◄ نگاهی به شهرهای فرودگاهی جهان

تین نیوز | دکتر جان دی. کاساردا (John D. Kasarda)، آکادمیسین آمریکائی، و نظریه پرداز شهر فرودگاهی است که کانون توجه و بررسیهایش بر روی راهبرد مدیریت فرانگر، و توسعه‌ی هوانوردی و اقتصادی است. وی احیاکننده‌ی ایده و واژه‌ی کلان‌شهر فرودگاهی (Aerotropolis) در سال 2000 نیز هست که بنابر نظریه‌اش، مجتمعی شهری است از به هم پیوستن چندین شهر فرودگاهی در یک منطقه.

طبق عقیده‌ی کاساردا، به نظر مي رسد تاريخ توسعه‌ی جهان، چهار مرحله را پشت سر گذاشته و هر كدام از آنها تحت تسلط يكي از حالت‌هاي ترابري مكانيزه قرارگرفته است. در حالي كه اين دوران‌ها متفاوت از يكديگرند، اما شايد نگاهي به خروجي مشترك آنها بتواند ما را در درك چند و چون آنها ياري دهد.

به طور کلی تعریف روشن و استانداردی برای شهر فرودگاهی وجود ندارد. این تعریف به شرایط اجتماعی-سیاسی، جغرافیایی و فرهنگی محیطی بستگی دارد که فرودگاه در آن قرار گرفته است. اما در یک نگاه جامع می‌توان شهر فرودگاهی را تغییر و گذار از فرودگاه یک شهر به شهر یک فرودگاه تعریف نمود. یک شهر فرودگاهی شامل تعدادی از عناصری است که یکدیگر را تقویت می‌کنند و از آنجا که شهر فرودگاهی نام دارند، هم به نیازهای حمل و نقلی مسافران پاسخ می‌دهند و هم نیازهای فردی آن‌ها را تأمین می‌کنند.

از آنجا که فرودگاه‌ها به‌عنوان یکی از آلوده‌کننده‌ترین کاربری‌ها محسوب می‌شوند، در گذشته در خارج از شهرها مکان‌یابی می‌شدند تا عوارض جانبی آنها برای ساکنان شهر به حداقل ممکن برسد. بي هيچ ترديدي مي توان گفت كه شهرهاي فرودگاهي خودرو و بدون برنامه‌ریزی و طراحی شهری قبلی، به یک فاجعه شهری بدل شده اند. از آنجا كه شهرهاي فرودگاهي به هر ترتیب در حال شکل گیری هستند، بنابراین برنامه ریزی برای آنها اجتناب ناپذیر می شود. شهر فرودگاهی ایده آل محصول طرحی است که هدف آن بیشینه سازی کاربری ترابری هوایی و یک پارچه سازی کامل آن با سامانه های گوناگونی است که از خدمات این طرح بهره مند می شوند

با ایجاد شهرهای فرودگاهی، می‌توان به چنین مقام و موفقیتی در زمینه‌ی حمل‌ونقل کالا نیز دست یافت. نخستین شهرهای فرودگاهی در پی نیازی واقعی و کاملاً به‌صورت خودرو و بدون طراحیِ از پیش، به‌وجود آمدند و دقیقاً به همین خاطر با نابسامانی‌هائی در زمینه‌های گوناگون روبه‌رو بوده و هستند. به‌عنوان نمونه، فرودگاه هیثرو در پایتخت انگلستان و فرودگاه فرانکفورت در آلمان با چنین معضل‌هایی در ابتدا روبرو شده‌اند. به همین دلیل، در حال حاضر برای ایجاد شهرهای فرودگاهی جدید از قبل برنامه‌ریزی‌های مفصل انجام می‌ شود تا تعاملی مطلوب و هم‌افزا (سینِرژیک) بین فرودگاه و شهر فرودگاهی به وجود آید.

در بسیاری از این فرودگاه ها حجم این گونه مسائل به سطح نامتوازنی رسیده است به همین سبب نیاز به بازنگری در فرآیند برنامه ریزی و توسعه آنها، نه تنها در محدوده فرودگاه ها بلکه در نواحی پیرامونی آنها، به امری الزامی تبدیل شده است.

