◄ ضرورت آینده پژوهی در صنعت حمل ریلی بار
تین نیوز | سهم چشمگیر بخش حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی کشورها حکایت از ارتباط تنگاتنگ کلیه زیر بخش های اقتصادی با بخش حمل و نقل دارد.
به گزارش تین نیوز، محمد ساطعی، مدیرعامل شرکت سینا ریل پارس با اشاره به اهمیت روزافزون آینده پژوهی در صنعت حمل ریلی بار با بیان این مطلب اظهار داشت: امروزه نقش حمل و نقل در توسعه پایدار بسیار روشن و انکار ناپذیر است. سهم چشمگیر بخش حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی کشورها حکایت از ارتباط تنگاتنگ کلیه زیر بخش های اقتصادی با بخش حمل و نقل دارد.از سوی دیگر در بررسی نقش حمل و نقل در توسعه پایدار لازم است عواملی همچون محیط زیست, تاثیرات اجتماعی(انتظارات مشتریان) و البته اقتصاد بنگاه مد نظر قرار گیرد.
وی افزود: به عنوان نمونه تاثیرات فراوان بخش حمل و نقل بر ابعاد زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است و لذا انتخاب سیستم های حمل و نقلی که در تعامل مثبت با محیط زیست باشند باید در درجه بالای اولویت قرار گیرند. بنابراین باید به کارگیری آندسته از تکنولوژی های سخت افزاری و نرم افزاری که هر چه بیشتر بخش حمل و نقل را در این مسیر کمک می نمایند مورد توجه گروه های تصمیم ساز و مسئولین قرار گیرد.
ساطعی گفت: در فرایند هدفگذاری و برنامه‌ریزی، استفاده‌ی منطقی از تجربیات و مطالعات سایر کشورها، روش کارا و مؤثری به شمار می‌رود. این روش که الگوبرداری نامیده میشود، امکان بهره‌برداری از حاصل پژوهش‌ها، موفقیت‌ها و شکست‌های سایر کشورها را با هزینه اندک فراهم می‌کند، با این حال در نظر داشتن ملاحظات منطقه‌ای و ملی، توجه به اقتضائات، اولویت‌ها و نیازمندی‌های خاص هر کشور، در فرایند الگوبرداری اهمیت حیاتی دارد.
مدیرعامل شرکت سینا ریل پارس خاطر نشان کرد: سند چشم‌انداز و برنامه‌ریزی بلندمدت حمل و نقل ریلی، تبلور اهداف، جهت‌گیری‌ها، اولویت‌ها و برنامه‌های توسعه این حوزه در یک دوره زمانی نسبتاً بلندمدت به شمار می‌رود. چنین سندی علی القاعده باید در امتداد چشم‌انداز و سیاست‌های کلان توسعه کشور قرار داشته باشد. از آنجا که این سند، راهنمای عمل بخش‌های مختلف و ملاک تدوین برنامه‌های خردتر قرار می‌گیرد، دقت در تدوین آن از لحاظ شکلی و نیز پوشش محتوایی جامع آن بر اساس نیازمندی‌ها، افتضائات و اولویتهای کشور، اهمیت بسیاری دارد. با توجه به اهمیت
توسعه حمل و نقل ریلی در ایران، و نقش آن در ارتقای کیفیت و کمیت خدمات حمل مسافر و بار، بهره‌گیری از پتانسیل‌های ترانزیتی کشور، و نیز تأثیر آن در توسعه سایر بخش‌های اقتصاد، و در راستای تأکید سیاست‌های کلی نظام در بخش حمل و نقل، تدوین سندی جامع، منطقی، واقع‌بینانه و در عین حال برخوردار از ماهیتی مطلوب‌گرا، برای دستیابی به اهداف مورد نظر در افق چشم‌انداز ضروری به نظر می‌رسد.
وی افزود: در این سند، باید اهداف کلان، استراتژی‌های کلی و عملیاتی، بر مبنای یک فرایند برنامه‌ریزی صحیح، با بیانی روشن ارائه شده و جهت‌گیری‌های کلی راه‌آهن، در حوزه‌های مختلف ستادی و عملیاتی، به دور از ابهام، کلی‌گویی و پراکنده‌گویی بیان شود.
