ایمنی‌ و کمربندها…

تین نیوز | پلیس راه کشور اعلام کرده که یکی از شدیدترین سختگیری‌های همکارانش در روزهای پایانی سال و انجام سفرهای نوروزی، موضوع بستن کمربندهای ایمنی است.
 
 پلیس معتقد است که هنگام وقوع تصادف، کمربند ایمنی بیشترین ضریب ایمنی را برای حفظ جان شهروندان و سرنشینان خودرو ایجاد می‌کند و آمارهایی نیز در این باره ارائه کرده که جالب و خواندنی است. اما این‌که کمربند ایمنی چگونه اختراع شده، چه زمان و توسط چه کسانی اختراع شده، سوالی است که آن را در این گزارش پاسخ خواهیم داد. زمانی که در سال ۱۹۷۶ در آلمان استفاده از کمربندهای ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در خودروها اجباری شد، بحث‌های زیادی درباره فواید و اهمیت آن صورت گرفت، اما درباره نقش کلیدی این اختراع مهم در حفظ جان سرنشینان خودروها تردیدی نیست و اجباری بودن استفاده از کمربندهای ایمنی در تمامی کشورهای عضو اروپا شاهدی است بر این مدعا. البته سال‌های زیادی طول کشید تا بستن کمربند ایمنی برای رانندگان و دیگر سرنشینان خودروها به امری عادی تبدیل شود.
 
  آغاز راهی دشوار
طراحی و ساخت کمربندهای ایمنی در صنعت خودروسازی سابقه‌ای طولانی دارد. در دهه۴۰ میلادی حتی شماری از شرکت‌های آمریکایی کمربندهای ایمنی نقطه‌ای (مانند کمربند ایمنی هواپیماهای مسافربری) را در برخی از مدل‌های خود نصب کردند. شرکت «فورد» در سال ۱۹۵۵ کمپینی برای تبلیغ و ترویج کمربندهای ایمنی به راه انداخت، اما این تلاش‌ها با توجه به واکنش سرد و منفی خریداران خودرو فروکش کرد؛
به طوری‌که شمار کارخانه‌های تولیدکننده این نوع کمربندها در آمریکا تا سال ۱۹۵۸ از ۱۲۵ کارخانه به هشت کارخانه کاهش یافت.
 شرکت سوئدی «ولوو» از همان اواسط دهه ۵۰ میلادی به دنبال راهکارهایی بود تا آسیب‌دیدگی‌هایی را که سرنشینان خودرو بر اثر تصادف متحمل می‌شوند، تا حد ممکن کاهش دهد. یکی از این راه‌حل‌ها، ساخت کمربندی نقطه‌ای بود که برخلاف کمربندهای معمول آن دوره نه از روی لگن که به صورت اریب از روی سینه سرنشین خودرو رد می‌شد. این طرح پس از آزمایش‌های اولیه کنار گذاشته شد، چراکه خطر مصدومیت اعضای داخلی بدن و خونریزی‌های داخلی بر اثر بستن کمربند بیشتر از جراحت‌هایی بود که بر اثر تصادف به سرنشین وارد می‌آمد.
 
