اثرات حمل و نقل بر محیط زیست
وبلاگ تین نیوز | از نیازهای مهم برای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، ایجاد سیستم حمل و نقل کامل، منظم، گسترده و کارآمد میباشد. امروزه کشورهایی از لحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی در حال رشد هستند که از یک سیستم کامل برخوردار باشند. ولی همان طور که میدانیم هر توسعه ای به خصوص توسعه در صنعت حمل و نقل دارای یک سری خصوصیات و ویژگیهای مهم میباشد که در کنار آن ویژگیهای منفی اینگونه توسعه را نیز باید در نظر گرفت تا توسعه ما حالتی پایدار پیدا کند.
در این مقاله ضمن برشماری گروههای مختلف حمل و نقل، اثرات متقابل زیست محیطی آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه:
حمل و نقل آثار متفاوت زیادی از قبیل آلودگی هوا و آلودگی صدا ی حاصل از تردد جاده ای بر محیط زیست وارد میسازد. ضمن آنکه اثرات دیگری همچون آلودگی نفتی حاصل از ترابری دریایی وکاهش منابع و تخلیه مواد زاید به اتمسفر که در اثر مصرف انرژی صورت میپذیرد، پدیدار میگردد.
علاوه بر موارد فوق، مواد خام منابع طبیعی و تمامیمنابع آبی درون خشکی به مصارف تولید وسایط نقلیه، راهسازی، ساخت بنادر، فرودگاهها و راه –آهن میشود.
آثار سوء زیست محیطی و اجتماعی غیرمستقیم هم وجود دارد که از گسترش راهها به سوی مناطق دوردست و امکان دسترسی به این مناطق حاصل میگردد. اثرات سوء زیست محیطی هر یک از اشکال حمل و نقل را میتوان بر اساس منشا ایجاد اثرات حاصل از زیرساختها و عملیات مربوط به ناوگان وسایط نقلیه و دورافکندن موارد مستعمل آن دردامنه گسترده تری تقسیم بندی نمود. با وجود آنکه پیشرفتهای موجود در حمل و نقل سبب سهولت در امر جابجایی فیزیکی میشود، لکن بسیاری از هزینه های زیست محیطی حاصل از حمل و نقل نادیده گرفته میشود.
اثرات کلی حمل و نقل بر محیط زیست عبارتند از:
* اثر بر منابع طبیعی
* اثر بر کیفیت هوای شهری
* سایر آثار وارده بر محیط زیست شهری مانند آلودگی هوا، آلودگی _صوتی و آلودگی آبهای زیرزمینی و ...
*تولید مواد زاید ناشی از دفع خودروهای اقساطی که مشکل تولید انبوهی از مواد زاید جامد را در پی دارد.
* آثار آن بر محیط زیست جهانی
سیستم حمل و نقل جاده ای و شهری و اثر آن بر محیط زیست:
** آلودگی هوا :
آلودگی هوا در اثر آزاد شدن سوختهای فسیلی موتور وسایط نقلیه به هوا میباشد و غلظت و اختلاط این مواد آلاینده بستگی به سرعت، شتاب و یا در جا کار کردن وسایط نقلیه دارد. مواد آلاینده که عامل آلودگی هوای شهرها میباشند، عبارتند از:
*مونوکسید کربن: که این گازدر غلظتهای پایین نیز سمیاست و میتواند باعث تهوع، سردرد وسرگیجه شود.
* اکسیدهای نیتروژن
* هیدروکربن ها
* ازن
* ذرات معلق که شامل ذرات گرد و غبار معلق میباشد.
امروزه برنامههای مدیریتی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا، از مهمترین راهکارها محسوب میشوند و این امر جز از طریق در دست داشتن یک منبع اطلاعاتی صحیح و دقیق از وضعیت هوای محیط امکان پذیر نخواهد بود. یکی از مهمترین منابع برای تامین اطلاعات فوق، ایستگاههای سنجش آلودگی هوا هستند. البته در ساخت ایستگاههای سنجش آلودگی هوا، باید یکسری پارامترها مورد توجه قرار بگیرند که عبارتند از:
* فاصله از خیابان بیش از 20 متر
* فاصله ازنزدیکترین درخت بیش از 20 متر
* فاصله از منابع تولید آلودگی مانند کارخانه ها و دودکشها بیش از 20 متر
* فاصله از موانع به اندازه دو برابر ارتفاع آن مانع باشد.
