هشدار نسبت به تخریب کوه‌ها در روز جهانی پاکسازی کوهستان

به گزارش همشهری آنلاین،  چند سالی است که روز 26سپتامبر (4مهرماه) از طرف اتحادیه جهانی سازمان‌های کوهنوردی که هم‌اکنون به «فدراسیون جهانی کوهنوردی» تغییر نام یافته است به نام روز جهانی کوه‌های پاک نامگذاری شده است. در چند سال گذشته با همه تلاش‌هایی که در زمینه فرهنگسازی و رعایت نکات زیست‌محیطی در کوهستان صورت گرفته اعم از انتشار مقالات و فعالیت‌های فردی و گروهی برای جمع‌آوری زباله‌های رها شده در کوهستان، همچنان شاهد حجم بالای زباله در این محیط‌های طبیعی هستیم.

خوشبختانه در یکی، دو سال اخیر در روز جهانی کوه‌های پاک دوستداران غار و غارنوردی نیز دست به‌کار شده‌اند و شروع به جمع‌آوری زباله‌های درون غارها کرده‌اند اما علاوه بر زباله، عوامل دیگری هم کوه‌های ایران را تهدید می‌کند.

• اهمیت کوه‌ها

حدود 90درصد آب شرب جهان از کوهستان‌ها سرچشمه می‌گیرد که بخشی از آن، از طریق چشمه‌ها، قنوات و حفر چاه برداشت می‌شود و بخشی نیز از طریق رودخانه‌ها و نهرها به دشت‌ها سرازیر شده یا در پشت سدها ذخیره می‌شوند.

اکثر معادن غنی ازجمله فلزات گرانبها، فلزات صنعتی، مواد غیرفلزی، معادن انرژی فسیلی و زغال سنگ، انواع سنگ‌های تزئینی، مواد اولیه مصالح ساختمانی و... در دل کوه‌ها نهفته‌اند.

بخش قابل توجهی از زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و نیز رویشگاه‌های گیاهان دارویی، جنگل‌های بکر و دست‌نخورده در مناطق کوهستانی واقع شده است. همچنین محیط‌های کوهستانی زیستگاه برخی از گونه‌های جانوری است.

کوهستان مکانی مناسب برای پرورش جسم و روح است و به همین دلیل علاوه بر ورزش‌های کوهنوردی، رزمی و مقاومتی، بیشتر اردو‌های ورزشی و نظامی در مناطق کوهستانی برگزار می‌شود. اکثر مکان‌های گردشگری، تفریحی، آبشارها، غارها، مکان‌های مقدس و زیارتی و آثار باستانی در کوهستان قرار دارند. 

با توجه به مواردی که به آن اشاره شد بخش‌های دولتی و خصوصی به شیوه‌های مختلفی از کوه‌ها بهره‌برداری می‌کنند. در بخش دولتی از فدراسیون کوهنوردی که بخشی از وزارتخانه ورزش و جوانان است گرفته تا وزارتخانه‌هایی همچون کشاورزی، مسکن و شهر‌سازی‌، صنایع و معادن، راه و ترابری، دفاع و نیروهای مسلح و همچنین سازمان‌هایی چون جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط‌زیست، میراث فرهنگی و گردشگری از بهره‌برداران همیشگی کوهستان هستند.در بخش خصوصی هم می‌توان به جوامع محلی و افرادی که در حاشیه مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند و نیز شرکت‌های خصوصی بهره‌بردار که با خرید و اجاره این مناطق فعالیت می‌کنند، اشاره کرد.

• انتظار از مسئولان

همانطور که اشاره شد، شماری از مردم با فعالیت و تلاش روزانه خود در محیط‌های کوهستانی یا در حاشیه‌های کوهستان امرار معاش می‌کنند و اگر شخص یا گروهی به‌صورت بی‌رویه از این محیط‌ها بهره‌برداری کند باعث تخریب محیط کوهستان می‌شود که گاه این تخریب‌ها خسارات جبران‌ناپذیری را در پی دارد.

بر این اساس، انتظار می‌رود مسئولان و دستگاه‌های مرتبط با حفاظت از محیط‌های کوهستانی اعم از محیط‌زیست و منابع طبیعی از یک‌سو و از سوی دیگر، دستگاه قضایی اجازه ندهند این محیط‌ها بیش از این قربانی فعالیت‌های غیرمسئولانه نظیر معدنکاوی، برداشت شن و ماسه و جاده‌کشی برای فعالیت‌های عمرانی فاقد ارزیابی محیط‌زیست شود.

متأسفانه اکنون بسیاری از محیط‌های کوهستانی به‌دلیل بی‌توجهی متولیان حفاظت از این محیط‌ها و در نبود اهرم‌های بازدارنده قانونی وضعیت اسفباری دارند؛ عملیات معدنکاوی و جاده‌کشی در کوه دماوند که از آن به‌عنوان نماد کوه‌های ایران نام برده می‌شود نمونه بارز رفتارهای غیرمسئولانه با محیط‌های کوهستانی است.

حسین عبیری‌گلپایگانی، فعال محیط‌زیست

• تخریب محیط‌های کوهستانی به بهانه‌های مختلف

چرای بی‌رویه دام یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب محیط‌های کوهستانی است. هم‌اکنون در اغلب محیط‌های کوهستانی کشور شاهد چرای دام هستیم. تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک ناشی از چرای دام باعث نابودی پوشش گیاهی اغلب محیط‌های کوهستانی کشور شده به‌طوری‌که حتی شمال غرب کشور که تا یک دهه پیش از بهترین پوشش گیاهی برخوردار بود، اکنون به برهوت تبدیل شده است.

نکته در خور تامل اینکه حتی در فصل ممنوعیت چرای دام (از مهر تا اردیبهشت) هم به‌دلیل نبود نظارت و ناتوانی دستگاه‌های متولی در اغلب محیط‌های کوهستانی دام وجود دارد؛ ازجمله بهمن‌ماه گذشته در کوه‌های چین کلاغ در شمال غرب دماوند شاهد چرای دام بودیم درحالی‌که در زمستان گیاهی برای چرا وجود ندارد. فعالیت‌های عمرانی نظیر راهسازی‌، معدنکاوی، خطوط انتقال نیرو و ساخت‌وساز که اغلب بدون ارزیابی زیست‌محیطی واقعی و تحت عنوان توسعه صورت می‌گیرد دومین عاملی است که محیط‌های کوهستانی کشور را به‌شدت تهدید می‌کند.

عبور خط لوله گاز از منطقه حفاظت‌شده کوهستانی دنا نمونه‌ای از این شیوه تخریب‌هاست. گردشگری ناپایدار و ورزش‌های کوهنوردی، اسکی به‌ویژه ورزش جدیدآفرود که براساس آن با خودروهایی که به وسایل خاص مجهز شده‌اند در محیط‌های کوهستانی از توچال تا دشت لوت تاخت‌وتاز می‌کنند از دیگر عوامل تخریب کوه‌های کشور است.