مخترع کمربند ایمنی
گام تعیین‌کننده در عرصه طراحی و تولید کمربندهای ایمنی در سال ۱۹۵۸ برداشته شد و آن هم استفاده از سه نقطه اتکا به جای دو نقطه اتکا بود. مخترع این طرح «نیلس بوهلین» مهندس سوئدی بود که تا سال ۱۹۵۸ در صنایع هواپیماسازی  به خصوص در زمینه طراحی و ساخت صندلی‌های ویژه خلبانان فعالیت داشت. «گونار انگلاو» که ریاست شرکت معروف «ولوو» را در آن دوران برعهده داشت و یکی از نزدیکان خود را در سانحه اتومبیل از دست داده بود، در سال ۱۹۵۸ «بوهلین» را به عنوان مهندس ایمنی استخدام کرد و به او این امکان را داد که ایده‌های خود را تحقق بخشد.
«بوهلین»  به سرعت به این نتیجه رسید که قسمت بالا و پایین بدن را با دو کمربند مجزا، از ایمنی لازم برخوردار کند. به دنبال آن بود که بستن کمربند ایمنی با استفاده از تنها یک دست میسر شود. این مهندس خلاق در سال ۱۹۵۸ طرح کمربند سه نقطه‌ای را با این ویژگی به ثبت رساند: کمربند ایمنی به شکل V از روی لگن و قفسه سینه سرنشین رد می‌شد و در قفلی که در کنار صندلی تعبیه شده بود، قرار می‌گرفت. شرکت «ولوو» اگرچه این اختراع را به نام خود به ثبت رسانده بود، اما به سرعت آن را از انحصار خود خارج کرد تا همه شرکت‌های خودروسازی بتوانند از این اختراع بهره‌مند شده و در پیشبرد و تکامل آن سهیم شوند. البته «ولوو» در سال ۱۹۵۹، یعنی ۵۰ سال پیش به عنوان نخستین شرکت خودروسازی، دو مدل از اتومبیل‌های خود را به کمربندهای ایمنی سه نقطه‌ای مجهز کرد.
شرکت «ولوو» از همان آغاز کار به این نتیجه رسیده بود که صندلی‌های ردیف عقب خودرو را نیز به کمربند مجهز کند. البته تا اواسط دهه۶۰ میلادی طول کشید تا این شرکت بتواند نظر مثبت رانندگان و خریداران اتومبیل را در مورد محاسن و مزایای کمربند ایمنی جلب کند. کمربند ایمنی تسمه‌ای محرک است که نیم تنه بالای هر یک از سرنشینان را تحت کنترل و مهار خود قرار می‌دهد تا در صورت کاهش ناگهانی سرعت یا توقف آنی خودرو که شاید از ترمز شدید یا برخورد با جسم دیگر یا حوادث دیگر رانندگی باشد، سرنشینان از صندلی خود جدا نشده و تا جایی‌که ممکن است از اصابت آنان به شیشه جلو یا سایر قسمت‌های داخل یا پرتاب شدن آنها به خارج جلوگیری شود.
 
دیگر مدعیان اختراع کمربند
برخی نیز معتقدند که ایده ابتدایی اختراع مربوط به اواخر قرن ۱۹ بوده و پس از آن، فناوری کمربند ایمنی مرحله به مرحله تکامل یافته و قوانین مربوط به استفاده از آن نیز شدیدتر شده است. امروزه متداول‌ترین نوع کمربند ایمنی، کمربند سه نقطه‌ای با مکانیزم قفل شونده اضطراری و پیش‌کشنده است که در اکثر خودروها به کار می‌رود.این ابزار، نقشی قابل توجه در کاهش تلفات جانی در حوادث خودرو دارد. براساس اعلام اداره ملی ایمنی ترافیک بزرگراه‌های آمریکا، این وسیله در سال ۲۰۰۱ جان حدود ۱۲ هزارنفر را نجات داده است.کارشناسان اروپایی صنعت‌خودرو می‌گویند که کمربندهای ایمنی توسط جورج کیلی در اواخر قرن نوزدهم اختراع و برای نخستین بار در هواپیما توسط آدولف پژود- که جزو نخستین کسانی بود که به صورت واژگون با هواپیما پرواز کردند- معرفی شد و تا ۱۹۳۰ در هواپیما استاندارد نشدند.
«ادوارد ج. کالاگورن» نخستین حق اختراع با شماره ۳۱۲۰۸۵ را در ۱۰ فوریه ۱۸۸۵ برای یک کمربند ایمنی ثبت کرد و در دهه ۱۹۳۰، فیزیکدانان آمریکایی از کاربرد کمربند در خودروها حمایت کرده و حتی برخی از آنها خودروهای خویش را به کمربند ایمنی مجهز کردند. کلیر ل. استریث (جراح پلاستیک) و ک. ج. استریکلند (فیزیکدان) جزو نخستین افرادی بودند که تقاضای نصب کمربند ایمنی برای خودرو خود را دادند و «استریکلند»، لیگ ایمنی خودرو آمریکا را تاسیس کرد و عوام آمریکا کمی اشتیاق نسبت به آن نشان دادند.
کمربندهای ویژه ران کمربند ران، کمربندی قابل تنظیم است که روی میان تنه قرار می‌گیرد و جزو نخستین کمربندهایی است که در خودروهای قدیمی مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه فقط در صندلی‌های میانی عقب برخی خودروها و همچنین سرنشینان هواپیما از این نوع کمربند استفاده می‌شود. در ۱۹۵۳، انجمن پزشکان ایالت کلورادو در آمریکا، سیاست حمایت از نصب «کمربند ایمنی ‌ران» را منتشر کرد.
در سال ۱۹۵۴، باشگاه اتومبیل‌های مسابقه‌ای آمریکا از شرکت‌کنندگان خواست تا از کمربند ایمنی ران استفاده کنند. «گالن شرن» در ۳۱ مارس ۱۹۵۵ اختراعی کاربردی برای این کمربند ایمنی ارائه داد که باعث ثبت حق امتیازی آمریکایی به شماره ۲۸۵۵۲۱۵ در ۱۹۸۵ شد. در سال ۱۹۵۶ با اصرار
«رابرت مک نامارا» مدیر اجرایی فورد، کمربندهای ایمنی به عنوان بسته «محافظ» به مصرف‌کنندگان ارائه شد.
 