* فاصله از سطح زمین به اندازه 3 متر تا 15 متر باشد.
البته این نکته را باید درنظر داشت که فضای شهرها ظرفیت لازم را پاکسازی و تصفیه هوای خود داراست و این ظرفیت از آنجا تحلیل میشود که هوای گرم حاوی منابع آلاینده، به دلیل سبکی بالا رفته و هوای خنک و تمیز اطراف شهر جای آن را میگیرد. ولی در بعضی از شهرها که موقعیت جغرافیایی ویژه ای دارند و اطراف آن را کوهستان احاطه کرده و یا ارتفاع محل احداث شهر، ممکن است در بعضی از فصول سال به خصوص در فصل زمستان، هوای گرم ناشی از آلاینده ها در سطوح نزدیک به زمین، به سرعت حرارت خود را از دست بدهد و تبدیل به یک هوای سنگین و سرد شود و این مساله موجب میشود جریان هوای گرم
و سرد، نتواند جریان یابد و در آن شهر وارونگی رخ میدهد که بسیار خطرناک است.
راههای مقابله با آلودگی هوا ناشی از حمل و نقل شهری
*استفاده از بنزین بدون سرب
*گازسوز کردن وسایل نقلیه موتوری
*اهمیت دادن به توسعه فضای سبز شهری ( کاشت درختان و گیاهان در محدوده فضای شهری و در کنار جادهها با حفظ حریم جاده)
*استفاده از وسایط نقلیه عمومیمانند اتوبوسها به شرطی که وسایط نقلیه عمومیگازسوز بوده و مستعمل نباشند.
آلودگی صوتی:
پیامدهای زیانبار آلودگی صوتی بر انسان به صورت مستقیم و در کوتاه مدت پدیدار نمیشود بلکه در درازمدت مستقیما در دستگاه عصبی اثر گذاشته و پیامدهای منفی آن بروز میکند. بهترین راههای مقابله با آلودگی صوتی ناشی از حمل و نقل شهری و جاده ای عبارتند از :
*ایجاد منطقه حایل به گونه ای که فاصله مناطق مسکونی از راههای حمل و نقلی زیاد و در حد استاندارد باشد.
*استفاده از گیاهان به عنوان سدهای طبیعی در مقابل صوت که میتوان با کاشت درختان در کناره خیابانها و بزرگراهها و جاده های دسترسی به شهرها، آلودگی ناشی از صدا را کاهش داد.
*احداث خاکریز سبز که این خاکریزها به گونه ای ساخته میشوند که به طرف خیابان و بزرگراه متمایل هستند و نقش مهمیرا در کاهش آلودگی صوتی ایفا میکنند.
*ایزوله کردن ساختمانها
*ازرده خارج کردن وسایط نقلیه پر سر و صدا و مستعمل که عامل اصلی آلودگی صدا در شهرها هستند.
*اولویت در ساخت و استفاده از مترو در شهرهای بزرگ و پر سر و صدا
*جلوگیری از تردد وسایط نقلیه در مرکز شهرها و جایگزینی آن با اتوبوس و مترو
*کاهش صدای وسایط نقلیه پر سر و صدا با استفاده از انواع پلاستیکهای ضد صوت که دراطراف موتور اتومبیلها به کار گرفته میشوند.
*کاهش مزاحمتهای صوتی از طریق تشکیل موانعی بین وسایط نقلیه و شنونده که میتوان از فضای باز منازل مانند باغچه ها و یا نصب شیشه های دوجداره و بهبود سیستم تهویه در آپارتمانها استفاده کرد.
