شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت بیست و هشتم

در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.

اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.

 از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.

حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.

قسمت بیست و هشتم:

ب ـ مدیریت و بهره‌برداری فرودگاه امام خمینی (ره)

در ایران فرودگاه‌ها از جمله فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) از محل اعتبارات منابع عمومی به‌وسیله دولت احداث و مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. مدیریت و بهره‌برداری فرودگاه‌ها نیز در چارچوب تشکیلات سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان یک‌نهاد دولتی قرار داشت. آغاز مطالعه و احداث فرودگاه جدید بر عهده همین سازمان بود که از اعتبارات منابع عمومی برای آن هزینه می‌شد و بدیهی بود که پس از اتمام عملیات ساختمانی هم به‌وسیله آن سازمان مورد بهره‌برداری قرار گیرد. تا اواخر دهه هفتاد برنامه‌ریزی و کنترل و هدایت پیشرفت احداث تسهیلات اساسی طرح فرودگاه امام خمینی (ره) به‌وسیله مجری طرح فرودگاه امام انجام می‌پذیرفت که جایگاه آن با تصمیمات مقطعی وزیر راه و ترابری به‌تناسب تحت مسئولیت مستقیم وزارت راه و ترابری و یا سازمان هواپیمایی کشوری قرار داشت.

اگرچه مجری طرح فرودگاه امام هر از چند گاهی تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری یا با نظارت مستقیم وزیر راه و ترابری انجام وظیفه می‌کرد ولی در ارتباط با مدیریت بهره‌برداری فرودگاه دیدگاه‌های اجرایی سازمان هواپیمایی کشوری حاکم بود تا زمانی که شرکت فرودگاه‌های کشور به‌عنوان یک شرکت دولتی برای اداره فرودگاه‌ها ایجاد شد و احداث تسهیلات فرودگاهی آن فرودگاه نیز به مرحله‌ای رسید که نحوه راه‌اندازی و بهره‌برداری فرودگاه امام خمینی (ره) مورد اختلاف‌نظر قرار گرفت. باگذشت زمان و گسترش فعالیت توسعه مستحدثات و تجهیزات فرودگاه افزایش جدی نقش و جهت‌گیری سریع و روزافزون امور بهره‌برداری طرح، عدم وجود انعطاف در انجام هزینه‌های متنوع بهره‌برداری و ساخت به ‌تناسب مسائل روز و همچنین منحصر بودن منابع هزینه به درآمدهای سازمان هواپیمایی کشوری سه عاملی بودند که تشکیل شورایی عالی‌رتبه با مسئولیت مدیران نهادهای ذی‌ربط و حضور کارشناسان برای هماهنگی در اتخاذ تصمیمات ضرورت یافت.

در این راستا تشکیل هیئت راهبری طرح فرودگاه متشکل از ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، مدیرعامل شرکت فرودگاه‌های کشور و مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) به‌طور مستقیم تحت نظارت وزیر راه و ترابری برای هماهنگی و برنامه‌ریزی جامع در تمامی امور، برنامه‌ریزی مصرف اعتبارات در ساخت و بهره‌برداری، کنترل و هدایت پیشرفت طرح برای آغاز بهره‌برداری در سال ۱۳۷۷ پیشنهاد شد که مورد تأیید وزیر راه و ترابری قرار گرفت. البته در طول زمان نام آن هیئت و اعضای آن در چند نوبت تغییر یافت ولی در هر حال هیئت همان وظایف را در جهت هماهنگی امور پیگیری می‌نمود.

با تشکیل هیئت راهبری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) چهار موضوع تعیین زمان راه‌اندازی و بهره‌برداری فرودگاه، نحوه بهره‌برداری از دو فرودگاه در منطقه تهران، واگذاری بهره‌برداری و سرمایه‌گذاری برای توسعه طرح فرودگاه و همچنین تعیین مدیریت بهره‌برداری همواره تا شروع بهره‌برداری از موضوعات چالش‌برانگیز به‌ شمار می‌آمد. البته پس از راه‌اندازی فرودگاه مدیریت بهره‌برداری فرودگاه امام خمینی (ره) در اختیار اداره کل فرودگاه امام خمینی (ره) در زیر مجموعه شرکت فرودگاه‌های کشور قرار گرفت و برای مدتی وظایف مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) نیز به آن اداره کل تفویض شد؛ اما چندی نگذشت که مجدداً دفتر مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) برای توسعه آن فرودگاه به‌طور مستقل و تحت نظارت مستقیم وزیر راه و ترابری فعالیت خود را آغاز کرد و دیگر هیئت راهبری برای هماهنگی تشکیل نشد.

مجری طرح با مدیران شرکت فرودگاه‌های کشور هماهنگی‌های لازم را به عمل می‌آورد تا اینکه با تشکیل شرکت شهر فرودگاهی وظایف و مسئولیت‌های مجری طرح فرودگاه امام خمینی (ره) و اداره کل فرودگاه امام خمینی (ره) به آن شرکت انتقال یافت. در این بخش تلاش بر آن است تا روند مدیریت و بهره‌برداری فرودگاه از آغاز راه‌اندازی تاکنون شامل نگرش‌ها و نحوه فعالیت‌ها در مقاطع مختلف زمانی و با توجه به اثربخشی آن موردتوجه قرار گیرد.

۱ ـ تعیین زمان راه‌اندازی و بهره‌برداری فرودگاه

هرچند از اوایل سال ۱۳۷۸ همواره به لحاظ گذشت مدت طولانی از آغاز احداث پروژه‌ها تعیین هر‌چه زودتر زمان شروع بهره‌برداری از فرودگاه مورد تأکید قرار داشت اما در جلسات کارشناسی با توجه به آماده‌سازی تسهیلات اساسی برای انجام ایمن پروازها و آسایش مسافران هنگام جا‌به‌جایی نیاز به تعویق آن زمان الزامی بود. در نهایت با تنظیم برنامه زمان‌بندی برای اجرا و تکمیل تسهیلات ضروری دی‌ماه ۱۳۸۰ به‌عنوان زمان شروع بهره‌برداری از فرودگاه در نظر گرفته شد.

اما با ایجاد تأخیر در برنامه تکمیل تسهیلات فرودگاهی زمان راه‌اندازی تغییر یافت و خردادماه ۱۳۸۱ به‌عنوان زمان شروع بهره‌برداری آزمایشی فرودگاه امام خمینی (ره) تعیین و مقرر شد افتتاح رسمی زمانی باشد که تمامی پروازهای بین‌المللی شرکت‌های هواپیمایی ایرانی و خارجی به آن فرودگاه منتقل می‌شوند. زیرا امکان داشت در آن زمان فقط بخشی از پروازهای بین‌المللی انتقال یابند. درهرحال باید تا اول بهمن‌ماه ۱۳۸۰ فعالیت‌های ساختمانی و نصب تجهیزات مرحله اول فرودگاه به پایان می‌رسید و در اختیار بهره‌بردار قرار می‌گرفت و بهره‌بردار همزمان نسبت به تأمین نیروی انسانی و استقرار آنها در فرودگاه اقدام کند تا حدود چهار ماه جهت بازبینی دستگاه‌ها و تجهیزات به صورت آزمایشی بهره‌برداری انجام پذیرد. 

ادامه دارد