کمربندهای  شانه‌ای
کمربند شانه‌ای، کمربندی قابل تنظیم است که روی شانه قرار می‌گیرد. این نوع کمربند بیشتر در دهه ۱۹۶۰ کاربرد داشت، زیرا مزایای محدودی دارد و از معایب آن می‌توان به لیزخوردن سرنشین هنگام برخورد، اشاره کرد. در سال ۱۹۵۶ شرکت ولوو کمربند مورب دونقطه‌ای را به عنوان لوازم جانبی وارد بازار کرد.   
 
کمربند ایمنی سه‌نقطه‌ای
از آنجا که کمربندهای ایمنی ران و شانه‌ای، به تنهایی کارایی لازم را نداشتند، کمربند ایمنی سه نقطه‌ای که تلفیقی از آنهاست، اختراع شد. نخستین کمربند ایمنی سه نقطه‌ای در ۱۹۵۱ به صورت حق اختراع توسط «روگر و. گریس» و «رلد و هوگ دهاون» ثبت شد. «ساب» نخستین تولیدکننده خودرو بود که در سال ۱۹۵۸ کمربند ایمنی را به عنوان استاندارد معرفی کرد. در ۱۹۵۸ پس از معرفی750 GT ساب با کمربند ایمنی استاندارد در نمایشگاه نیویورک موتور، این موضوع عمومی شد.
«نیلس بوهلینن» سوئدی، نوع خاصی از کمربند ایمنی سه نقطه‌ای را برای ولوو اختراع کرد که در سال ۱۹۵۹ به عنوان تجهیزات استاندارد معرفی و اختراع او با شمار ۳۰۴۳۶۲۵ ثبت شد.
 
