موزه ایاصوفیه؛ روایتگر هزاران راز پنهان

موزه ایاصوفیه، بنایی است باشکوه در دل استانبول که نه تنها شاهکار معماری به شمار می آید، بلکه آیینه ای تمام نما از تاریخ، فرهنگ و هنر شرق و غرب است.

به گزارش تین نیوز به نقل از الی گشت، این بنا که روزگاری کلیسا، سپس مسجد، بعد موزه و دوباره مسجد شد، همواره جایگاه ویژه ای در قلب استانبول و ذهن جهانیان داشته است. در طول قرون، موزه ایاصوفیه شاهد رویدادهای سرنوشت ساز، تحولات مذهبی و هنری، و حضور میلیون ها بازدیدکننده بوده است. در این مقاله، به سیر تحول، رازها و شکوه بی مانند این بنای تاریخی می پردازیم.

سرآغاز داستان: تولد و ساخت موزه ایاصوفیه

داستان موزه ایاصوفیه به بیش از هزار و ششصد سال پیش بازمی گردد؛ زمانی که امپراتور کنستانتیوس در سال ۳۶۰ میلادی اولین کلیسا را در محل فعلی بنا کرد. این ساختمان اولیه که «مگاله اکلسیا» (کلیسای بزرگ) نام داشت، پس از شورش های مردمی از بین رفت. دومین کلیسا که توسط امپراتور تئودوسیوس دوم در سال ۴۱۵ ساخته شد، سرنوشتی مشابه یافت و در جریان شورش نیکا در سال ۵۳۲ میلادی به آتش کشیده شد.

با دستور امپراتور ژوستینیانوس، ساختمان سوم و فعلی موزه ایاصوفیه در سال ۵۳۲ پایه گذاری و تنها در پنج سال، یعنی در سال ۵۳۷ میلادی، تکمیل شد. دو معمار نابغه، آنتیمیوس از ترالس و ایسیدوروس از میلتوس، با استفاده از مصالح و ستون هایی که از سراسر امپراتوری روم شرقی گردآوری کرده بودند، شاهکاری خلق کردند که تا امروز اعجاب همگان را برمی انگیزد.

شکوه معماری موزه ایاصوفیه؛ تلاقی علم، هنر و ایمان

موزه ایاصوفیه با ابعاد ۱۰۰ متر طول و ۶۹.۵ متر عرض، گنبدی عظیم به ارتفاع ۵۵.۶ متر و قطر نزدیک به ۳۲ متر، و ستون هایی که از معابد باستانی چون آرتمیس افسوس و معابد مصر آورده شده اند، نمادی از تلفیق هنر یونانی، رومی و بیزانسی است. گنبد اصلی موزه ایاصوفیه با نقش های موزاییکی و آیات قرآنی، نه تنها دستاورد مهندسی بی مانندی است بلکه معنای آسمانی و روحانی را به بازدیدکنندگان القا می کند.

مرمرهای سفید از جزیره مرمره، مرمر سبز از جزیره اگری بوز، مرمر صورتی از آفیون و مرمر زرد از شمال آفریقا، به دیوارهای موزه ایاصوفیه جلوه ای بی نظیر بخشیده اند. تزیینات داخلی بنا با موزاییک های طلا، نقره، شیشه و سنگ های رنگی، اوج هنر بیزانس را به نمایش می گذارد. ستون های عظیم، طاق های بلند و نورگیرهای منحصربه فرد، فضای داخلی موزه ایاصوفیه را روح انگیز و فراموش نشدنی کرده اند.

موزه ایاصوفیه؛ قلب معنوی و سیاسی بیزانس

در دوران امپراتوری بیزانس، موزه ایاصوفیه نه تنها بزرگ ترین کلیسای مسیحیت شرقی بود، بلکه محل تاج گذاری امپراتورها و مرکز تصمیم گیری های مهم مذهبی و سیاسی به شمار می رفت. در بخش اُمفالین، جایی که دایره های مرمرین رنگارنگ با دقت چیده شده اند، امپراتوران با آیین های خاص تاج گذاری می کردند. این مکان شاهد لحظات تاریخی بی شماری بوده است.

در دوران ایکونوکلاست (شکستن تصاویر مذهبی)، بسیاری از موزاییک های تصویردار موزه ایاصوفیه پوشانده یا تخریب شدند. با پایان این دوران، بار دیگر شکوه هنری و مذهبی به بنا بازگشت و موزاییک هایی نظیر «دیسیس» (یاری خواهی)، تصویر حضرت مریم و عیسی کودک، فرشتگان سرافیم و امپراتوران بیزانسی، زینت بخش دیوارها و طاق های موزه ایاصوفیه شدند.

