◄ معرفی خطوط واگن اسبی، اولین متروی تهران

واگن اسبی همچون متروی فعلی برای مردم آن زمان لذت بخش بود. ناصرالدین شاه در آخرین سفرش به فرنگ سوغات دیگری برای ایرانیان و خصوصا طهرانیان به ارمغان آورد. دیدن ترافیک شهری فرنگیان و استفاده آنان از واگن هایی در داخل شهر که به جای ماشین بخار از اسب برای کشیدن آن استفاده می شد، فکر استفاده از آن را در طهران به مخیله ناصرالدین شاه انداخت.
 
عصر هم عصر قراردادهای جور واجور بود. فی الفور پس از بازگشت از فرنگ قرارداد تاسیس واگن اسبی طهران با یک شرکت بلژیکی بسته شد و آن شرکت نیز در اندک زمانی با انتقال ریل ها و واگن های آن به طهران، پدیده مدرنی را به مردم عرضه کرد و پس از ماشین دودی شاه عبدالعظیم دومین پدیده ترافیکی مدرن نیز به ایران راه یافت که هر چند تفننی بود، ولی به درد مردم می خورد. این واگن ها روی ریل هایی به عرض کمتر از یک متر که بر سطح زمین نصب شده بود با دو تا چهار اسب (بسته به شیب خیابان ها) کشیده می شد و تقریبا اکثر خیابان های مهم طهران را در می نوردید.

بیشتر بخوانید؛

تراموای اسبی؛ ترکیبی از قطار و کالسکه + عکس

هر واگن سه کوپه مجزا داشت. کوپه اصلی با جدار و حفاظ مخصوص به خانم ها تعلق داشت و دو کوپه طرفین که بدون جدار، ولی مسقف بود اختصاص به آقایان داشت.
 مر کز کمپانی ابتدا در خیابان باغ وحش و سپس اکباتان بود. در آنجا ایستگاهی جهت واگن ها و طویله اسبان دایر کرده بودند و هر روز واگن ها را از ایستگاه خارج کرده به میدان توپخانه می آوردند و پس از سوار کردن مسافر هر واگن به سمت ایستگاه و خط اصلی خود می رفت.
 خدمه این وسیله سه نفر بودند؛ یک واگنچی، یک بلیت فروش و یک آژان که واگن را از شر مزاحمین به نوامیس و اراذل و اوباش حفظ می کرد!
واگن به حدی آهسته می رفت که در حال حرکت نیز می توانست مسافران را سوار یا پیاده کند. در واقع می توان گفت واگن هیچ گاه از حرکت بازنمی ایستاد و ایستگاهی نداشت!
در زمستان ها که زمین به علت گل بودن معابر یخ می زد، گاه واگن از خط خارج می شد که با کمک مسافران مجددا بر روی ریل منتقل می شد و به راه خود ادامه می داد!
 در برخی معابر این ریل ها به دو شعبه تقسیم می شد که رفت و آمد واگن هایی که از روبه رو می آمدند، تسهیل گردد. جالب این است که در ابتدای حرکت واگن اسبی در طهران به علت بی توجهی مردم اسب سواری جلو آن حرکت می کرد و با شیپور بی خبران را خبر دار می نمود!
واگن اسبی پنج خط داشت:
خط اول: خط بازار تا آخر خیابان لاله زار
خط دوم: خط خیابان شاه عبدالعظیم که از بازار شروع می شد و تا ایستگاه ماشین دودی (پارک کوثر فعلی) می رسید.
خط سوم: خط باغشاه از بازار تا دروازه باغشاه
خط چهارم: خط دروازه قزوین، از میدان توپخانه تا دروازه قزوین
خط پنجم: از میدان اعدام تا ماشین دودی
نزدیک به پنجاه سال این وسیله نقلیه بدون تغییر و تعمیر و بازسازی با همان امکانات اولیه اش مردم را جابه جا می کرد. ولی انگار عمر این وسیله با عمر قاجاریه پیوند خورده بود، زیرا اندکی پس از عزل قاجاریه این واگن ها نیز از دور خارج شد. هر مدتی خطی از خطوط آن برچیده می شد. سریع ترین خطی که برچیده شد، خط باغشاه بود. این خط از کنار کاخ اعلیحضرت رد می شد. می گویند یک روز که رضاشاه با ماشین اختصاصی از خیابان باغشاه می گذشت، چرخ آن در گود افتادگی کنار ریل لغزید و شاه را رنجاند. همان روز به کریم آقا خان بوذرجمهر جلاد تخریب طهران و رییس بلدیه زنگ زد و دستور برچیدن آن را داد. شبانه نیروهای کار کشته بلدیه تراورس ها و ریل های آهنی را از باغشاه تا توپخانه کندند و به دور ریختند. عمر واگن اسبی با کل خاطرات پنجاه ساله اش به سر آمده بود، بدون اینکه وسیله مطمئن دیگری جایگزین آن گردد.