عوارض دیگر حمل و نقل بر محیط زیست:
در طراحی هندسی راه پس از اینکه تصمیم گیری شد یک جاده از الف به ب احداث گردد، باید عوامل اکولوژیکی و زیست محیطی منطقه مورد احداث در انتخاب بهترین مسیر مد نظر قرار بگیرد که در این مواقع راههای زیادی بین الف تا ب مورد بررسی قرار میگیرد و هر راهی که حداقل هزینه برای احداث و حداقل صدمه را برای محیط زیست وارد میکند، مورد توجه قرارگرفته و اجرا میگردد. این نوع نتیجه گیری و مطالعه از ارزش فراوان برخوردار است زیرا نه تنها به طرح یاری میکند که تصمیم نهایی را اتخاذ نماید، بلکه به افکار عمومینیز نشان میدهد که حداکثر بررسی های ممکن،انجام
گرفته و جایی برای شک و تردید در مورد بهترین انتخاب باقی نمانده است.
سیستم حمل و نقل هوایی و اثرات آن بر محیط زیست:
* آلودگی هوا:
آلودگی هوای ناشی از هواپیما کمتر مورد توجه قرار گرفته و بزرگترین دلیل آن اینست که هواپیما در هنگاه سفر در جای خاصی متمرکز نیست و این تا زمانی که ترافیک آلودگی هوای ناشی از پرواز هواپیما در محدوده شهری ایجاد نشود، خطرات کمتری برای محیط زیست دارد. البته نباید براحتی از کنار این مساله عبور کنیم بلکه متخصصین و طراحان یک هواپیما باید سعی خود را برای جایگزینی سوختی جدید که از آلودگیکمتر ی نسبت به سوختهای فعلی، برخوردارا باشد را انجام داده و کم کم موتورهای جدید با سوخت جدید وارد فضای آسمان کشورمان شود.
* آلودگی صوتی:
از جمله عواملی که در طراحی فرودگاهها باید مورد توجه قرار گیرد، مکان احداث فرودگاه میباشد. حتی الامکان به دلیل آلودگی زیاد صوتی، باید دور از جوامع انسانی و با فاصله نسبت به محل زندگی جانوران و حیوانات باشد زیرا احداث فرودگاهها در مکانهایی که در معرض مهاجرت پرندگان قرار دارند، باعث برخورد این پرندگان با هواپیما میشود و بعضا موجب ازکار افتادن موتور هواپیما و سقوط آن میگردد. ایزوله کردن موتور هواپیما و یا جایگزینی موتورهای فعلی با موتورهای جدیدتر که صدای کمتری را تولید میکنند نیز میتواند راه حل دیگری باشد. البته نباید از طراحی
شکل ظاهری هواپیما بدون توجه گذر کنیم. همان طور که میدانیم شکسته شدن دیوار صوتی بر اساس انباشته شدن صدای هواپیما در حجم اطراف آن است که موجب ایجاد صدایی صدها برابربیشتر از صدای اولیه موتور هواپیما قبل از پرواز میشود که امروزه برای مقابله با این پدیده در هواپیماهای جنگی از یک آنتن بزرگ استفاده میکنند.
دیگر اثرات زیانبار ناشی از حمل و نقل هوایی بر محیط زیست:
توسعه و ساخت فرودگاهها در مرحله ساختمانی اثرات زیر را بر محیط پیرامون خویش میگذارد
* تخریب پوشش گیاهی در حین عملیات زیرسازی و روسازی فرودگاه
* کاهش و یا تخریبب زیستگاههای حیات وحش
* از بین رفتن حیات وحش در اثر عوامل فوق
* تغییر در مسیرهای مهاجرت حیات وحش
* تاثیر در محل های لانه گذاری، تولید مثل و رفتارهای جانوران مختلف و این توسعه و ساخت در مرحله بهره برداری نیز تاثیرات زیر را به جای میگذارد:
* مهاجرت پرندگان و دیگر جانوران
* جابجایی حیات وحش
* تغییر در رفتار جانوران در اثر صدا و دیگر فعالیتها
سیستم حمل و نقل ریلی و اثرات متقابل آن بر محیط زیست
پروژههای زیربنایی مربوط به احداث شبکه های ارتباطی از قبیل راه آهن، تبعات زیست محیطی نگران کننده ای را در پی داشته اند که این تبعات عمدتا اکوسیستم طبیعی را که شامل فون وفلور و روابط اکولوژیکی بین آنهاست را مورد تعرض قرار میدهد.
