اتوبوس؛ فرهنگ سفر درون شهر
آیا جریان اجتماعی درون اتوبوس به فراموشی سپرده شده است؟ آیا در راستای فرهنگ سازی چگونگی استفاده از آن، اقدامی انجام نمی شود؟
جریان اجتماعی درون اتوبوس، مهمترین مسئله ای است که برخی شهروندان را از استفاده از حمل ونقل عمومی دور می کند. زمانی که صحبت از فرهنگ استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی می شود، تنها به مسائلی از قبیل کاهش آلودگی هوا و ترافیک اشاره می شود تا شهروندان، تشویق به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به جای وسایل نقلیه شخصی شوند. اما آیا جریان اجتماعی درون اتوبوس به فراموشی سپرده شده است؟ آیا در راستای فرهنگ سازی چگونگی استفاده از آن، اقدامی انجام نمی شود؟
به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، در درون ایستگاه های اتوبوس، اتوبوس ها می آیند و می روند اما آن چه رخ می دهد، افزایش تعداد مسافران است. علت بسیار ساده ای دارد، اکثر اتوبوس هایی که به ایستگاه آمدند ظرفیتشان تکمیل است و حتی می توان گفت بیش از ظرفیت خود مسافر دارند. گاهی چندنفر پیاده می شوند اما تعداد مسافران چنان زیاد است که بنظر می آید کسی پیاده نشده است. ساعت از هشت شب گذشته است و دسترسی به حمل و نقل عمومی دیگری در این محدوده ممکن نیست. همه درون ایستگاه منتظر ایستاده اند تا شاید بتوانند سوار اتوبوس بعدی یا آخرین اتوبوس شوند. در آغاز و پایان روزهای کاری که پیک تردد جمعیت به اوج خود می رسد اگر تجربه رفت آمد با اتوبوس را داشته باشید، می دانید که در هر قدم از فضای داخلی اتوبوس تندرو خط ویژه، کسی ایستاده است و فضای خالی تقریبا یافت نمی شود.
فرهنگ اتوبوسی
تعداد صندلی اتوبوس ها محدود است و اکثریت افراد داخل اتوبوس ایستاده اند. بنظر می رسد مبنای اولویت نشستن بر روی صندلی این است که چه کسی در اولین ایستگاه ها سوار بر اتوبوس شده است یا چه کسی نزدیک صندلی ایستاده و می تواند هر چه سریع تر جایگزین دیگری شود. اولویت نشستن بر صندلی براساس سرعت و شانس!. اتوبوس، وسیله حمل ونقل عمومی و دارای فضای عمومی است. با این حال داخل اتوبوس بسیار مشاهده می شود که افراد متعددی که با تلفن همراه یا همراهشان با صدای بلند صحبت می کنند و از همه این ها عجیب تر گاهی دیده می شود راننده اتوبوس بر اساس سلیقه شخصی، موسیقی پخش می کند و همه مسافران تا پایان خط باید متحمل آن شوند.
یکی از قوانین نانوشته مهم مسافران این است که هنگام نزدیک شدن به مقصدشان جای خود را با افراد جلوتر تعویض کنند تا از ایستگاه مدنظرشان جا نمانند. اما در موارد بسیاری دیده می شود مسافر هنگامی که اتوبوس به ایستگاه رسید، می خواهد به سمت دراتوبوس برود تا پیاده شود. در اکثر موارد این افراد مانع بسته شدن درهای اتوبوس و حرکت در زمان مشخص شده می شوند. اگر در هر ایستگاه یک بار این رفتار اتفاق بیفتد، اتوبوس برنامه زمانی اش با تاخیر قابل توجهی مواجه می شود و همه افراد داخل اتوبوس به اضافه افرادی که در ایستگاه های بعدی منتظر اتوبوس هستند، به نوعی در سفرهای درون شهری و رسیدن به مقصدشان با تاخیر مواجه می شوند. گاه این مسئله بیشتر پیچیده می شود، به معنای آن که دیگر مسافران نیز در فرآیند پیاده شدن افراد همکاری لازم را انجام نمی دهند، اعم از جابه جایی، پیاده شدن تعدادی از مسافران برای باز شدن راهی به سمت دراتوبوس و صبوری مسافران ایستگاه به جهت پیاده شدن مسافران اتوبوس و سپس سوار شدن، همه این موارد رفتارهای هستند که عدم انجام آن موجب برخورد و ایجاد چالش می شوند.
