تراموا، شاخص شهرهای پیشرفته جهان؛ حفظ ایمنی و کاهش آلودگی از مزایای قطارهای شهری

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، تراموا یا واگن برقی نوعی قطار شهری است که واگن های آن روی ریل هایی که در خیابان تعبیه شده اند، حرکت می کنند. واگن های تراموا به طور معمول از قطارهای عادی و حتی متروها سبک تر و کوتاه تر بوده و برای حمل مسافر نیز مورد استفاده قرار می گیرند. ترامواها می توانند حتی بین شهرهای بزرگ و کوچک و کشورها نیز تردد کنند و این را یکی از مزایای این وسیله نقلیه دانسته اند.

امروزه بیشتر قطارشهری ها به وسیله شاخک برق رسان از برق استفاده می کنند؛ اگر لازم باشد این قطارشهری ها ممکن است از دستگاه های قدرت بسیاری استفاده کنند. دیگر انواعی از قطاربرقی هم هستند که سوخت شان «نفت گاز» است و بیشتر از آن ها در مسیرهای میان شهر و روستاها استفاده می شود؛ انواعی نیز وجود دارند که با بنزین، گاز، اسب و قاطر حرکت می کنند.

نخستین گونه های قطاربرقی با به کارگیری حیوانات باری به حرکت درمی آمدند. نخستین قطاربرقی که در سال ۱۸۰۷ در انگلیس آغاز به کار کرد ابتدا از اسب برای کشیدن واگن بهره می برد اما پس از چندی اسب ها با موتور بخار و سپس با موتور برقی جایگزین شدند.

فاصله میان ظهور واگن های بخار تا واگن های برقی چندان زیاد نبود. در سال ۱۹۲۹ واگن های برقی بسیار بزرگ با ۱۰۶ صندلی، جایگزین واگن های بخار شدند. هر چند به نظر می رسد ریل های تراموا در آمریکا پیش از اروپا توسعه یافتند، چرا که آسفالت خیابان ها در شهرهای آمریکا برای حرکت اسب ها چندان مناسب نبود.

تراموا از سیستم های رایج حمل و نقل عمومی شهری همگانی در شهرهای کوچک و متوسط محسوب می شود که با استفاده از انرژی الکتریکی روی یک مسیر ریلی حرکت می نماید. قطارهای یک تا سه واگنه این سیستم در مسیر خود مسافران را در ایستگاه های مشخص سوار و پیاده می کنند.

به علت خصوصیات ویژه این سیستم از جمله سهولت دسترسی، ایمنی و راحتی، این سیستم ریلی جذابیت خاصی بین برنامه ریزان حمل و نقل شهری و مردم داشته و از لحاظ سادگی تکنولوژی، اجراء اداره و هزینه کمتر احداث و بهره برداری نسبت به سایر سیستم های ریلی، مورد توجه بوده و می باشد. همچنین انعطاف پذیری تراموا مشابه سیستم اتوبوس شهری و وسایل نقلیه موتوری و شخصی بوده و از سیستم هایی است که مسوولان و مجریان شهری از آن استقبال نموده و بیش از هر سیستم دیگر ریلی در شهرهای دنیا از آن استفاده شده است.

در سال های اخیر بسیاری از کلانشهرهای جهان که روزی با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کردند، توانسته اند با گسترش و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، استفاده از خودروی شخصی را کاهش داده و گام بزرگی در کاهش آلاینده های هوا و همچنین ترافیک در معابر شهری بردارند. مکزیکو سیتی، لندن، پاریس، سئول، نیویورک، بوگوتا و آکرا از جمله این شهرها هستند.

در حال حاضر تراموا در بسیاری از شهرهای اروپا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی، آفریقا و اقیانوسیه استفاده می شود.

تراموا در تهران

با توجه به مزایای این وسیله حمل و نقل عمومی، در تهران نیز از موضوع راه اندازی تراموا استقبال شده و در دست بررسی است.