در زیر نکات مهمی در زمینه ضرورت آینده پژوهی در صنعت حمل ریلی بار ارایه شده است:
اهمیت حمل و نقل ریلی
1- از دیدگاه ملی
با توجه به پراکندگی جمعیت و صنایع مختلف در ایران همواره نیاز به یک شبکه حمل و نقل گسترده، کامل و منظم در کشور احساس گردیده است. به دلیل اولویتهای استراتژیک، کلیدی و مزایای نسبی حمل و نقل ریلی به جاده ای و همچنین توسعه مسیرهای جاده ای و محدودیت منابع، توسعه حمل و نقل ریلی در اولویت کاری کشور قرار گرفته است.
2-از دیدگاه بین المللی
در چشم انداز سال 2025 راه آهنهای جهان ( از اتحادیه بین المللی راه آهن – UIC )، خاور میانه منطقه ای لجستیکی محسوب میشود، رشد اقتصادی در این منطقه بالاتر از میانگین جهانی بودهو پیش بینی میشودنرخ رشد اقتصادی خاور میانه در دهه آتی به بیش از 4/2 درصد برسد.
این رشد فرامنطقه ای میتواند منجر به تغییرات تجاری مثبت و ایجاد ثبات جوی در راستای توسعه حمل و نقل ریلی ایران گردد.
3- از دیدگاه سند چشم انداز 1404
سند چشم انداز 20 ساله ایران را کشوری توسعه یافته میخواهد که دارای جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن آوری در منطقه باشد. در این برنامه حمل 30% بار داخلی و 80% بار ترانزیت از کشور و همچنین دارابودن 25/000 کیلومتر خط ریلی و افزایش تدریجی سهم و عمر میانگین 15 سال ناوگان ریلی بر عهده شرکت رجا گذاشته شده است.
راه آهن جمهوری اسلامی ایران با توجه به چشم انداز ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری برای سال 1404 و بر اساس سیایتهای بالادستی اقدام به تدوین چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران برای سال 1404 نموده است.
کمي:
1- دارا بودن 25000 کيلومتر خط اصلي ريلي
2- دارابودن ناوگان ريلي با متوسط عمر 15 سال
3- آزادسازي و خصوصي سازي تا حصول حداکثر 30 % سهم دولتي در جابجائي کالا و مسافر ريلي بين شهري
4- برون سپاري فعاليت هاي تصديگري امور حاکميتي شبکه ريلي .
کيفي:
1- تجهيز کل شبکه به سامانه هاي علائمي و ارتباطي پيشرفته
2- استقرار کامل نظام فن آوري اطلاعات
3- مکانيزه نمودن سامانه هاي عملياتي حمل بارو مسافر
4- استقرار سطح کيفي خدمات (ايمني، سرعت، رفاه) در حد استانداردهاي بين المللي
راهکارهای پیشنهادی
•جلب سرمايه گذاران بخش خصوصي با مكانيزم تشكيل شرکتهاي مشترك و اعطاي تسهيلات
•تعيين وتصويب تعرفه هاي مختلف طي دوره هاي زماني موردنياز براي فعاليت بخش خصوصي
•تعيين چارچو بهاي فعاليتهاي في مابين راه آهن (بخش حاکميتي) شرکتهاي تابعه دولتي و بخش خصوصي
•بكارگيري سامانه هاي کاهش ريسك سرمايه گذاري از طريق انواع بيمه ها و تضمين ها
•تهيه فهرست مديريتهاي قابل واگذاري (نظير اجاره، پيمانكاري عمومي و پيمان مديريت)، تعيين و تصويب روشها، ضوابط و قراردادهاي تيپ مربوطه
•تهيه فهرست مالكيتهاي قابل واگذاري (نظير اجاره به شرط تمليك، فروش تمام و يا بخشي از سهام، واگذاري اموال) و يا تهيه فهرست و مشخصات و توجيهات آامل فني اقتصادي طرحهاي قابل سرمايه گذاري، واگذاري امور به پيمانكاران
مزیت ها
1- اتصال آسیای میانه و منطقه قفقاز به آبهای آزاد دریای عمان
2- فضای مناسب جهت ریل گذاری
3- ایمنی بیستر نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل
4- امکان جابجایی بارهای حجیم
5- وجود نیروی کار مساعد و خبره
6- کارایی بیشتر انرژی در حمل و نقل ریلی نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل
نقاط ضعف
1- کمبود خطوط ریلی مناسب و استاندارد.
2- رشد کند صنعت.
3- در حوزه ترانزيت شاخص ها سقوط کرده است و در حوزه بهره وري استفاده از ريل در کشور نيز از متوسط دنيا بسيار عقب هستيم .
4- حدود 80% از خطوط اصلی موجود تک مسیره هستند.
5- عمر بالای ناوگان ریلی.
