال‌ها و گروه‌های متخصصان و علاقه‌مندان دانست.

دغدغه‌های محتوای وب ۲ عبارتند از:

سنجش اعتبار علمی داده‌ها و خطر توسعه شبه علم به جای علم، دشواری ارزیابی و کنترل داده‌ها با از بین رفتن سلسله مراتب پیشین ارتباطی، رواج انتشار اخبار جعلی و مطالب شبه علم در سطح جهانی.

بااین‌حال، فرصت‌هایی چون افزایش مشارکت عموم در تولید، دریافت و بازنشر اطلاعات علمی و نیز جهانی شدن ارتباطات علم را می‌توان به عنوان فرصت در نظر گرفت.

در بحث وب ۲ و الزامات توسعه نیز فرصت و تهدیدهایی وجود دارد. که از این میان می‌توان به طرح توسعه علمی به عنوان لازمه توسعه همه‌جانبه و نقش ارتباطات مشارکتی در فرآیند توسعه به عنوان فرصت‌ها و اختلاط میان کنشگری مجازی و نظاره‌گری واقعی و اختلاط اخبار جعلی و مطالب شبه‌علم به جای جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات علم را از دغدغه‌های آن دانست.

در بحث وب ۲ و ارزش‌های صلح نیز باید ارتباط بدون واسطه و انعطاف شناختی به دور از تصورات قالبی و گسترش ارزش‌های مشترک  مفاهیم بین‌الاذهانی را به عنوان فرصت‌ها و کاهش رعایت موازین حرفه‌ای و اصول اخلاقی و خطر ایجاد فروبستگی‌های مبتنی بر حباب‌هایی از افراد همفکر و تصور وجود نداشتن یا قابل‌ توجه نبودن تفکر مخالف را از جمله دغدغه‌ها دانست.

در نهایت باید اذعان داشت که ارتباطات تعاملی در فضای وب ۲ همزمان با ایجاد فرصت‌های جدید برای عمومی شد علم و درگیر کردن عموم مردم با علم، امکان انتشار مطالب شبه علم و اخبار جعلی را فراهم می‌کند.

همچنین در صورتی که راهکارهایی برای ارزیابی و اعتبار سنجی مطالب فضای وب پیش‌بینی نشود، همتگری و همکاری شهروندان، گروه‌های اجتماعی و جوامع بر مسائل مشترک جهانی کاهش می‌یابد.

خلاصه آنکه ارتباطات علم را باید در خدمت گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و گشودگی جوامع تعریف کرد، نه در برابر آن‌ها.