◄ داستان دنباله‌دار تولید ریل در ذوب آهن

محمدحسین رضائیان*: حمل‌ونقل ریلی نسبت به شیوه جاده‌ای از مزایای متعددی برخوردار است. مصرف یک هفتمی سوخت به ازای حمل هر تن بار، ایمنی50 برابری، ظرفیت بالای جابه‌جایی بار و آلایندگی بسیار کمتر در کنار امتیازات جغرافیایی خاص ایران برای عبور بارهای بین‌المللی باعث شده است که این شیوه حمل‌ونقلی، در حال حاضر برای کشور ما راهبردی‌ترین روش حمل‌ونقل محسوب شده و توسعه آن نسبت به سایر شیوه‌ها از اولویت بالاتری برخوردار باشد.

در آینده نزدیک، کشور ما برای احداث خطوط ترانزیتی پر بازدهی مانند کریدور چابهار سرخس و محور اصفهان اهواز به شبکه ریلی به طول بیش از 25 هزار کیلومتر نیاز دارد. به این معنا که لازم است طول خطوط ریلی به بیش از 2 برابر افزایش یابد. برای تامین این میزان ریل، در وضعیت فعلی که یک کالای وارداتی است بیش از 1.5 میلیارد دلار منابع مالی مورد نیاز است. از سوی دیگر ریل کالایی مصرفی بوده و لازم است هر ساله درصدی از خطوط موجود به ریل جدید مجهز شوند که این مسئله حجم مورد نیاز ریل کشور را افزایش می‌دهد.

طی دهه‌های متمادی از ورود حمل‌ونقلریلی به کشور، همه مراحل ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقلریلی شامل احداث خطوط ریلی و ابنیه فنی خاص مانند تونل‌ها و پل‌های مخصوص، بومی‌سازی شده و در حال حاضر توسط بخش داخلی بدون وابستگی به خارج از کشور انجام می‌شود. در این بین تنها حلقه مفقوده برای خودکفایی کامل در توسعه خطوط ریلی، عدم تولید داخلی ریل بوده است. مسئله‌ای که موجب دو دهه تلاش‌های نه چندان جدیِ شرکت راه‌آهن و شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان برای بومی‌سازی تولید این محصول راهبردی شده است.

این تلاش‌ها در نهایت باعث شد در سال 94، ذوب آهن اصفهان با خرید یک خط تولید پیشرفته آلمانی و استقرار آن در اصفهان از آمادگی خود برای تامین کامل نیازهای داخل و همچنین صادرات این محصول خبر دهد. پس از گذشت دو سال از نصب این خط تولید در مجموعه ذوب آهن، روز بیست و یکم شهریور ماه سال جاری، مدیرعامل این شرکت از آغاز تولید انبوه ریل ملی خبر داد. خبری که به سرعت مشخص شد اساسا اقدام جدیدی نیست، چرا که این شرکت اقدام به تولید ریل قدیمی نموده و سابقه تولید این نوع ریل در کشور به بیش از دو دهه پیش می رسد.

"ریل" مانند دیگر محصولات صنعتی انواع مختلفی دارد که هر کدام مناسب شرایط خاص خود است. در حال حاضر اصلی‌ترین نوع ریل مورد نیاز شبکه ریلی کشور، ریل با استاندارد UIC60 است که مناسب سرعت‌های بالا تا 250 کیلومتر بر ساعت می‌باشد. سابقه استقرار گسترده این ریل به بیش از یک دهه پیش می‌رسد. پیش از آن محورهای اصلی کشور مجهز به استاندارد قدیمی تر با نام U33 بودند که پاسخگوی تردد قطارها با سرعت حداکثری 160 کیلومتر بر ساعت بود. این نوع قدیمی ریل کماکان در مسیرهای فرعی کشور مورد استفاده هستند و به همین دلیل برای تعمیر و نگهداری این محورها به همان نوع ریل نیاز است. سابقه تولید این نوع قدیمی ریل به اوایل دهه هفتاد باز می‌گردد، به این معنی که تولید انبوه آن اقدام جدیدی محسوب نشده و گام جدیدی نیز در خودکفایی کشور در تامین این محصول به شمار نمی‌رود.

در حال حاضر دو سال از استقرار خط تولید آلمانی ریل در کارخانه ذوب آهن اصفهان می‌گذرد و تا کنون پس از بدقولی‌های مکرر این شرکت، ریل UIC60 به تولید انبوه نرسیده است.

نکته قابل توجه آن است که تولید ریل نسبت به دیگر محصولات تولیدی ذوب آهن، ارزش افزوده بالاتری برای این شرکت به ارمغان خواهد آورد. از طرف دیگر تقریبا تمام هزینه‌های لازم برای خرید و نصب این خط تولید که بالغ بر 200 میلیارد تومان می‌شد انجام پذیرفته و کارهای باقی مانده نیاز به هزینه‌های قابل توجهی نخواهد داشت و تنها به اراده مدیران این مجموعه وابسته است.

طبق توافق انجام شده بین شرکت ذوب آهن اصفهان و راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، مقرر شده است که محصولات این شرکت توسط راه‌آهن به صورت نقدی خریداری شود، همچنین وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده است که ریل تولید پنج سال آینده ذوب آهن را خریداری خواهد کرد. با این حال مشخص نیست چرا با وجود گذشت دو سال از استقرار خط تولید ریل ملی، تا کنون این شرکت نقائص جزئی باقی مانده برای آغاز تولید انبوه ریل UIC60 را مرتفع نکرده است.

* مدیر گروه حمل‌ونقل ریلی مرکز مطالعات تکنولوژی و مرکز مطالعات اقتصادی دانشگاه علم و صنعت