بنگاه‌داری ناخواسته بانک‌ها
وبلاگ تین نیوز، سعید مسگری* | مدتی است که مسئولین و کارشناسان اقتصادی، با انتقاد از بنگاه‌داری بانک‌ها، بر ضرورت پرداختن بانک‌ها به وظیفه اصلی خود و اجتناب از بنگاه‌داری تاکید دارند. کارشناسان معتقدند که بانک‌ها باید به بانکداری و تامین منابع فعالان اقتصادی بپردازند و وارد حوزه بنگاه‌داری نشوند.
به عقیده آنها بنگاه‌داری بانک‌ها آثار سوء زیادی بر اقتصاد و عملکرد صحیح بانک‌ها می‌گذارد که مهم‌ترین تاثیر آن ایجاد محدودیت در تسهیلات‌دهی بانک‌ها است. زمانی که بانک‌ها دارای بنگاه اقتصادی باشند منابع خود را در اختیار زیرمجموعه‌های خود می‌گذارند و دیگر به فعالان اقتصادی و تولید کنندگان تسهیلات نمی‌دهند و درنتیجه تولیدکنندگان در گرفتن تسهیلات و تامین نقدینگی دچار مشکل می‌شوند. به دلیل بروز این مشکلات، دولت در بسته اقتصادی خروج از رکود به جد به این موضوع پرداخته است و بانک‌ها را ملزم کرده است ظرف مدت سه سال اموال مازاد خود
را بفروش برسانند.
بنگاه‌داری بانک‌ها مساله‌ای است که حداقل سه رئیس‌کل بانک‌مرکزی با وجود همه تفاوت‌هایی که از لحاظ دیدگاه‌های اقتصادی و سیاسی دارند در مورد آن هم‌نظر هستند. طهماسب مظاهری، محمود بهمنی و ولی الله سیف هر سه بر اجتناب بانک‌ها از بنگاه‌داری و پرداختن به وظیفه اصلیشان تاکید دارند .حال سوال این است که چرا هیچ یک از دولت‌های اخیر در ممانعت از بنگاه‌داری بانک‌ها توفیقی نیافتند؟ چرا بانک‌ها بر داشتن بنگاه‌های اقتصادی اصرار دارند؟ قطعا بنگاه‌داری بانک‌ها مانند دیگر پدیده‌های اقتصادی دلایل و ریشه‌های مختلفی دارد. اما این دلایل
همگی مربوط به بانک‌ها و تصمیمات و سیاست‌های آنها نیستند.
یعنی در بسیاری موارد بانک‌ها از روی تمایل خود و بنابر سیاست‌هایی که دارند به سراغ بانکداری نرفته‌اند بلکه آنها به دلیل شرایط پیش آمده مجبور به این کار شده‌اند. بعبارت دیگر شرایط اقتصادی کشور و مشکلاتی که برای بانک‌ها وجود دارد سبب شده است تا بانک‌ها از وظیفه اصلی خود فاصله بگیرند و به بنگاه‌داری روی بیاورند. در ادامه به اختصار به بررسی دلایلی که بانک‌ها را مجبور به بنگاه‌داری کرده است می‌پردازیم.
نبود رابطه منطقی میان سود سپرده و تسهیلات
یکی از دلایل بنگاه‌داری بانک‌ها، عدم تناسب نرخ سود و نرخ تسهیلات است. نبود رابطه منطقی میان نرخ سود و سپرده‌ها سبب می‌شود بانک‌ها به سمت بنگاه‌داری بروند. در برخی سالها نرخ سود و تسهیلات به‌صورت کارشناسی تعیین نمی‌شد و نرخ سودی برای یک بخش اقتصادی تعیین می‌شد که از نرخ سپرده‌ها کمتر بود و مشکلات و زیان‌هایی را به بانک‌ها تحمیل می‌کرد. بانک‌ها در این شرایط به‌صورت طبیعی به سمت بخش‌هایی حرکت می‌کردند که بازدهی بیشتری دارند. بنابراین بانک‌ها مجبور شدند برای اینکه سودهای سپرده را پرداخت کنند، در سایر بخش‌ها سرمایه
گذاری‌هایی را انجام دهند.
به عبارت دیگر وقتی بانک‌ها سودی که به سپرده‌ها میدهند بیش از سودی است که از تسهیلات اعطایی خود دریافت می‌کنند دچار ضرر و زیان می‌شوند و برای آنکه ضرر خود را کاهش دهند ناچار هستند بنگاه‌داری کنند و از طریق فعالیت‌های اقتصادی سود کسب کنند. طبیعتا زمانی که سود پرداختی بانک بیش از سود دریافتی باشد بانک مجبور است از طریق اموری جز بانکداری سود کسب کند تا بتواند ادامه فعالیت دهد.