چالش های زیرساخت؛ موانعی برای فرهنگ سازی
پنج الی شش نفر در نزدیکی دراتوبوس هستند و در هر ایستگاه به هنگام باز و بسته شدن درها حرکت می کنند تا آسیب نبینند و در نیز بتواند باز یا بسته شود. هوا بسیار گرم و گرفته است. با حرکت اتوبوس به روی دست اندازها و یا ترمزگرفتن، تعادل افراد بهم می ریزد و ممکن است برخوردهایی را بین افراد به خاطر لگد شدن کفش یا ضربه ای در اثر عدم تعادل به وجود بیاورد. دراتوبوس باز شده و مشاهده می شود که بین افراد درون ایستگاه رقابتی مبتنی برای سوار شدن به اتوبوس شکل گرفته است.
زمانی که صحبت از چالش های زیرساختی در ناوگان حمل ونقل عمومی کشور می شود، نخستین مسئله ای توجه را به خود جلب می کند عدم تناسب تعداد مسافران با وسایل حمل ونقل عمومی در ساعات پیک تردد جمعیت است و تراکم جمعیت به خودی خود امکان افزایش برخوردها را دارد. همین چالش مهم در زیرساخت اتوبوسرانی می تواند تاثیر مستقیم بر فرهنگ و روابط اجتماعی درون اتوبوس داشته باشد.
مسافران درون ایستگاه ایستاده و در بهترین حالت در صف منتظر اتوبوس هستند. اتوبوس به ایستگاه می آید اما در جای مشخص شده نمی ایستد و چند متر جلوتر متوقف می شود. مسافران درون ایستگاه با عجله به دنبال اتوبوس می دوند. صف می شکند و مسافران درون و بیرون ایستگاه در خیابان پراکنده می شوند. دیدن مسافران با این وضعیت در شهر، چه مسائلی را به ذهن متبادر می سازد؟
یکی از مسائل مهم دیگر عدم وجود تهویه و کولر فعال در اتوبوس ها است. اگر با اتوبوس های تندرو خط ویژه سفر کرده باشید کمتر متوجه این موضوع می شوید، چرا که طبق آمار اعلام شده توسط مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی، اتوبوس های تندرو خط ویژه یا همان بی آرتی ۹۵درصد دارای تهویه و کولر فعال است. اما آیا شهر محدود به چند خط ویژه در خیابان های اصلی است؟ مسئله آن جا مورد توجه قرار می گیرد که در میان خطوط فرعی که امروز متوجه غیر فعال بودن بیشتر آن ها در شهر هستیم، اتوبوس های خطوط فرعی که فعال هستند، جزو اتوبوس های قدیمی و فرسوده، بدون تهویه و کولر هستند. عدم وجود تهویه به ویژه در گرمای تابستان چه فضایی را درون اتوبوس بین مسافران به وجود می آورد؟ طبق گزارشی از معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران، گرما نه تنها می تواند سلامت جسمی افراد را به خطر بیندازد، بلکه می تواند سلامت روانی آن ها را هم در معرض تهدید قرار دهد. دماهای بسیار بالا می تواند بر قدرت شناختی افراد اثر بگذارد و به این ترتیب توانایی فکر کردن واضح، تصمیم گیری، برقراری ارتباط درست و انجام اقدامات محافظتی را از آن ها سلب کند.