در همین راستا، احمد صادقی درباره برگزاری نشست هم اندیشی اعضای شورای اسلامی شهر تهران با محوریت طرح راه اندازی تراموا گفته است: در این جلسه مشاوران، طرح مطالعاتی که در سطح داخلی و بین المللی در ارتباط با بحث شبکه حمل و نقل عمومی اعم از ریلی و غیر ریلی انجام شده را مطرح کردند و به سوالات اعضا پاسخ دادند.

عضو شورای شهر تهران افزود: در این جلسه قرار بر این شد، طرح در اختیار «کمیسیون تخصصی معماری و شهرسازی شورای اسلامی» قرار بگیرد و این کمیسیون با مشاورین، جلسات مختلفی داشته باشد و در نهایت یک جلسه هم اندیشی بین نخبگان و متخصصین حوزه حمل و نقل و ترافیک تشکیل و نقطه نظرات درباره طرح داده شود.

وی در پایان با بیان اینکه در کل همه اعضا از موضوع تراموا استقبال کردند و کلیات موضوع را تایید کردند، خاطرنشان کرد: با این حال اعمال نقطه نظرات تخصصی نیاز به وقت و جلسات بیشتری دارد. همچنین در جلسه بر اساس مطالعات انجام شده پیرامون موضوعاتی چون هم مسیر بودن تراموا با «بی.آر.تی» و اینکه کدام یک از خطوط پیشنهادی برای اجرای این طرح ها در اولویت است نیز بحث شده و اعضا، نقطه نظرات خودشان را مطرح کردند و قرار شده است که در جلسات بعدی این مباحث و موارد تکمیل شود.

بزرگ ترین شبکه تراموا در دنیا

بزرگ ترین شبکه تراموا در تمام دنیا در شهر «ملبورن»، مرکز ایالت «ویکتوریا» در استرالیا قرار گرفته که از مه سال ۲۰۱۷ گسترش پیدا کرد و با ۲۵۰ کیلومتر طول، ۴۹۳ تراموا، ۲۴ مسیر و ۱۷۶۳ ایستگاه، گسترده ترین شبکه تراموا را دارد. در ملبورن، تراموا به عنوان دومین وسیله حمل و نقل عمومی بعد از قطار به حساب میاد و از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ میلادی تقریبا بیشتر از ۲۰۰ میلیون سفر با آن انجام شده است.

به نوشته نشریه «ریشومانا»، تراموا در این شهر از سال ۱۸۸۵ فعال بوده و خط تراموای الکترونیکی این شهر از سال ۱۸۸۹ افتتاح شد و بعد از بسته شدن در سال ۱۸۹۶ بار دیگر در سال ۱۹۰۶ بازگشایی شد.

تراموا، وسیله ای مهم در شبکه حمل و نقلِ کشورهای مختلف

۱- ژنو (سوئیس)

تراموا در شهر ژنو که شهری بدون مترو هم هست یکی از مهم ترین شبکه های حمل و نقل عمومی به حساب می آید و معمولا در اکثر قسمت های شهر ایستگاه دارد و شما مجبور نیستید که مسیر زیادی برای سوار شدن آن طی کنید یا اینکه مثل لوازم حمل و نقل دیگر ساعت ها در ترافیک شهری بمانید.

۲- آمستردام (هلند)

دوچرخه و تراموا معمول ترین وسیله های حمل و نقل در آمستردام به شمار می روند. شبکه تراموای این شهر ۱۵ خط و ۵۰۰ ایستگاه دارد. در پایان باید اضافه کرد که تراموای آمستردام در سال ۱۸۷۵ شروع به کار کرده و برقی شدن آن نیز به سال ۱۹۰۰ باز می گردد.

۳- استانبول (ترکیه)

تراموای استانبول احتمالاً نخستین تجربه بسیاری از ایرانی ها در مواجه با این سیستم حمل و نقل است؛ شهر استانبول وسعت زیادی دارد که این وسعت زیاد، توسعه حمل و نقل عمومی در این شهر را ضروری می کند. این تراموا که در سال ۱۹۹۲ تاسیس شده دارای سه خط، ۶۵ ایستگاه و ۴۱.۶ کیلومتر طول است.