رد دیون دولت
در سال‌های گذشته همواره یکی از بزرگترین بدهکاران بانکی، دولت بوده است. دولت که به دلایل مختلف و برای انجام وظایف خود ناچار به استفاده از منابع بانکی است تبدیل به بدهکار بزرگ بانکی شده است. اما از آنجا که دولت قادر به بازپرداخت دیون خود نیست و اموال بسیار زیادی را در تملک دارد با انتقال مالکیت این اموال و بنگاه‌ها به بانک‌ها تا اندازه‌ای بدهی خود را کاهش می‌دهد. این روش نادرست تسویه بدهی که عواقب سوء زیادی داشته است باعث مجبور شدن بانک‌ها به بنگاه‌داری شده است.
از همین رو بسیاری از کارشناسان براین باورند که از دلایل اصلی بنگاه‌داری بانک‌ها، رد دیون دولت بوده است. به گفته معاون نظارتی بانک مرکزی، دولت فقط در سال گذشته برای رد دیون خود، بنگاه‌ها و املاکی را به ارزش ۹ هزار میلیارد تومان به بانک‌ها واگذار کرده که این موضوع از ناچار بودن بانک‌ها حکایت دارد.
وصول مطالبات
هم‌اکنون یکی از مشکلات بانک‌ها دریافت مطالبات و وام‌هایی است که پرداخت کرده‌اند. برخی از دریافت کنندگان تسهیلات به دلیل مشکلات اقتصادی و بعضا ورشکستگی قادر به برگرداندن وام‌هایی که دریافت کرده‌اند نیستند. در شرایطی که بانک‌ها مطالبات فراوانی دارند و بدهکاران بانکی قادر به پرداخت دیون خود نیستند بانک‌ها مجبور می‌شوند اموال وثیقه‌ای را تملیک کنند. در برخی موارد به دلایل شرایط اموال تملک شده و یا به دلیل شرایط اقتصادی، این املاک قابلیت عرضه و فروش ندارد. بنابراین بانک‌ها برای وصول مطالبات خود ناچار به تملک وثایق و نگاهداری آنها
هستند. هم‌اکنون بخش عمده‌ای از بنگاه‌های در اختیار بانک‌ها به این دلیل به تملک آنها درآمده‌اند.
نرخ سود دستوری
یکی از دلایل مهم این موضوع بسته بودن بازار بانکی در کشور است. دولت به طور مستقیم و غیر مستقیم برای بانک‌ها نرخ گذاری می‌کند این در حالی است که در بیشتر نقاط دنیا این کار زمان زیادی است که منسوخ شده است. در برخی موراد نرخ سپرده‌هایی که دولت برای بانک‌ها در نظر می‌گیرد از نرخ بازار بسیار پایین‌تر است و همین امر باعث می‌شود که بانک‌ها به کارها و فعالیت‌های خارج از حوزه اصلی خود روی آورند. درواقع نرخ سود باید در بازار و توسط عرضه و تقاضا و نیز شرایط اقتصادی و میزان سودآوری فعالیت‌های اقتصادی مشخص شود نه آنکه به صورت دستوری مشخص و به بانک‌ها
اعلام شود. زمانی که نرخ بهره توسط عوامل حاضر در بازار مشخص شود نرخ مورد قبول همه خواهد بود و منافع اکثریت عوامل را تامین می‌کند.
اما در شرایط فعلی که نظام بانکی به صورت بسته فعالیت می‌کند و نرخ‌ها به صورت دستوری تعیین می‌شوند در بسیاری موارد بانک‌ها از نرخ سود راضی نیستند و احساس ضرر می‌کنند. از همین رو برای کسب سود بیشتر وارد فعالیت اقتصادی و بنگاه‌داری می‌شوند. شاید این نوع ورود بانک‌ها به بنگاه‌داری برخلاف موارد قبلی بصورت ناخواسته نبوده و بانک‌ها به اراده خود وارد این حوزه شده باشند اما در این مورد نیز شرایط اقتصادی آنها را مجبور به این کار کرده و آنها به دلیل شرایط موجود مجبور به این بنگاه‌داری شده‌اند. بنابراین اگر از این زاویه به موضوع نگاه کنیم در این
حالت نیز بنگاه‌داری بانک‌ها ناخواسته و به دلیل شرایطی که بر آنها تحمیل شده بوده است.
جمع بندی
همان طور که گفته شد بانک‌ها به دلایل مختلفی مجبور به بنگاه‌داری شده‌اند. البته این به معنای سلب مسئولیت بانک‌ها در بنگاه‌داری نیست. قطعا بخشی از این موضوع نیز ارادی و با تصمیم خود آنها بوده است و بانک‌ها با درنظر گرفتن مسائل مختلف و با اختیار خود وارد حوزه بنگاه‌داری شده‌اند. اما در تصمیم گیری برای آینده بانک‌ها و سیاست‌گذاری برای آنها باید به این نکته هم توجه کرد که بخشی از این اتفاق نامیمون به دلیل شرایط اقتصادی و عوامل برون‌زا بوده است و خود بانک‌ها اختیاری در ورود به بنگاه‌داری نداشته‌اند. بنابراین خروج بانک‌ها از
بنگاه‌داری صرفا با دستور و بخشنامه و قانون ممکن نیست. برای موفقیت در این کار نیازمند بهبود شرایط اقتصادی، برطرف کردن رویه‌های غلط و عملکرد صحیح دولت و بانک مرکزی هستیم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.