سرانجام نصب «سیستم‌های کنترل از راه دور» بر روی ناوگان حمل و نقل جاده‌ای کشور به کجا می‌رسد
خیلی دور؛ کمی نزدیک
تین نیوز | در میان طرح‌های مختلفی که برای جلوگیری از قاچاق کالا در بخش حمل و نقل داخلی در سال‌های اخیر مطرح شده است شاید بتوان طرح نصب GPS بر روی خودروهای جاده یا کشور را یکی از جنجالی‌ترین طرح‌ها دانست، طرحی که موافقین و مخالفین زیادی را رو در روی یکدیگر قرار داده است. عده ای آن را کارآمد و مناسب می دانند و عده‌ای دیگر معتقدند با چنین ایده‌هایی نمی‌توان با پدیده قاچاق مقابله اصولی کرد و این کار تنها صرف هزینه اضافی است. اینکه کدام طرف این رویارویی برنده نهایی خواهند بود شاید در سال‌های آینده مشخص شود اما آنچه مشخص است این طرح با کاستی‌هایی که
دارد در حال اجرا است و به نظر می‌رسد توانسته تا حدودی نیز موفق باشد.
قصه از کجا شروع شد؟
هر چند نصب GPS و ردیابی تردد خودروهای حمل بار داخلی در ماه‌های اخیر مطرح شده است، اما رانندگان جاده‌های ایران بیش از یک دهه است که با این سیستم آشنا شده‌اند و سازمان‌های ذیربط نیز تجربیات لازم در زمینه کار با چنین سیستم‌هایی را دارند، هر چند در آغاز هدف نه خودروهای حمل بار، که اتوبوس‌ها بودند و ایده اولیه نصب چنین سیستمی نیز نه کنترل مسیر تردد اتوبوس‌ها، که به گفته حمید طرفه‌نژاد معاونت دفتر فن‌آوری اطلاعات سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کاهش زمان سفر ناوگان حمل و نقل مسافر بود. طرفه نژاد در این زمینه می‌گوید:« بحثGPS از سال 82-83 در
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای مطرح شد. هدف اصلی GPS کنترل سرعت نبود. در اولین فازی که GPS نصب کردیم روی 90 دستگاه اتوبوس‌های مسافربری مسیر تهران تا اصفهان بود. هدف اصلی در آن پروژه کاهش زمان سفر بود. طرح نیز از پایانه بیهقی شروع شد؛ بدین نحو که GPS اتوبوس‌ها با حضور پلیس راه تنظیم می‌شد و دیگر در پاسگاه‌های بین راه توقف نداشت تا در پایانه مقصد، که اطلاعات آن باز هم توسط پلیس راه استخراج و معلوم می‌شد که اتوبوس در طی مسیر، کجاها توقف داشته، کجاها سرعتش زیاد بوده، کجاها از مسیر انحراف داشته و ساير اطلاعاتی را كه پلیس نیاز داشت در اختيار ايشان قرار مي داد. با
این روش ما زمان سفر تهران تا اصفهان را یک ساعت کم کردیم. بنابراین سیستم بسیار موفق و مفیدی بود و از آن به بعد، مسافران سراغ اتوبوس‌هایGPS دار را می‌گرفتند.»
البته این طرح آن گونه که سازمان انتظار داشت پیش نرفت چرا که به گفته طرفه نژاد، در ادامه و با موفقیت این سیستم در کاهش زمان سفر که اولویت اصلی سازمان راهداری بود، ادامه پروژه به پلیس راه سپرده شد اما با توجه به تفاوت اولویت‌های پلیس را با سازمان راهداری، پلیس راه از این سیستم نه برای کاهش زمان تردد اتوبوس‌ها، که به عنوان تاخوگرافی مدرن و برای کنترل سرعت تردد اتوبوس‌ها استفاده کرد تا این طرح به طور کامل از اهدافی که سازمان به دنبالش بود دور شود و در نهایت هم به گفته طرفه نژاد به دلیل «پاره‌ای مسایل فنی و پشتیبانی» پلیس استفاده از این سیستم را کنار
گذاشت.