تراموای استانبول از محورهای پرترافیک این شهر عبور می کند و باعث کاهش ترافیک در این کلانشهر شده است. همچنین این ترموا از مسیر مقاصد گردشگری پرطرفدار این شهر عبور می کند و دسترسی به این محل ها برای گردشگران را تسهیل کرده است.

۴- سان فرانسیسکو (آمریکا)

واگن های کابلی یکی از شناخته شده ترین ویژگی های شبکه تراموای سان فرانسیسکو می باشند. این واگن ها در سال ۱۸۷۳ وارد شهر شدند تا به ساکنان برای جابجایی در بخش های مختلف شهر کمک کنند. تعداد اندکی از واگن های کابلی که از آن روزها باقی مانده امروز چهره یادگارهای تاریخی به خود گرفته اند.

۵- لیسبون (پرتغال)

شبکه تراموای لیسبون نیز مانند سایر کشورهای جهان فعالیت خود را با اسب و در سال ۱۸۷۳ آغاز کرد. ۲۸ سال بعد و در سال ۱۹۰۱ نخستین تراموای برقی شروع به کار کرد و امروزه این شبکه از پنج خط که همگی برقی هستند، تشکیل شده است. از میان این پنج خط، تراموای شماره ۲۸ یکی از مشهورترین آنهاست که خود یک جاذبه توریستی نیز به شمار می رود.

مزایای تراموا از کاهش ترافیک و آلودگی تا ظرفیت بالای جابه جایی مسافر

حرکت چرخ های فولادی روی ریل های فولادی حدود یک هفتم، اصطکاک کمتری از چرخ های لاستیکی روی آسفالت دارند و بنابراین آلودگی کمتری برای حمل بار با وزن یکسان ایجاد می نماید.

یکی از ویژگی های تراموا قدرت جابجایی زیاد مسافر و نزدیکی ایستگاه های آن به یکدیگر است. به علاوه در تراموا برای تعویض سریع مسافر درهای ورودی بسیار و با عرض زیاد قرار داده شده اند. از نقاط مثبت دیگر تراموا تعبیه صندلی کم و فضای زیاد برای ایستادن برای مسیرهای نزدیک و به عکس صندلی بیشتر برای نشستن و فضای کمتری برای ایستادن در مسیرهای طولانی می باشد.

از آنجایی که آلودگی صوتی به یکی از معضلات زندگی شهری بدل شده است، تراموا در این زمینه در مقایسه با اتوبوس های موتوری صدای کمتری تولید می کند. هر چند نباید فراموش کرد که استفاده از محورهای ثابت می تواند باعث لغزش بین چرخ و ریل در پیچ ها شده و صدا تولید کند.

از حیث ظرفیت، تراموا گنجایش بیشتری در مقایسه با اتوبوس دارد از همین رو بسته به زمان کاربری با افزودن و کاستن از تعداد واگن ها و بدون نیاز به تغییری در تعداد راننده، می توان ظرفیت آن را کم و زیاد نمود.

طبق مطالعات سازمان تحقیقاتی حمل و نقل بهینه در انلگیس، تراموا به دلیل حرکت در سطح زمین، نیاز به تهویه اضافی مانند آنچه در تونل های مترو نیاز است، ندارد. این امر به خودی خود باعث صرفه جویی در مصرف سوخت می شود. ضمن اینکه در تراموا خبری از پله های برقی موجود در ایستگاه های مترو هم نیست.

اگر بخواهید از مناظر در مسیر لذت ببرید، تراموا پیشنهاد بهتری است. چرا که دید بسیار دلپذیرتری نسبت به مترو که در داخل تونل حرکت می کند، دارد.

ایمنی تراموا در مقایسه با مترو در هنگام بروز آتش سوزی بسیار بالاتر است و در نتیجه، دسترسی نیروهای امدادی به مصدومان نیز آسان تر است.

برای بسیاری از مسافران، سهولت دسترسی به ایستگاه های تراموا، یکی از عوامل محبوبیت آن به شمار می رود. این ایستگاه ها چون در خیابان هستند و مانند ایستگاه های مترو نیاز به عبور از پله برقی و رفتن به دل زمین ندارند، مورد استقبال بیشتر مسافران قرار می گیرند.

