سعدالسلطنه قزوین، بزرگترین کاروانسرای درون شهری ایران

به گفته کارشناسان، درگذشته تاجران مسافت های طولانی را بین شهرها و کشورها طی می کردند از این رو وجود کاروانسراهایی در میان راه شهرها بسیار پر اهمیت بوده و امروزه در مناطق مختلف کشور می توان کاروانسراهای تاریخی بسیاری را مشاهده کرد، با این حال کاروانسرای سعدالسلطنه یکی از کاروانسراهای بنام ایران بوده که از قدمت و اهمیت بالایی برخوردار است.

کاروانسرای سعدالسلطنه در مرکز بافت تاریخی شهر قزوین قرار دارد و درب های اصلی آن در خیابان امام خمینی (ره) است و به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های تاریخی این شهر بشمار می آید.

سعدالسلطنه در سال ۱۳۱۶ با شماره ثبت ۱۰۲۱ در زیر مجموعه بازار قزوین به ثبت ملی رسید و پس از آن در سال ۱۳۷۷ به شکل مجزا و با شماره ۲۰۸۹ با نام و عنوان کاروانسرای سعدالسلطنه در فهرست آثار ملی ثبت شد.

این کاروانسرا به دلیل اینکه در دل شهر قزوین و در مسیر ارتباطی کشورهایی نظیر روسیه و ترکیه با ایران واقع شده بود، در روزگاران قدیم بسیار پر اهمیت بوده و امروزه نیز از لحاظ تاریخی دارای اهمیت ویژه ای است.

قدمت کاروانسرای سعد السلطنه

کاروانسرای سعدالسلطنه در اواخر دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار و به دستور حاکم وقت قزوین، محمدباقر خان سعدالسلطنه اصفهانی بنا شد.

این کاروانسرا با دارا بودن بیش از ۶ هکتار وسعت به عنوان بزرگترین کاروانسرای سرپوشیده درون شهری ایران شناخته و همچنین این بنا یکی از کامل ترین سراهای ایران محسوب می شود.

سرای سعد السلطنه را با نام های سرای سعدیه، بازارچه سعدالسلطنه و سرای سعادت می شناسند اما بیشتر شهرت این مکان سعدالسلطنه است نامی که از ابتدا باقرخان سعدالسلطنه بر روی آن قرار داد.

این مکان تا قبل از جنگ جهانی اول، یکی از بزرگترین کاروانسراهای کشور و پل ارتباطی آسیا و اروپا بود، در ایران سه نوع کاروانسرای درون شهری، خارج شهری و در بدو ورود شهری وجود دارد اما کاروانسرای سعدالسلطنه ترکیبی از همه این موارد است.

این مکان قبل از جنگ جهانی اول، برای اقامت های شبانه تجار و بازرگانان نیز مناسب بود، اما پس از جنگ جهانی اول، همراه با افول اقتصادی شهر قزوین، این مکان نیز از رونق افتاد و میزان تجارت در آن به شدت رو به افول کشیده شد.

معماری سرای سعدالسلطنه

سرای سعد السلطنه قزوین در فضایی حدود ۲۵ هزار متر مربع ساخته شده که این امر باعث شده این سرا را بزرگترین و وسیع ترین سرای سنتی کشورمان بنامیم و ساخت تو در تو این مکان است که باعث جلب توجه بازدید کنندگان می شود.

همچنین در سرای سعدالسلطنه هفت حیاط وجود دارد که می توان از همه آن ها دیدن کرد و هر کدام از این حیاط ها برای خود نام هایی دارند مانند حیاط سعدیه، سعدالسلطنه، نگارالسلطنه که هرکدام به تنهایی یک اثر تاریخی فاخر هستند.

این سرای زیبا که در سال ۱۳۷۷ ثبت ملی شده است دارای چندین درب ورودی و قسمت هایی زیبایی همچون شترخان، تیمچه حمام، راسته، چایخانه و مسجد است که محل مناسبی برای بازدید گردشگران بوده و عکاسی در معماری بی نظیر سرای سعد السلطنه قزوین می تواند یکی از بی نظیر ترین لحظاتی باشد که هر فرد در خاطر خود ثبت می کند.