موزه ایاصوفیه در طوفان تاریخ؛ غارت و احیای دوباره

یکی از تلخ ترین فصل های تاریخ موزه ایاصوفیه، حمله صلیبیون چهارم و ونیزی ها در سال ۱۲۰۴ میلادی است. در این یورش، بسیاری از آثار هنری و مذهبی موزه ایاصوفیه به غارت رفت و شهر برای ده ها سال تحت سلطه مهاجمان بود. سنگ قبر انریکو داندولو، فرمانده ونیزی و رهبر حمله صلیبی، هنوز هم در گالری بالایی موزه ایاصوفیه خودنمایی می کند و یادآور این دوران پرفراز و نشیب است.

پس از بازگشت بیزانسی ها و مرمت موزه ایاصوفیه، این بنا بار دیگر جایگاه خود را به عنوان مرکز دینی و هنری جهان مسیحیت شرقی بازیافت و تا فتح قسطنطنیه توسط عثمانیان در سال ۱۴۵۳ میلادی، همچنان نماد قدرت و ایمان باقی ماند.

فتح استانبول و تبدیل کلیسا به مسجد؛ آغاز عصر جدید موزه ایاصوفیه

با فتح استانبول به دست سلطان محمد فاتح در سال ۱۴۵۳، ایاصوفیه وارد مرحله ای جدید شد. این بنا به مسجد تبدیل شد و عناصر اسلامی همچون محراب، منبر، سکو، مناره ها، حجره سلطان، مدارس، کتابخانه، فواره ها و آشپزخانه خیریه به آن افزوده شد. معمار سنان، با افزودن پشت بندها و مناره های عظیم، موزه ایاصوفیه را در برابر زلزله ها ایمن ساخت و شکوه آن را برای نسل های بعدی حفظ کرد.

در این دوران، هنر خوشنویسی و کاشی کاری اسلامی به تزیینات موزه ایاصوفیه افزوده شد. گردنبندهای خوشنویسی با اسامی مقدس، توسط کاظاسکر مصطفی عزت افندی خلق شد که هنوز هم در تالار اصلی موزه ایاصوفیه، توجه هر بازدیدکننده ای را به خود جلب می کند. فروغ هنر عثمانی در کنار شکوه بیزانسی، روح تازه ای به موزه ایاصوفیه بخشید و آن را به یکی از مهم ترین مساجد جهان اسلام تبدیل کرد.

دوران معاصر؛ موزه ایاصوفیه، پلی میان شرق و غرب

در سال ۱۹۳۴، با تصمیم شورای وزیران ترکیه، موزه ایاصوفیه از مسجد به موزه تبدیل شد. این اقدام، ایاصوفیه را به روی همگان گشود و امکان بازدید از آثار هنری، معماری و مذهبی بیزانسی و عثمانی را برای جهانیان فراهم کرد. موزه ایاصوفیه در سال ۱۹۸۵ به عنوان بخشی از مناطق تاریخی استانبول در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

در سال های اخیر، موزه ایاصوفیه بار دیگر به کانون بحث های ملی و بین المللی تبدیل شد. در سال ۲۰۲۰، با حکم دادگاه عالی ترکیه، موزه ایاصوفیه دوباره به مسجد تبدیل شد اما همچنان به عنوان یک میراث جهانی، پذیرای بازدیدکنندگان از سراسر جهان است. این بنا اکنون هم زمان نقش مسجد فعال و جاذبه گردشگری را ایفا می کند و میلیون ها نفر هر ساله از آن بازدید می کنند.

جاذبه های دیدنی و اسرار موزه ایاصوفیه

 ایاصوفیه پر از شگفتی ها و آثار منحصربه فرد است که هر کدام روایتگر بخشی از تاریخ بشری هستند:

• موزاییک دیسیس: شاهکاری از هنر بیزانسی در گالری جنوبی، با تصویر حضرت مریم، عیسی مسیح و یوحنا تعمیددهنده که شفاعت انسان ها را از عیسی طلب می کنند.
• موزاییک امپراتوران و امپراتریس ها: از جمله تصویر امپراتور لئون ششم در بالای درب امپراتوری، تصویری از حضرت مریم و عیسی کودک به همراه امپراتور کنستانتین و ژوستینیان، و موزاییک های خاندان کومننوس.
• فرشتگان سرافیم: چهار فرشته در گوشواره های گنبد، نماد محافظان عرش خداوند در آسمان.
• کتیبه وایکینگ ها: جمله «هالفدان اینجا بود» که یک سرباز وایکینگ در قرن نهم بر نرده های مرمری حک کرده است.
• سنگ قبر انریکو داندولو: فرمانده صلیبی ونیزی که در یورش سال ۱۲۰۴ کشته و در همین بنا دفن شد.
• درهای تاریخی: درب امپراتوری با قاب برنزی و چوب بلوط، درب زیبا از معبدی باستانی در ترسوس و درب مرمرین که محل تصمیم گیری های مذهبی و سیاسی بوده است.
• اُمفالین: جایگاه تاج گذاری امپراتوران بیزانسی با نقش های مرمرین منحصربه فرد.
• خوشنویسی های گردبزرگ: هشت لوح عظیم با اسامی مقدس اسلام به خط طلایی.