6- دولتی بودن بخش عمده حاکمیت ریلی.
فرصتها
1- موقعیت مناسب جغرافیایی
2- سرعت بیشتر و هزینه کمتر در حمل بار نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل
3- اشغال فضای کمتر فیزیکی ریل نسبت به جاده
4- هدفمند شدن یارانه ها و آزادسازی قیمت حاملهای انرژی
5- وجود فرصتهای مناسب سرمایه گذاری
تهدیدها
1- تحریم اقتصادی - سیاسی ایران
2- احتمال حمله توسط سایر کشورها و عدم ایجاد اطمینان کامل برای تجار
3- جایگزین شدن موقعیت لجستیکی ایران با کشورهای حوزه دریای خزر و آسیا شمالی
4- ریسک بالای سرمایه گذاری در کشور
5- امکان عدم تامین به موقع منابع مالی و بودجه مورد نیاز
پیشنهادها
1- توجه به مشتري، به عنوان يک حلقه مفقوده اساسي در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي، به شدت جلب توجه مي کند. لازم است با اتخاذ نگاه تقاضا محور و مشتري محور برای ارتقاي کیفيت خدمات و افزايش رضايت مشتريان هدف گذاري و برنامه ريزي شود.
2- پيشنهاد ميشود ضمن اصلاح سلسله مراتب هدفها در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي ايران، استراتژي عملياتي روشن و شفاف در هر حوزه تدوین شود . سطوح عملياتي سازمان بايد بتواند نقش و سهم خود را در تحقق چشم انداز به صورت ساده و روشن دريافت کند .
3- مطالعه وضعيت موجود و برنامه هاي توسعه ريلي کشورهاي منطقه و پيش بيني وضعيت آنان در افق چشم انداز ايران، براي دستيابي به هدف " برترين سامانه ريلي منطقه ” ضروري است. حاصل اين مطالعه بايد به صورت دقيقتر در سند ارائه شده و به عنوان یکی از مباني هدف گذاري مورد توجه قرار گيرد.
4- با توجه به بازه زماني نسبتا طولاني سند چشم انداز و تحولات سريع در تکنولوژي و مديريت حمل و نقل ريلي، پيشنهاد مي شود براي تحقيق و توسعه، جهش تکنولوژيک و استفاده از نسلهاي جديد قطار و ساير تجهيزات و زيرساختهاي ريلي، استراتژي تدوين شود.
5- با توجه به کارايي انرژي بسيار بالاي راه آهن در مقايسه با حمل و نقل جاده اي، هدفمند شدن يارانه ها و آزاد شدن قيمت حاملهاي انرژي، منجر به انتقال تقاضاي حمل و نقل از ساير شقوق به راه آهن خواهد شد و اين امر مي تواند براي راه آهن يک فرصت به شمار ايد . لازم است در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي، نتايج و پيامدهاي هدفمند کردن يارانه ها در اين حوزه در نظر گرفته شده و براي استفاده مطلوب از اين فرصت، استراتژ يها و راهکارهاي عملياتي تدوين شود.
6- پيشنهاد مي شود رویکرد راه آهن در قبال ملاحظات کلان اقتصادي، توسعه اي و اجتماعي مانند توسعه گردشگري، توسعه اشتغال، توسعه مناطق محروم، یکپارچگي ملي و ... روشن شود.
7- همه افرادي که در ساد راهبردي سند چشم انداز عضو بوده و يا در تدوين سند همکاري کرده اند، به جز دو مورد، از درون مجموعه وزارت راه و ترابري يا خبرگان حمل و نقل ريلي در بيرون از اين وزارت بوده اند در حالي که به نظر ميرسد حل بخش قابل توجهي از مشکلاتي که در مسير توسعه راه آهن وجود دارند، نيازمند مشارکت تصميم گیران و مديران ي در بيرون اين مجموعه است.
8- طراحي ساز و کاري برای تامين اعتبار طرح هاي توسعه راه آهن، تسهيل مشارکت بخش خصوصي، ايجاد انگيزه در اين بخش و سهيم شدن دولت در ريسک اين سرمايه گذاري، پيشبيني و فراهم شدن زير ساختهاي قانون مورد نياز و ...، ازجمله مواردي هستند که تحقق آنها مستلزم مشارکتي موثرتر در تدوين سند چشم انداز حمل و نقل ريلي است.
* مدیرعامل شرکت حمل و نقل سیناریل پارس
مقاله قابل توجهی است و از آقای مهندس ساطعی متشکرم.