نخستین GPSهایی که برای کنترل تردد اتوبوس‌های بین‌شهری به کار گرفته شد از نوع آفلاین بودند به این معنی که اطلاعات مسیر و سرعت تردد و توقف‌ها در حافظه آنها ذخیره می‌شد و پلیس برای کننترل آنها نیاز به اتصال به دستگاه GPS داشت. این مساله بیش از هر چیز به محدودیت‌های تکنیکی سال‌های میانی دهه 80 در زمینه ارتباطی در کشور بازمی‌گشت ضمن آنکه GPSهای آنلاین در آن زمان گران‌تر از آن بودند که نصبشان بر روی اتوبوس‌های بین شهری توجیه اقتصادی داشته باشد هر چند سیستم آفلاین نیز می‌توانست تا حد زیادی پاسخگوی نیاز های پلیس راه باشد و به همین دلیل در آغاز انگیزه ای
برای تبدیل این سیستم به انوع آنلاین که بتواند اطلاعات خودرو را به صورت لحظه‌ای رصد کرد وجود نداشت.
سری نخست GPS های نصب شده بر روی اتوبوس‌های بین شهری هر چند تا حد زیادی از آنچه سازمان راهداری به دنبالش بود دور شدند اما در نهایت توانستند تاثیر مثبت فناوری‌های مدرن بر کنترل تردد در جاده های کشور را نشان دهند و این گونه بود که در سال 84، پروژه نصب سیستمی مشابه بر روی خودروهای ترانزیت کشور مطرح شد. این بار اما هدف نه کاهش زمان تردد، که امکان رصد کردن مسیر حرکت بار های ترانزیت کشور از سوی شرکت‌های حمل و نقل بود و به این ترتیب پروژه GPS آنلاین مطرح شد. طرفه‌نژاد در این زمینه می‌گوید:« پروژه دیگری که در زمینه GPS انجام شد بحث مدیریت کامیون‌های ترانزیتی و در
واقع کامیون‌های حمل و نقل بین‌المللی مورد نیاز اتاق بازرگانی و شرکت‌های حمل و نقل بود. ما با همکاری ایران‌خودرو دیزل و سایپادیزل و بخش خصوصی سیستم GPS آنلاین را فعال کردیم. در آن روش، با استفاده از ماهواره‌های اینمارست، اطلاعات دریافت شده از GPS دریافت و مجددا از طریق ماهواره‌های اینمارست برای ایستگاه‌های زمینی ارسال می‌شد و ما هر چهار ساعت یک بار اطلاعات موقعیت کاميون را داشتیم. هنوز هم این سیستم کار می‌کند، سازمان بعد از اینکه این پروژه را راه‌اندازی کرد، آن را به اتاق بازرگانی تحویل داد و اتاق بازرگانی برای ردیابی و کنترل کامیون‌هایی
که از کشور خارج می‌شوند، همچنان از این سیستم استفاده می‌کند.»
سازمان راهداری البته به همین هم اکتفا نکرده است و با توجه به گستردگی ناوگان خودروهای این سازمان پروژه‌ای برای مدیریت این ناوگان را در دستور کار قرار داده است، پروژه‌ای که شاید بتوان آن را پایلوتی مناسب برای پیاده‌سازی در دیگر بخش‌های حمل و نقل کشور دانست. طرفه‌نژاد در این زمینه با اشاره به پیشرفت‌های فنی که در نهایت منجر به معرفی نسل جدید از سیستم‌های ردیابی شد می‌گوید:« با آمدن نسل دوم ایرانسل و راه‌اندازیGPRS، ما توانستیم اطلاعاتGPS را روی بستر GSM منتقل کنیم که با پروتکل GPRS کار می‌کند. به این ترتیب، ما پروژه دیگری را در سازمان شروع کرديم
با عنوان مدیریت ناوگان ماشین‌آلات راهداری و در حال حاضر، حدود 2500دستگاه از ماشین آلات راهداری و خودروهای گشت راهداری در سراسر ایران مجهز بهGPS آنلاین هستند و اطلاعاتشان برای سازمان و ادارات راه و شهر سازي در هر استان می‌رود و همه استان‌ها می‌توانند ماشین‌ها و گشت‌های خود را ببینند که در هر لحظه کجا هستند.»
با چنین پیش‌زمینه‌ای بود که از چند سال پیش، پروژه نصب GPS بر روی خودرو های حمل بار در سطح کشور کلید خورد، پروژه‌ای که البته اجرایی شدن آن تا ابتدای امسال به طور انجامید.