* آلودگی هوا :
این سیستم نسبت به سیستم های قبل از آلودگی کمتری برخوردار میباشد و چون تراکم آن نسبت به حمل و نقل جاده ای، شهری و دریایی کمتر میباشد ولی قابل چشم پوشی نیست و برای مقابله با آن نیاز به از رده خارج نمودن دیزل های قدیمیو نیز جایگزین کردن سوختی مناسب که از آلودگی کمتری نسبت به سوخت قبلی برخوردار باشد که این میتواند تحولی مهم در کاهش آلودگی هوای ناشی از راه آهن باشد.
* آلودگی صوتی:
یکی از ممترین عواملی که افراد ساکن درمجاورت خطوط راه آهن با آن دست به گریبانند موضوع آلودگی صوتی ناشی از عبور قطارها میباشد. باتوجه به مسائلی که آلودگی صوتی برای انسانها دارد، بررسی و ارزیابی این موضوع قبل از احداث خطوط ریلی قابل توجه میباشد و نیز با توجه به اینکه احتمال عبور این خطوط از بین اکوسیستم های طبیعی منحصر به فرد و نیز تاثیری که آلودگی صوتی میتواند بر روی موجودات و گیاهان آن مناطق بگذارد و امنیت روانی موجودات و بالاخص انسانهایی که در مجاورت خطوط ریلی زندگی مینمایند به خطر بیاندازد و نیز باعث کوچ و مهاجرت اجباری موجودات نادر به
اکوسیستم دیگر شود که این خود باعث انقراض گونه های نادر جانوری میشود و برای اینکه این اثرات نامطلوب زیست محیطی به حداقل کاهش یابد، نیاز به ارزیابی زیست محیطی منطقه مورد نظر قبل از احداث پروژه میباشد و راه حل دیگر از رده خارج کردن لوکوموتیوهای قدیمیکه آلودگی صوتی زیادی دارند و نیز جایگزین نمودن دیزلهایی که دارای پوشش ایزوله جهت جلوگیری از خروج صدای اضافی ناشی از کار کردن موتور آنها میباشد.
فرسایش خاک:
یکی دیگر از مسائلی که قابل بررسی میباشد، فرسایش خاک ناشی از فعالیت خاکریزی و خاکبرداری و همچنین عبور و مرور وسایط نقلیه راهسازی که در طول اجرای پروژه در منطقه موردنظر تردد مینماید، میباشد که این خود باعث از بین رفتن اکوسیستمهای طبیعی و فرسایش خاک آن منطقه و آسیب پذیر شدن و حساس شدن آن اکوسیستم به محرکهای طبیعی میباشد و نیز تخلیه مواد زائد و فاضلاب در منطقه مورد تردد باعث انتقال آلودگی به جانوران و از بین رفتن اکوسیستم طبیعی آنها ودربعضی موارد باعث انقراض آنها میگردد که این موارد در اکوسیستمهای حساس به لحاظ سخت بودنشرایط زیستی در
آنهاست، تاثیرات جبران ناپذیری بوجود میآورد. از دیگر تاثیرات حمل و نقل ریلی به محیط زیست میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
* حمل و نقل واگن هایی که حامل مواد سمی، شیمیایی و نیز موادی که قابلیت انفجار دارند که این امر در صورت بی احتیاطی باعث بوجود آمدن فاجعه ای جبران ناپذیر میگردد که تاثیرات آن تا مدتهای طولانی باقی میماند. به عنوان مثال حادثه خارج شدن قطار حامل مواد قابل انفجار و شیمیایی در محور مشهد که موجب مرگ و میر تعداد زیادی از مردم مجاور آن منطقه و نیز تاثیراتی که بر اکوسیستم طبیعی آن منطقه به وجود آورد.