ورودی اصلی بنای کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین در خیابان امام (ره) قرار دارد، هشتی زیبایی در ورودی این بنا خیابان را به حیاط اصلی مجموعه سرا متصل می کند تا بازدیدکنندگان به محوطه یا حیاطی محصور با حجره هایی دارای ایوانچه ها با تزیینات گل و بوته از گچ روبرو شوند.

حیاط شرقی این مجموعه از حجره هایی با ایوانچه هایی شبیه حیاط اصلی احاطه شده و در پشت حجره های شرقی انبار بزرک ستون داری قرار دارد که گرمابه سعدیه نیز در همین طرف واقع شده است

همچنین ادامه محور حیاط اصلی به سمت جنوب به چهارسوق کاروانسرا می رسد که زیباترین قسمت این مجموعه تاریخی به شمار می رود و از فضاهای تجاری سنتی با معماری اصیل ایرانی-اسلامی تشکیل شده است.

بر فراز این چهارسوق گنبدی بزرگ و در چهار طرف آن چهار نیم گنبد قرار دارد که همگی دارای کاشی کاری بدیع و زیبا است و در ادامه این محور راسته ای است شبیه راسته بازار که با طاق پوشیده شده و درطرفین خود حجره هایی دارد که درپشت این حجره ها انبار و بارانداز مجموعه قرار دارد.

محور دیگر در این بنا که چهار ستون اصلی دارد قیصریه است این راسته در ارتباط خود با بازار سعدیه فضای زیبای گنبد داری با کارهای هنری ویژه عصر قاجار ایجاد کرده است.

چهار سوقی که از تداخل راسته بازار وزیر و قیصریه تشکیل شده را باید زیباترین قسمت این کاروانسرای باشکوه و زیبای تاریخی دانست که می توان در آن شکوه معماری ایرانی-اسلامی را مشاهده کرد.

بازار سعدیه در غرب مجموعه قرار دارد این راسته نیز بر گذر قدیمی مشرف شده که از بازار وزیر قزوین آغاز شده و تا مسجدالنبی(ص) ادامه می یابد.

بخش های دیگر این مجموعه شامل گرمابه رضوی، کارونسرای بهشتیان و مسجد حاج ملاآقا است.

پیش از سال ۱۳۷۷ دراین کاروانسرا مشاغل گارگاهی، نجاری و تولیدی فعالیت داشتند و انبار کالای اصناف مختلف در آن قرار داشت، و تنها ۱۰ واحد تجاری در این کاروانسرا دایر بود.

در سال ۷۸ املاک سرای سعدالسلطنه توسط میراث فرهنگی تملک و در سال های ۷۹ و ۸۰ تعداد قابل توجهی از سرقفلی های این مجموعه از مالکان آنها خریداری شد.

تا قبل از احیا و مرمت این مجموعه امکان بازدید گردشگران از آن وجود نداشت اما پس از ساماندهی و مرمت بخش زیادی از این مجموعه و راه اندازی بازار صنایع دستی در آن به یکی از جاذبه های تاریخی قزوین که همواره مورد توجه گردشگران بوده، تیدیل شده است.

بازار صنایع دستی سعدالسلطنه قزوین را می توان جزو بزرگترین بازارهای صنایع دستی ایران نام برد، در حال حاضر بخش زیادی از حجره های سعدالسلطنه به محل ساخت و عرضه صنایع دستی تبدیل شده اند، از انواع سفال و مصنوعات چوبی گرفته تا پاپیه ماشی و نقاشی روی شیشه و انواع گلیم و موج بافی و دست بافته های سنتی و جواهرات سنگی و همچنین تابلوهای خوشنویسی را می توانید در این مکان پیدا کنید.

بهترین زمان برای بازدید از شهر قزوین و مکان های گردشگری آن، فصل بهار و اواخر تابستان است،همچنین نوروز بهترین زمانی است که می توانید از این مجموعه وسیع تاریخی بازدید کنید.