تجربه بازدید و قوانین جدید

امروزه موزه ایاصوفیه یکی از پربازدیدترین جاذبه های استانبول است. بازدیدکنندگان خارجی از درب موقت مقابل آب نمای سلطان احمد سوم وارد می شوند و پس از عبور از رمپ به گالری بالا می رسند. در این مسیر، فناوری واقعیت افزوده به ۲۳ زبان، اطلاعات هنری و تاریخی موزه ایاصوفیه را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند.

قیمت بلیت برای بازدیدکنندگان خارجی ۲۵ یورو است و ورود برای کودکان زیر ۸ سال رایگان است. کارت های موزه معتبر و کارت های خبرنگاری برای ورود پذیرفته نمی شود. استفاده از پوشش مناسب برای زنان اجباری است و روسری و پوشش با هزینه اندک در محل قابل تهیه است.

در ایام نماز جمعه، بازدید از مسجد ایاصوفیه برای بازدیدکنندگان متوقف می شود. همچنین بخش هایی از بنا به دلیل حفاظت و مرمت، گاهی موقتاً مسدود می شود تا سلامت و اصالت این میراث جهانی حفظ گردد.

آرامگاه سلاطین و محل اجتماع انسان ها

در محوطه بیرونی موزه ایاصوفیه، آرامگاه پنج سلطان عثمانی به همراه خانواده هایشان قرار گرفته است. این آرامگاه ها، بخشی از عظمت و تقدس مجموعه ایاصوفیه را نمایان می سازند. همچنین مدرسه، آشپزخانه، فواره ها، ساعت خانه و دیگر بناهای جانبی، بر غنای فرهنگ استانبول و تاریخی موزه ایاصوفیه می افزایند.

 ایاصوفیه تنها محل نمایش هنر و معماری نیست، بلکه مکانی برای گردآمدن انسان ها از ادیان، فرهنگ ها و ملیت های مختلف است. هر ساله میلیون ها نفر با هدف زیارت، گردشگری، پژوهش و عکاسی به این بنای شگفت انگیز می آیند و لحظاتی فراموش نشدنی را در فضای متبرک و باشکوه موزه ایاصوفیه تجربه می کنند.

پلی میان گذشته، حال و آینده

موزه ایاصوفیه نه تنها یادآور دوران طلایی بیزانس و شکوه عثمانی است، بلکه نمادی از تعامل و همزیستی ادیان و فرهنگ ها در استانبول به شمار می آید. این بنا در طول تاریخ، بارها دگرگون شده اما همواره به عنوان یک نقطه اتصال میان شرق و غرب، علم و ایمان، هنر و سیاست نقش آفرینی کرده است.

امروزه ایاصوفیه نه تنها برای مردم ترکیه، بلکه برای همه انسان ها میراثی جهانی و منبع الهام است. هر سنگ، موزاییک، نقاشی و خوشنویسی در این بنا، حامل پیام امید، صلح و همزیستی است. موزه ایاصوفیه همچنان زنده است؛ نماد جاودانگی استانبول و گنجینه ای بی نظیر برای نسل های آینده.

موزه ایاصوفیه؛ میراثی برای تمام بشریت

در پایان این روایت، باید تأکید کرد که ایاصوفیه فراتر از یک ساختمان تاریخی است. اینجا محل تلاقی ادیان، تمدن ها و فرهنگ هاست؛ جایی که گذشته و حال، هنر و ایمان، دانش و عرفان در هم آمیخته اند. موزه ایاصوفیه با شکوه و عظمت خود، همچنان الهام بخش میلیون ها انسان در سراسر جهان است و میراثی گران بها برای تمام بشریت به شمار می آید.

بازدید از موزه ایاصوفیه، سفری است به اعماق تاریخ؛ سفری که هر قدم در آن، داستانی تازه از انسانیت و خلاقیت را روایت می کند. این بنای جاودان، همچنان پابرجا می ماند تا نسل های آینده نیز بتوانند عظمت، هنر و معنویت را در سایه سار ایاصوفیه در استانبول تجربه کنند.