به دلیل کنترل شتاب و ترمز، راحتی سفر در تراموا از اتوبوس بالاتر است.

تراموا در مقایسه با اتوبوس در نقطه استفاده خود دودی ایجاد نمی کند.

تراموا در کدام قاره جهان بیشتر استفاده می شود؟

* قاره آسیا

تراموا در آسیا در ابتدای قرن بیستم ساخته شد ولی بین اواسط تا اواخر دهه ۱۹۳۰ رو به افول نهاد. دهه ۱۹۶۰ نقطه پایان غالب بودن این وسیله نقلیه عمومی بود که منجر به بسته شدن اکثر شبکه های اصلی شد و وسایل، تجهیزات و خطوط ریل به صورت قراضه جهت بازیافت فروخته شدند. اما هنوز برخی از خطوط اولیه در هنگ کنگ و ژاپن در حال فعالیت هستند. با این حال در سال های اخیر، تمایل جدیدی به استفاده از تراموا با سیستم های مدرن در ژاپن، چین، کره جنوبی و هندوستان به وجود آمده است.

* قاره اروپا

در بسیاری از شهرهای اروپا بیشتر زیر ساخت های تراموا در نیمه قرن بیستم از دست رفت اما نه در مقیاس و بزرگی نقاط دیگر جهان مثل آمریکای شمالی. بیشتر کشورهای اروپای شرقی سیستم تراموای خود را حفظ نمودند. در مقابل، برخی از شهرهای اروپای غربی در حال ترمیم و بازسازی، گسترش و نوسازی خطوط قدیمی تراموای خود هستند. همچنین بسیاری از شهرهای اروپای غربی در حال ساخت خطوط جدید تراموا هستند. از سال ۱۹۸۰ میلادی تغییر محسوس و مثبتی در استفاده از تراموا در اروپا گزارش شده که حاکی از استقبال عمومی و علاقه مندی به این وسیله نقلیه ریلی است. این تغییر روند ناشی از سیاست های جدید شهر سازی و ترافیک است که در اروپا (همینطور در آمریکا و استرالیا) اتخاذ شده است به این ترتیب که در طراحی شبکه شهری، خصوصاً در مراکز و هسته شهرها سطح مورد استفاده برای خودروهای شخصی کاهش و در عوض سطح مورد استفاده برای تراموا، دوچرخه و پیاده رو افزایش یافته است.

یکی از موفق ترین مدل ها در حمل و نقل ریلی در شهرها از سال ۱۹۸۰ میلادی در آلمان به اجرا درآمده است. به این ترتیب که در شهر «کارلسروهه»، سیستم تراموای شهری که در داخل شهر و در سطح خیابان حرکت می کرد را به خطوط ریل راه آهن دولتی آلمان متصل نمودند و به این ترتیب محدوده حمل و نقل شهری را تا دورترین نقاط در حومه شهر افزایش دادند. واگن های جدیدی ساخته شد که قادر هستند از دو سیستم برق راه آهن دولتی آلمان و همچنین سیستم برق ویژه تراموا تغذیه نمایند و به این ترتیب از هزینه جدید برای ریل گذاری نیز خودداری گردید. اکنون مسافران تراموا می توانند از خطوط راه آهن جهت دسترسی به شهرهای اطراف استفاده نمایند.

در استانبول ترکیه تراموایی که «زیتین بورنو» را به «کاباتاش» وصل می کند، ۱۴ کیلومتر طول دارد که شامل ۲۴ ایستگاه است که علاوه بر استفاده عمومی برای رفتن به بسیاری از نقاط توریستی از آن استفاده می شود. زمان طی مسیر از اولین ایستگاه تا آخرین ایستگاه این خط حدود ۴۲ دقیقه است. تراموایی که از سال ۱۹۹۲ با ماشین های مدرن و در مسیری استاندارد به کار گرفته شد، «سیرکجی» را به «توپکاپی» وصل می کند. این خط در مارس ۱۹۹۴ از انتهای توپکاپی به زیتین بورنو و از آوریل ۱۹۹۶ از سیرکجی به «امینونو» گسترش پیدا کرد.