بزرگترین ناجی در سوانح رانندگی
کمربند ایمنی سه نقطه‌ای طی ۵۰ سال گذشته ناجی شماره یک جان سرنشینان در سوانح رانندگی بوده است.
این‌که این اختراع ساده و در عین حال سرنوشت‌ساز تاکنون جان چه تعداد از انسان‌ها را نجات داده، با توجه به نبود آمار و ارقام دقیق مشخص نیست، اما کارشناسان این رقم را بیش از یک میلیون نفر برآورد می‌کنند.
به گفته کارشناسان، ۷۵ درصد از افرادی که در پی سانحه رانندگی از اتومبیل به بیرون پرت می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین بستن کمربند ایمنی نه تنها از بروز چنین رویدادی جلوگیری می‌کند، بلکه خطر جراحت‌ها و آسیب‌دیدگی‌های بسیار سنگین و مرگبار را به میزان ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. در کشورهای اروپایی، بستن کمربند ایمنی سبب کاهش شمار کشته‌شدگان سوانح رانندگی به میزان ۴۰ درصد شده است. در سال ۲۰۰۵ میلادی نزدیک به ۱۲هزار سرنشین خودرو به خاطر بستن کمربند ایمنی از سوانح رانندگی جان سالم به‌در بردند.
میزان استفاده از کمربند ایمنی در کشورهای جهان کاملا متفاوت است، برای نمونه در جزیره ساخالین که به روسیه تعلق دارد، تنها ۳/۸ درصد از سرنشینان خودرو کمربند ایمنی می‌بندند. بالاترین میزان به کارگیری کمربند ایمنی را می‌توان در کشورهای صنعتی و مدرن جهان مشاهده کرد. بین ۹۰ تا ۹۹ درصد سرنشینان ردیف جلو در خودروها و بین ۸۰ تا ۸۹ درصد سرنشینان ردیف عقب در این کشورها از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.
فرهنگ‌سازی هشداردهی و ترس از جریمه شدن در کشورهای صنعتی جهان موجب به‌کارگیری کمربند ایمنی شده، اما تا استفاده همه افراد از این وسیله، تلاش‌ها و اقدام‌های پیگیر و حتی نه چندان مردم‌پسند لازم است، مانند وضع کردن جریمه نقدی برای کسانی که از بستن کمربند ایمنی خودداری می‌کنند، اشاره کرد. در برخی از کشورها از جمله ایران شاید ترس از جریمه شدن بوده که متخلفان «ضدکمربند» را به استفاده از این وسیله نجات دهنده واداشته تا باور به اهمیت و نقش این وسیله در نجات جان سرنشینان. براساس آئین‌نامه‌ای که در سال ۸۴ به تصویب رسید، بستن کمربند ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در ایران اجباری شده است. مسئولان هم‌اکنون در تلاش برداشتن گام بعدی هستند. به گفته علیرضا اسماعیلی، سرنشنیان صندلی عقب خودرو ۳۰ درصد از قربانیان تصادف‌های جاده‌ای را تشکیل می‌دهند.
درخور توجه آن‌که خبرگزاری ایرنا در ۱۷ مهر امسال با اشاره به تازه‌ترین آمار سازمان‌های بین‌المللی گزارش داده، نرخ سوانح جاده‌ای در ایران ۲۰ برابر میانگین جهانی است. براساس این گزارش، سوانح رانندگی در ایران سالانه به مرگ حدود ۲۸هزار نفر و معلول شدن ۳۰۰ هزار نفر می‌انجامد. از این‌رو، استفاده روزافزون از کمربندهای ایمنی می‌تواند تاثیری بسیار در کاهش شمار قربانیان داشته باشد. آمار و تجربه‌های دیگر کشورها در این زمینه به خوبی نشان‌دهنده این امر است. برای نمونه دولت کاستاریکا از اواسط سال ۲۰۰۳ تا اواسط سال ۲۰۰۴ اقدام‌ها و کمپین‌های تبلیغاتی در راه فرهنگ‌سازی به اجرا گذاشت و با اعمال کنترل و نظارت بیشتر در جاده‌ها موفق شد، میزان استفاده از کمربندهای ایمنی را در مدت یک سال از ۲۴ درصد به ۸۲ درصد برساند. در کره‌جنوبی نیز وضع جریمه‌های نقدی، تشدید کنترل‌های خیابانی و در عین حال، اجرای برنامه‌های تبلیغاتی سبب شد تا میزان استفاده از کمربند‌های ایمنی از ۲۳ درصد به ۹۸درصد افزایش یابد.