امروزه فرودگاه‌ها به‌عنوان موتورهای محرکه و پیشرانه‌های توسعه و بالندگی اقتصادی و اجتماعی و تامین‌کننده‌ی شکوفائیِ ناحیه‌ای، منطقه‌ای، ملی و فرامنطقه‌ای و پیوند دادن اقصی‌نقاط کره‌ی زمین به یکدیگر و تبدیل آن به یک دهکده‌ی جهانی، نقش بی‌بدیل خود را به رخ همگان می‌کشند. اگرچه شکوفائی ملی، منظقه‌ای و بین‌المللی با آثار منفی و خارجی مانند آلایندگی ناشی از سوخت و سروصدای موتورهای هواپیما و سایر عوارض زیست ‌محیطی قرین است، اما نقش مهم ترابری هوایی در شتاب بخشیدن به جابجایی مسافر و کالا در شرایط کنونی جهان انکارناپذیر است. با رواج مفهوم‌هایی چون شهر فرودگاهی، هواترابرشهر یا کلان‌شهر فرودگاهی، سازمان‌ها و شرکت‌های مدیریت فرودگاهی توانسته‌اند این دگرگونی بنیادین را شتاب بخشند.

در سال‌های اخیر، تجارت‌های جهانی از طریق فرودگاه‌ها تغییرات و پیشرفت‌های بنیادی داشته‌اند به نحوی که امروزه فرودگاه‌های هیثروی لندن، آمستردام و هنگ کنگ بیشتر مراکز خرید هستند تا مکان‌های سنتی ترانزیتی. بیش از یک دهه است که فرودگاه‌های اصلی در حال گذار از یک محیط ساده دارای زیرساخت‌های هوایی برای مسافر و حمل بار، به یک شهر متنوع با یک فرودگاه‌ در مرکز آن همراه با پیشرفت‌های تجاری و فعالیت‌های مردمی می‌باشند. فرودگاه‌هایی با این گونه ساختار، شهرهای فرودگاهی نامیده می‌شوند.

شهر فرودگاهی به‌دلیل نیازی که برای ایجاد خدمات گوناگون هوانوردی، تجاری، تفریحی و ... در جنب فرودگاه‌ها به‌وجود آمد، تبدیل به ضرورتی غیرقابل‌اجتناب شد. این در حالی است که فرودگاه‌ها یکی از آلوده‌کننده‌ترین کاربری‌ها در جهان محسوب می‌شوند. بنابراین، اکنون چالش بزرگ در این زمینه ایجاد و ارتقای شهرها و کلان‌شهرهای فرودگاهی در سراسر جهان به‌گونه‌ای است که با اصول توسعه‌ی پایدار – که متضمن بقای انسان در این کره‌ی خاکی است – منافاتی نداشته باشد.

شكل‌گيري اين شهر نه تنها به عمران و آباداني منطقه مي‌افزايد بلكه درآمد‌هاي حاصل از آن تضمين‌كننده توسعه اهداف فرودگاه خواهد بود. وجود راه‌هاي دسترسي سريع از جمله جاده، راه‌آهن، مترو و همچنين سيستم حمل و نقل هوايي در اين منطقه، آن را از ويژگي خاصي برخوردار مي‌نمايد كه بر اساس تجارب جهاني در اين زمينه، حيات فرودگاه در گرو رشد تدريجي اين شهر فرودگاهي است. شكل‌گيري اين شهر نه تنها به عمران و آباداني منطقه مي‌افزايد بلكه درآمد‌هاي حاصل از آن تضمين‌كننده توسعه اهداف فرودگاه خواهد بود.