* قاره آفریقا

تنها تراموایی که در آفریقا جهت وسیله نقلیه عمومی استفاده می شود در «رباط»، پایتخت مراکش به راه افتاده است. یک شرکت خارجی برنده قراردادی برای عملیات ساخت، تعمیر و نگهداری تراموا که رباط را به «صالح» وصل می کند، شده است. پروژه تراموا ناشی از تمایل دولت برای ایجاد یک وسیله نقلیه عمومی جایگزین بین این دو شهر بوده است. ساخت این تراموا به مدت چهار سال به درازا کشید و در ۲۳ مه سال ۲۰۱۱ به راه افتاد. هزینه اجرای این پروژه ۸۰۰ میلیون درهم برآورد شده است. طول این مسیر ۱۹ کیلومتر است که از دو خط تشکیل شده و دارای ۳۱ ایستگاه است.

همچنین یک ناوگان از ۲۵ قطار در این دو خط در حرکت خواهند بود و ۱۸۰ هزار مسافر را در روز جابه جا می کنند. در طول مدت ساخت و ساز این پروژه، در حدود ۴۰۰۰ شغل جدید ایجاد شده بود و در زمان بهره برداری ۱۰۰۰ شغل ایجاد شده است. سرعت این تراموا ۲۰ کیلومتر در ساعت است.

* آمریکای شمالی و جنوبی

در آمریکای شمالی تراموا را واگن خیابانی Streetcar می نامند. این واگن ها در بیشتر شهرهای آمریکای شمالی در نیمه قرن بیستم به دلایل مالی، تکنولوژی یا اجتماعی برچیده شدند. اما در بسیاری از شهرها از قبیل «بوستون»، «فیلادلفیا»، «سان فرانسیسکو» و «تورنتو» هنوز این خطوط فعال هستند.

با گرایش جدیدی در دهه ۱۹۸۰، در تعدادی از شهرهای آمریکا واگن های خیابانی را برگرداندند. تعداد بیشتری از شهرها قصد استفاده از این وسیله را دارند و در حال برنامه ریزی برای استفاده از آن هستند.

تورنتوی کانادا در حال حاضر بزرگترین سیستم تراموا در آمریکای شمالی را از نظر طول خط و ظرفیت مسافر دارا است. این تنها سیستم واگن خیابانی موجود در کاناداست.

در آمریکای جنوبی، «بوئنوس آیرس» در آرژانتین دارای وسیع ترین شبکه تراموا در جهان بوده است که وسعت آن به ۸۵۷ کیلومتر می رسیده اما بیشتر آن در طی دهه ۱۹۶۰ به نفع اتوبوس برچیده شد. با این حال، حالا مجدداً تراموا به این شهر بازگشته است.

* قاره اقیانوسیه- استرالیا و نیوزیلند

در استرالیا تراموا به صورت گسترده فقط در شهر ملبورن و در حد محدودتری در «آدلاید» استفاده می شود. سیدنی نیز مجدداً در سال ۱۹۹۷ استفاده از تراموا را آغاز نمود.

وسایل حمل و نقل عمومی در جهان

براساس برآوردهای صورت گرفته از وضعیت کلی بهره مندی از مزایای حمل و نقل عمومی (تراموا، مترو و ...) در شهرهای بزرگ اروپایی و همچنین در ایالات متحده، شهرهای انگلیس از این حیث در بین کشورهای ثروتمند غربی در ضعیف ترین شرایط قرار دارند.

این مطالعه که از سوی «فایننشیال تایمز» منتشر شده همچنین نشان می دهد که آمریکا هم قبل از انگلیس قرار دارد و در بین این کشورها از نظر وضعیت حمل و نقل عمومی جایگاه بالایی ندارد. با این حال شهرهای دانمارک و آلمان جایگاه مطلوب تری را به خود اختصاص داده اند.