* تفکیک و تخریب مناطق مسکونی و مزارع و زیستگاههای حیات وحش مجاور خطوط راه آهن
* افتراق و جدایی و جزیره ای شدن بین یک اکوسیستم با کشیدن خط آهن از بین آن که خطر تصادم جانوران و حیات وحش را با قطارها افزایش میدهد و همچنین باعث از بین رفتن تنوع ژنتیکی در آن اکوسیستم میشود و نیز خطراتی برای جان انسانها دارد. به عنوان مثال تصادف قطار مسافربری با یک گله شتر در محور یزد – تهران که موجب از خط خارج شدن و حادثه دیدن مسافران آن قطار شد.
آلودگی ناشی از ارتعاشات:
* تاثیر بر دانه بندی خاک و از بین رفتن تخلخل خاک و خارج شدن اکسیژن آن که موجب جلوگیری از رشد گیاهان و انقراض گونه های شاخص منطقه میگردد.
* تاثیر بر روی اکوسیستمهای جانوری که باعث فراری شدن آنها از اکوسیستم خود و موجب انقراض گونه های خاص در اکوسیستمهای حساس میشود.
* تاثیر بر روی لانه سازی و جوجه آوری پرندگانی که در اطراف خطوط ریلی لانه سازی میکنند
* در مناطقی که خطوط ریلی از جوامع انسانی عبور میکنند، لرزه های ناشی از حرکت قطارها میتواند تاثیر مستقیم بر روی سیستمهای عصبی افراد داشته باشد.
حمل و نقل دریایی و اثرات آن بر محیط های در یایی و ساحلی:
یکی دیگر از مواردی که در مبحث حمل و نقل مهم و قابل توجه میباشد، حمل و نقل دریایی و نیز اثراتی که پروژه های مربوط به ساخت اسکله ها و بنادر بر اکوسیستم ساحلی و دریایی میگذارد و نیز اثرات قابل ملاحظه ای که بر هیدرولوژی آب و کیفیت آب سطحی و نیز بر روی ماهیگیری،تپه های مرجانی، درختان حرا، حیات وحش در طول اجرای این پروژه ها دارد، مورد بحث واقع میشود. ساخت بنادر جدید و لایروبی خورها و نیزاسکله های قدیمیاثرات زیانباری بر روی اکوسیستم دریایی در آن مناطق وارد میسازد. عامل اصلی آلودگی دریاها، کشتیرانی میباشد که بصورتی در مسیر
راههای کشتیرانی قابل رویت است. بررسی های انجام شده در رابطه با نشت روغن کشتیها و قطران در اقیانوسها و دریاهای آزاد جهان درمسیر حمل و نقل تانکرهای سنگین و نیز نفت و محصولات پالایش شده ومحموله های خطرناک حمل شده دردریا که شامل سولفور، کودهای شیمیایی و پتروشیمی، سود، اسیدها و آفتکشها و علف کشهای مختلف میباشد که تمامی اینگونه محموله ها تهدید بالقوه ای برای محیط زیست دریایی دراثر تصادف و غرق شدن کشتیها میباشد.
بر اساس برآورد سالانه حدود 3.2 میلیون تن نفت در اثر فعالیتهای انسانی به دریاها وارد میشود که حدود 47 در صد آن ناشی از حمل و نقل دریایی است. موارد عمده آلوده کننده محیط دریا ها که توسط سکوهای نفتی، ساخت و ساز بر روی دریاها و نصب سازه های دریایی، عبور لوله های حمل کننده نفت از طریق محیط دریاها و نیز نشت این لوله ها بر اثر پوسیدگی به مرور زمان، ساخت اسکله ها و بنادر و نیز خشک نمودن دریاها برای این منظورکه این خود باعث فون وفلور آن منطقه و نیز اکوسیستم ساحلی و تاثیرات بر روی موجودات آن منطقه میشود. مسئله مهم دیگر که بیشتر از همه تاثیر بر روی آلودگی محیط
دریایی دارد،تصادف نفت کش ها و نیز آب توازن نفت کشها و شستشوی کشتیها و ناوها ورنگ آمیزی کشتیها که شامل پاک نمودن موارد زنگ زدگی بدنه و زدودن رنگهای قدیمیو کهنه که همه این موارد در محیط دریایی انجام میپذیرد که تاثیرات این آلودگی ها علاوه بر اکوسیستمهای حساس دریایی، شامل جزایر مرجانی، جنگلهای حراء و نیز موجودات میکروسکوپی وماکروسکوپی دریاها میشود، میتواند تاثیر غیر مستقیم بسزایی بر روی انسانها بگذارد که این مورد بصورت بزرگنمایی بیولوژیکی که از انتقال موارد آلودگی اجتماع یافته در بدن موجودات قابل مصرف دریایی به بدن
انسانهامیگردد و باعث بروز انواع بیماریها میشود.
