نهضت ملی مسکن و 6 پرسش

در اجرای طرح موسوم به نهضت ملی مسکن ، شش پرسش مطرح است. 1- که؟ چه کسی و برای کی می‌سازد؟ 2- کی؟ چه زمانی می‌سازد؟ 3- کجا؟ کجا می‌سازد؟ 4- چه؟ چه چیزی می‌سازد ؟5- چرا؟ چرا می‌سازد؟ 6-چگونه؟ چگونه و با چه کیفیتی می‌سازد ؟

تهیه و ساخت ۴ میلیون مسکن از وعده‌های مهم آیت‌الله رییسی به هنگام کاندیداتوری ریاست‌جمهوری بود و پس از نشستن بر مسند ریاست‌جمهوری نیز همواره بر اجرا و عملیاتی شدن این این وعده انتخاباتی تاکید کردند و به هنگام معرفی رستم قاسمی به عنوان وزیر راه و شهرسازی بر این امر تاکید داشتند. رستم قاسمی نیز تولید ۴ میلیون مسکن در ۴ سال را از اولویت‌های خود در وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد.

با این حال در اجرای این طرح شش پرسش وجود دارد که بهتر است بار دیگر این پرسش‌ها و پاسخ‌های احتمالی به آنها مرور شوند.

سوال اول: برای کی و توسط چه کسی پروژه‌های نهضت ملی مسکن ساخته می‌شوند؟ در پاسخ به بخش اول این سوال، وزارت راه و شهرسازی نسبت به فراخوان ثبت‌نام از متقاضیان اقدام کرد که در ابتدا ۵ میلیون نفر ثبت نام کردند، اما پس از غربالگری توسط وزارت راه و شهرسازی حدود ۲ میلیون نفر واجد شرایط اعلام شدند. یعنی کمتر از نصف وعده ساخت 4 میلیون مسکن در 4 سال. در پاسخ به بخش دوم سوال یاد شده، وزارت راه و شهرسازی ابتدا اعلام کرد که از مشارکت بخش خارجی به ویژه شرکت‌های چینی از طریق تهاتر نفت استفاده می‌شود که با واکنش‌های متفاوت شرکت‌های داخلی و انبوه‌سازان مواجه شد، اما بعدها اعلام شد که به دلیل عدم صرفه اقتصادی شرکت‌های خارجی حاضر به مشارکت نشدند.

سوال دوم: قرار است ۴ میلیون مسکن نهضت ملی چه زمانی ساخته شود؟ در پاسخ به این سوال رییس دولت سیزدهم در ابتدا تاکید کرد که ۴ میلیون مسکن طی ۴ سال ساخته می‌شود. یعنی سالی یک میلیون مسکن. وزیر راه و شهرسازی نیز در ابتدا ساخت سالی یک میلیون مسکن را وعده داد، ولی به مرور از گفته خود عدول کرد و دوباره وعده داد: در دو سال ۲ میلیون واحد مسکونی ساخته می‌شود. این در حالی است که مطابق گفته‌های مدیرعامل بانک مسکن کمتر از ۱۵۰ هزار نفر برای باز کردن حساب و واریزی موجودی از سوی وزارت راه و شهرسازی معرفی شده‌اند. همچنین با نگاهی به آمار ارایه شده از سوی وزارت راه و شهرسازی، به نظر می‌رسد رستم قاسمی مجبور شده است، بیش از ۵۷۰ هزار واحد مسکن ملی که در دوره وزارت اسلامی عملیات اجرایی آن آغاز شده بود را در آمار نهضت ملی خود احصا کند. 

مسکن‌های نهضت ملی کجا ساخته می‌شوند؟ بر اساس وعده‌های وزیر راه و همچنین قانون جهش تولید می‌بایست واحد‌ها در زمین‌های دولتی، بافت‌های فرسوده و الحاق اراضی به شهرها و همچنین تاسیس شهرهای جدید در اطراف کلانشهرها ساخته شوند. علاوه بر این رستم قاسمی بارها از ایجاد بانک زمین با استفاده از زمین‌های در اختیار سازمان‌ها و نهادهای دولتی صحبت کرده، در حالی که به گفته عضو هیات مدیده سازمان ملی زمین و مسکن تاکنون تنها ۴ درصد از اراضی سایر دستگاه‌های اجرایی شناسایی شده‌اند .  در قانون جهش تولید صراحتا آورده شده که وزارت راه می‌بایست نسبت به شناسایی زمین‌های سایر دستگاه‌ها اقدام کند و اگر دستگاهی در خصوص واگذاری زمین‌ها کوتاهی کند، سازمان ثبت راسا برای اراضی شناسایی وارد شده تا به نام وزارت راه سند بزند.