عملکرد شهرهای فرودگاهی حاکی از رشد زیرساخت‌های هوایی و تبدیل آن‌ها از فرودگاه‌ محض به مجموعه‌های تجاری دارای عملکرد چندگانه است که هم نیازهای هوایی را مرتفع ساخته و هم دارای پیشرفت تجاری هستند. خرید از دستگاه‌های خودکار، رستوران و کالاهای انحصاری، جاذبه‌های فرهنگی، هتل‌های مجهز، مجموعه‌های تجاری، مراکز همایش و نمایش، سرگرمی، مراکز مهم توزیع، ساخت و مونتاژ، انبار کالاهای فاسد شدنی و خنک برای نگهداری، آذوقه‌رسانی و دیگر خدمات غذایی، ناحیه تجاری آزاد و ناحیه آزاد گمرکی، زمین گلف، مغازه‌های فروش حراج کارخانه‌ها و خدمات انفرادی و خانوادگی، نمونه‌هایی از خدمات شهرهای فرودگاهی است. علاوه بر این، به منظور گسترش عملکردهای بازرگانی و ارائه خدمات به مسافران، در نواحی پیرامونی فرودگاه‌ها خدماتی مثل هتل‌ها، دفا‌تر شرکتی و اداری، مجتمع‌های تجاری، مراکز نمایشگاهی و سالن‌های کنفرانس، مناطق لجستیکی و تجارت آزاد ارائه می‌شود.

فرودگاه‌های آمستردام و هیثرو لندن، اولین شهرهای بزرگ فرودگاهی در دنیا بودند و از نمونه‌های موفق شهرهای فرودگاهی در نقاط مختلف دنیا می‌توان به فرودگاه‌های سئول، هنگ کنگ و پکن درخاور دور، دبی در خاورمیانه، بلگراد در اروپای شرقی، آمستردام و فرانکفورت و دوسلدورف در اروپای غربی و فرودگاه‌های دالاس و لاس وگاس در آمریکا اشاره کرد.

در قاره آسیا بسیاری از شهرهای فرودگاهی در حال احداث و توسعه هستند و در بین آن‌ها تسهیلات خرده فروشی، بیشترین جذابیت را به وجود آورده است. در فرودگاه اینچئون شهر سئول، تسهیلاتی برای خرید، سرگرمی و برگزاری مراسم‌های فرهنگی و جشن‌های ملی وجود دارد. فضای تجاری این فرودگاه با وسعتی بالغ بر ۷۰۰ هزار فوت مربع، بزرگ‌ترین مرکز خرید داخل فرودگاهی در جهان است که شامل انواع فروشگاه‌های آزاد (free shops)، رستوران‌‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های مربوط به اسباب بازی و کتاب و هدیه و سوغاتی است.

فرودگاه‌ها بعنوان يك جزء ‌بسيار مهم از زنجيره ارزشي حمل و نقل، تأمين‌كننده ارتباط‌پذيري سريع و بعيد‌الفاصله هستند كه رقابت‌انگيزي و سرزندگي و همين‌طور زندگي ساكنين منطقه شهري را به آن خدمات مي‌رسانند، بهبود مي‌بخشند.

به هر‌حال، همان زنجيره ارزشي، هزينه‌هاي از قبيل سر وصداي هواپيما و افزايش تراكم ترافيكي هم تحميل مي‌كند ضمن اينكه فرودگاه‌ها به اراضي زيادي نياز داشته و اداره كردن آنها نيز هزينه ‌سنگيني دارد.

ايجاد منابع درآمدي غيرپروازي در تركيب با مديريت نمودن كاربري اراضي، براي چندين دهه ابزار كليدي براي بررسي اين موضوعات بوده‌اند. در حالي‌كه نگرش‌ها رويكردهاي كلي، احتمالاً نسبتاً غيرمتغير بوده‌اند وليكن ويژگي‌هاي كاربرد، جهت استقرار و مقياس آنها اينطور نبوده‌اند. مظاهر و امكانات جديد متعدد و كاربري‌هاي فرودگاه، با توجه به افزايش پرواز‌هاي مردم و همينطور بسط فرآيندهاي تفريحي و كسب و كاري، به گونه‌اي تكامل پيدا كرده‌اند كه تقاضاها و تجهيزات مورد نياز و دائماً درحال تغيير فعاليت‌هاي تجاري را برآورده كنند.

در یک کلام، چنین می‌توان گقت که الگوي شهرهاي فرودگاهي، بهترين راه بسوي توليد درآمد بيشتر فرودگاهي و توسعه اقتصادي ناحيه پيراموني آن هستند.