نتیجه گیری:
همان طوری که ذکر گردید، گونه های مختلف حمل و نقل هر کدام تاثیر بسزایی بر محیط پیرامون خود دارند. البته گاهی این تاثیرات مثبت و در بیشترمواقع منفی است ولی آنچه که مهم است و باید به آن توجه شود، رعایت اصول ارزیابی زیست محیطی پروژه های عمرانی قبل از اجرای پروژه و درمطالعات اولیه و فاز یک آن پروژه میباشد. به طور مثال عبور یک آزاد راه از میان یک جنگل و حتی عبور یک ریل راه آهن از همان مکان موجب قطع درختان آن منطقه به منظور حفظ حریم راه و راه آهن طبق آیین نامه های موجود میباشد که این خود باعث از بین رفتن اکوسیستم آن منطقه و نیز جزیره ای
شدن آن اکوسیستم میشود. البته این تنها تاثیرات پروژه های راهسازی در جنگل نیست بلکه ساخت هر راه اعم از جاده های دو بانده، بزرگراهها، آزادراهها وحتی راه آهن ازمیان یک اکوسیستم موجب جداسازی اکوسیستم و تقسیم آن به دو منطقه جدا میشود که این خود باعث کاهش تنوع زیستی در آن اکوسیستم و نیز آسیب پذیری آن میشود .پس آنچه که میتوان نتیجه گیری کرد این است که باید قبل از اجرای هر پروژه حمل و نقلی، منطقه مورد احداث و اکوسیستم های موجود در آن رابا مراجه به یک متخصص مورد تحلیل قرار داد و مناسبترین گزینه را که دارای خطر کمتری برای محیط زیست است،
انتخاب کرد.
حمل و نقل و محیط زیست
حمل و نقل یکی از بخشهای عمده و اصلی مصرف کننده انرژی است. بیشتر وسایل حمل و نقل از سوخت هایی هیدروکربنی استفاده میکنند. اگر این سوخت ها ناقص بسوزند، تولید آلودگی میکنند. با وجود اینکه وسایل نقلیه در ایالات متحده نسبت به گذشته به علت مقررات زیست محیطی آلودگی کمتری ایجاد میکنند، اما در عمل این امر به دلیل افزایش تعداد وسایل نقلیه و میزات استفاده ای که از هر یک از آنها میشود، بی اثر شده است. سوختهای کم آلوده کننده میتوانند آلودگی را کاهش دهند. در حال حاضر معمولترین سوخت کم آلوده کننده گاز مایع است. هیدروژن نیز یک سوخت ؛ حتی از گاز هم کمتر هوا
را آلوده میکند.
یک روش دیگر بالا بردن کارایی وسایل نقلیه است که کاهش آلودگی و اتلاف را بوسیله ایجاد کاهش در مصرف انرژی به همراه دارد. اگر امکان استفاده از نیروی الکتریسیته در وسایل نقلیه وجود داشته باشد، موتورهای الکتریکی بهترین و کاراترین گزینه هستند. راه دیگر تولید انرژی با استفاده از سلولهای سوختی است که کارایی شان در تا پنج برابر موتورهای حرارتی مرسومیاست که در وسایل نقلیه وجود دارد. یک روش ترکیبی و بسیار موثر طراحی وسایل نقلیه زمینی به شکلی است که مقاوت هوا در مقابل آن کم شود، زیرا این وسایل هفتاد و پنج درصد از انرژی خود را صرف غلبه بر مقاومت هوا میکنند. روش
دیگری نیز وجود دارد که بازیافت نمودن انرژی است که در اثر ترمز از دست میرود. بکارگیری این روش نیازمند یک وسیله نقلیه پیچیده تر میباشد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمیکند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.