در پاسخ به سوال چه بسازند؟ در ابتدای دولت بحث‌های متفاوتی مطرح بود از واحد‌های ۷۵ متری دوخوابه تا بالای ۱۰۰ متر. جدیدا دولت تاکید کرده است که با رعایت الگوی ایرانی - اسلامی مسکن‌های نهضت ملی ساخته می‌شوند. علاوه بر این در وزارت راه و شهرسازی همچنین از ساخت خانه‌های ویلایی در قالب نهضت ملی مسکن سخن به میان آمده است. با در نظر گرفتن الزامات معماری و شهرسازی می‌بایست ۵۰ متر مربع زمین برای هر نفر در نظر گرفته شود و با در نظر گرفتن بعد خانوار ۳.۳ به‌ طور میانگین در کشور زیربنای هر واحد مسکونی می‌بایست ۱۶۵ متر باید در نظر گرفته شود. با توجه به اینکه نسبت مجاز زیربنا به کل زمین هر واحد مسکونی منطبق با قانون باید ۶۰ درصد در نظر گرفته شود لذا بر این مبنا باید برای هر واحد مسکونی یک طبقه با متراژ متناسب با بعد خانوار باید ۲۷۵ متر زمین در نظر گرفته شود. با این محاسبات زمین خالص مورد نیاز برای ساخت یک میلیون واحد مسکونی در هر سال ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و برای ۴ میلیون حدود ۱۱۰ هزار هکتار زمین خواهد بود. (خبرگزاری فارس 19/11/1400) در نظر بگیریم که رستم قاسمی بعد از یک سال تنها توانسته است ۴ درصد از زمین‌های مورد ادعا در طرح جهش تولید مسکن را برای نهضت ملی مسکن شناسایی و سند بزند.

رستم قاسمی در ابتدای وزارتش از ۱۰ فرمان اجرایی خود رونمایی کرد که یکی از آنها و در حقیقت مهم‌ترین آن ایجاد بانک زمین است که تاکنون از بانک زمین ادعایی، رونمایی نشده است .

چرا باید ۴ میلیون مسکن بسازیم؟ در حالی که رییس دولت سیزدهم ۴ میلیون مسکن را نیاز کشور می‌داند ولی رستم قاسمی کمبود مسکن در کشور را بیش از ۱۰ میلیون می‌داند. مطابق بررسی‌های طرح جامع مسکن تا پایان ۱۴۰۴ کشور نیاز به ساخت حداقل ۶ میلیون واحد مسکونی دارد این یعنی تولید سالانه 1.5 میلیون واحد مسکونی. اما سوالی پیش می‌آید این است که به فرض ساخت ۴ میلیون مسکن، آیا بازار ملتهب مسکن کنترل می‌شود؟ تجربه ۴ میلیون مسکن مهر پیش روی ماست. در حالی که به گفته خود مسوولان وزارت راه و شهرسازی ازجمله رستم قاسمی حدود 2.5 میلیون مسکن خالی در کشور موجود است و تجربه ساخت ۴ میلیون مسکن مهر نشان داد که نه‌تنها بازار پرالتهاب مسکن آرام نشد بلکه تاحدودی با رشد نقدینگی پرالتهاب‌تر شده است . در پاسخ به سوال چگونگی ساخت مسکن نهضت ملی مکررا از سوی مسوولان وزارت راه و شهرسازی بیان شده که اشکالات فنی و کیفی مسکن‌های مهر در این طرح برطرف و ضوابط معماری و شهرسازی رعایت می‌شود و از فناوری‌های نوین ساختمان‌سازی به‌خصوص فناوری چینی ساختمان‌سازی استفاده خواهد شد.

قیمت پیشنهادی برای ساخت هر متر مربع نیز ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان پیش‌بینی شده است. با کنار کشیدن شرکت‌های چینی در پروژه‌های نهضت ملی، وزارت راه چاره‌ای جز استفاده از پیمانکاران و انبوه‌سازان داخلی ندارد.

در این حال، نایب‌رییس انجمن انبوه‌سازان استان تهران می‌گوید با افزایش قیمت هفتگی قیمت مصالح هم‌اکنون قیمت تمام شده ساخت هر مترمربع حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان است و وزارت راه و شهرسازی اصرار به قیمت غیرواقعی دارد. بنا بر این به نظر می‌رسد به لحاظ کیفیت نیز ساخت پروژه‌های نهضت ملی با مشکل مواجه هستند. 

بررسی پاسخ‌ها به شش سوال ابتدایی این یادداشت نشان می‌دهد، رستم دولت سیزدهم در حالی مدعی اجرای طرح نهضت ملی است که طرح فوق در بخش تامین زمین، تامین منابع مالی، مشارکت سازندگان، نحوه ساخت و مشارکت مالی مصرف‌کنندگان با مشکلات عدیده‌ای روبروست.‌ ای هیچ برای هیچ بر هیچ مپیچ (مصرعی از شعر دنیا همه هیچ مولانا)