شهرهاي فرودگاهي همچنان به ظهور و تكامل خود بعنوان مقصدهاي مهم بازرگاني، بعنوان ابزار رقابتي شدن اقتصاد محلي و بعنوان پيشرانه‌هاي رشد و گسترش جديد شهري، ادامه مي‌دهند. با اين وجود، مهمترين عملكرد يك فرودگاه، كماكان سرعت بخشيدن به جابجائي مسافران و كالاها در مسيرهاي طولاني بمنظور بهبود بخشيدن به استفاده از منابع ازطريق كاهش كل هزينه ايجاد ارتباط درمسيرهاي طولاني، عمدتاً از راه كم كردن زمان است. با حلقه زدن بسياري از فعاليت‌هاي غيرپروازي در پيرامون اين عملكرد هوانوردي، شهر فرودگاهي به سرعت در حال شكل گيري بعنوان يك ساختار پسامدرن انتقال محور است. پيشگاماني از قبيل فرودگاه‌هاي شانون، شيفول، دوبي، فرانكفورت، دالاس فورت ورث، هنگ كنگ، كوالالامپور، و سئول، مسير اين فرمِ قرن بيستم و يكمي را مشخص و نشانه‌گذاري كردند.

نمونه‌هایی از راه‌کارهای فرودگاه‌های بزرگ برای بهبود عملکردهای مالی و توسعه اقتصادی عبارتند از:
پکن به سرعت در حال تبدیل‌شدن به شهر فرودگاهی است و طراحان آن به‌ دنبال جانمایی عملکردهایی شامل خرید، تفریح و سرگرمی، آموزشی، ورزش و رفاه، تجارت و ساخت و ساز مسکن هستند.

فرودگاه پاریس یک بخش حقیقی در سال ۲۰۰۳ تأسیس کرده که با هدف پیشرفت فعالیت می‌کند و امور تجاری فرودگاه‌های بین‌المللی را نیز مدیریت می‌کند.
—
—مدیریت فرودگاه‌ فرانکفورت در بخش خصوصی گسترش تجارت، برای ۳ دهه مشغول بوده است و اجاره‌کننده بخش‌های تجاری فرودگاه‌ است.
—
فرودگاه‌ بین‌المللی هنگ‌گنگ با مساحت بیش از یک میلیون مترمربع در پی ایجاد بخش‌های نمایش، ادارات تجاری، هتل و مجموعه‌های تفریحی و سرگرمی نزدیک پایانه مسافری است.
—
— به عنوان یک هدف مستمر، تجاری‌سازی، پویایی و تحرک، از فاکتورهای اساسی در تجارت خواهند بود. در شهر فرودگاهی دوسلدورف، راهکارهای پویایی و ایجاد جذاب در دو بعد پیشنهاد می‌شوند. اولین مورد، ارتباط با نواحی قدرتمند اقتصادی و دومین مورد دسترسی پرواز‌ها به هر نقطه جهان است.
—
— شهرهاي فرودگاهي، ديگر چشم‌انداز رئيس هيئت اجرائي فرودگاه و عمليات ساخت و ساز املاك و مستغلات كه توسط گروه كوچك و پيشگام از دروازه‌هاي هوائي انجام مي‌شدند، نيستند بلكه آنها يك حركت تثبيت‌ شده مشخص و در حال گسترش جهاني هستند كه فرودگاه‌هائي با هر اندازه درهمه قاره‌هاي اين سياره را در بر مي‌گيرند. اين واقعيت كه نسل بعدي فرودگاه‌هائي كه اكنون در سرتاسر جهان در دست برنامه‌ريزي هستند، ابعاد يك شهر فرودگاهي را هم در بر مي‌گيرند، گواهي بر اين واقعيت است كه اين فرم شهري، با ما باقي خواهد ماند
—
— اين متن، منعكس كننده اين واقعيت است ولي با تائيد رهبريت پديده شهرفرودگاهي درقرن بيست و يكم و ترسيم گسترش فيزيكي آنها، تنها بخش كوچكي از اين داستان هنوز برملا نشده، گفته شده است و يك آينده مهيج هنوز در پيش روي است.

*زهرا قناد، کارشناس شهر فرودگاهی امام خمینی