فرهنگ سازی استفاده از اتوبوس در دیگر کشورها
در بسیاری از کشورها از تبلیغات داخل اتوبوس و ایستگاه جهت فرهنگ سازی عمومی استفاده می شود. طبق گزارشاتی از دیگر کشورها در محورهای فرهنگی مشاهده می شود در این کشورها به خصوص در کشور بلژیک زمانی که مردان و زنان مسن، مادران بچه دار و کسانی که حمل بار می کنند، وارد اتوبوس می شوند جوان ترها بدون هیچ توقعی سریع جای خود را به آن ها می دهند و برای تشویق مردم به این رفتارها در سطح شهر نیز به فرهنگ سازی پرداخته شده است. همچنین مسافرانی که قصد پیاده شدن دارند یک ایستگاه جلوتر اقدام به آماده شدن در کنار در خروجی می کنند که بلافاصله با توقف اتوبوس پیاده و سوار شوند و فرصت توقف را کاهش دهند. دکمه هایی در کنار میله های اتوبوس های آن ها نصب شده است، شبیه به همین دکمه های داخل اتوبوس های ما که استفاده نمی شوند، اما آن ها توسط این زنگ ها به راننده اعلام می نمایند برای پیاده شدن نیاز به فرصت بیشتری دارند، این ها افراد مسن یا مادران همراه کودک هستند. راننده سایر خودروها نیز نسبت به تردد نکردن در مسیر سیستم حمل ونقل عمومی قانون را رعایت می کنند و این نکته موجب می شود علی رغم خیابان های تنگ و باریک شهرهایی در بلژیک هیچگونه ترافیک و توقفی به دلیل رعایت نکردن حقوق دیگران دیده نشود.
سکوهایی برای فرهنگ سازی
بخش مهمی از زمان در طول شبانه روز به اتوبوس و دیگر وسایل حمل ونقل عمومی، به دلیل استفاده روزانه عامه مردم از آن، اختصاص می یابد. به همین علت می تواند محیط مناسبی برای آموزش و اجرای قوانین و حقوق شهروندی از سوی مسئولان و شهروندان باشد. محیطی که تمامی فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها با یکدیگر به تعامل پرداخته تا از فضایی ناخوشایند و طاقت فرسا به فضای اجتماعی تعامل محور و امن در شهر تبدیل شود. همچنین می توان پیش بینی کرد اگر روزانه شهروندان محیطی پر از چالش و برخورد را تجربه نمایند، چه اثرات ثانویه ای بر دیگر تعاملات اجتماعی در شهر و یا حتی در خانواده ها خواهد داشت.
فرهنگ سازی می تواند روش های متعددی داشته باشد، با توجه به این که هر شهروند از کودکی تا بزرگسالی، سال های مهمی از دوران اجتماعی شدن را در درون ساختار آموزش و پرورش طی می نماید. پیشنهاد می شود اولین قدم های فرهنگ سازی برای چگونگی استفاده از حمل و نقل عمومی، احترام و رعایت حقوق سایر مسافران، کوشش در حفظ و نگه داری وسایل حمل ونقل عمومی و... در مدرسه انجام شود.
در دیگر ابعاد، مهم ترین نقش می تواند متعلق به شهرداری به عنوان متولی حمل ونقل عمومی در کشور با همراهی پلیس راهنمایی و رانندگی باشد. شهرداری با استفاده فضای تبلیغاتی درون اتوبوس ها، ایستگاه ها و در فضای عمومی شهری اقدام به فرهنگ سازی نماید. همچنین پلیس راهنمایی رانندگی با آموزش رانندگان اتوبوس ها وضع قوانینی همچون ممنوعیت توقف اتوبوس ها در خارج از ایستگاه ها، جریمه دیگر خودروهای قرار گرفته در مسیرهای خط ویژه و... به فرهنگ سازی در این زمینه کمک نماید. همچنین رسانه ها و جراید نیز به عنوان یک بازوی مهم فرهنگ سازی در کشور باید به آموزش و فرهنگ سازی در زمینه شهروندی و چگونگی استفاده از حمل ونقل عمومی اهتمام ورزند.