وقتی برادر بزرگ به دنبال قاچاقچیان می گردد
نصب GPS بر روی ناوگان حمل مسافر در کشور با فراز و فرودهایی توانست نقش مثبت GPS را در کنترل تردد در جاده‌های بیشمار کشور نشان دهد و این گونه بود که ایده بهره‌گیری از فناوری مشابه در حمل و نقل بار اما با منظوری متفاوت مطرح شد؛ کنترل قاچاق. قاچاق یکی از معظلات بزرگ کشور است و تا به حال نیز راه کار های متعددی برای آن پشنهاد شده، اما بررسی‌ها نشان‌دهنده آن است که قاچاقچیان همواره یک گام از قانونگذاران جلوتر بوده‌اند و به همین دلیل معظل قاچاق تا به حال حل نشده باقی مانده است. بخشی از این مشکل به نظارت ها در گمرک باز می‌گردد، جایی که مبدا ورود و خروج رسمی
کالا از کشور است و شاید ایده‌آل‌ترین نقطه برای کنترل و نظارت بر فعالیت های ترانزیتی و کشف هر گونه سوء‌استفاده احتمالی باشد اما با توجه به حجم کالاهای وردی و خروجی به کشور، شیوه‌های سنتی و نظارت های فیزیکی نمی‌تواند پاسخگو باشد. در کنار این، تجربه نشان داده روش‌های معمول حتی اگر به طور کامل نیز اعمال شوند نمی‌توانند به طور قطعی در مقابل اشکال پیچیده قاچاق موثر باشند و این گونه بود که ایده بهره‌گیری از GPS برای کنترل تردد ناوگان باربری کشور مطرح شد.
هدف در اینجا نه کنترل سرعت حرکت که کنترل مسیر تردد و توقف‌های احتمالی است چرا که بر اساس بررسی‌ها، بخش عمده‌ای از قاچاق در چنین شرایطی رخ می‌دهد. خروج خودرو از مسیر مشخص شده و توقف خودرو بدون دلیل موجه می‌تواند نشانه‌ای باشد از تغییر در بار و یا جاسازی محموله‌ای (به عنوان مثال مواد مخدر) در خودرو. به طور طبیعی نمی‌توان به صورت فیزیکی مسیر تردد و توقف‌های تمام وسایل نقلیه جاده‌ای کشور را رصد کرد و به این ترتیب ایده بهره‌گیری از GPS برای این منظور می‌تواند ایده‌ای منطقی باشد و با همین ایده بود که در اردیبهشت ماه سال جاری، گمرک نصب GPS
آفلاین بر روی کلیه خودروهایی که به گمرکات کشور وارد یا از آن خارج می‌شوند را آغاز کرد. مهرداد ارونقی، مدیر گمرک شهید رجایی در این زمینه می‌گوید:« در حال حاضر کلیه خودروهایی که از گمرک خارج یا به گمرک وارد می‌شوند باید مجهز به سیستم GPS باشند تا بتوان مسیر تردد و زمان توقف‌ها و اطلاعاتی از این دست را بررسی کرد. برای این منظور یک شرکت پیمانکار زیر نظر نیروی انتظامی در گمرک شهید رجایی مستقر شده است. بعضی از خودرو ها از قبل دستگاه GPS داشتند و برای این خودروها تنها باید اطلاعات دستگاه را به‌روز کرد. در کنار این، در مورد خودرو هایی که این سیستم روی آنها نصب
نشده است، این شرکت اقدام به نصب GPS می‌کند. تا به حال حدود هفت هزار دستگاه GPS نصب شده است و حدود چهار هزار دستگاه نیز به‌روز شده است. در این سیستم گمرکات کشور موظف هستند به محض رسیدن کانتینر به گمرک، اطلاعات GPS را با نقشه مسیر تطبیق بدهند و در صورتی که تضادی در این زمینه بود از راننده می‌خواهند دلیل آن را توضیح دهد. گاهی توقف به دلیل خرابی است که مدارک تعمیر خودرو می‌تواند صحت گفته‌های راننده را تایید کند.»
بهره گیری از اطلاعات GPS برای کنترل قاچاق از سوی گمرک البته مخالفینی هم دارد که از آن جمله می‌توان به محمدجواد سمساریلر، رئیس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی ایران نام برد. وی معتقد است استفاده از این روش به هیچ عنوان پاسخگوی نیست و باید به سراغ راه‌های دیگری برای کنترل قاچاق رفت. سمساریلر در گفتگویی عنوان کرد:« در همه جای دنیا از این وسیله آن هم از نوع آنلاین برای این استافده می‌شود که شرکت حمل و نقل و صاحب کالا بداند کامیون و کالایش کجا است و به همین دلیل این سیستم اساسا برای شرکت‌های حمل و نقل ساخته شده است اما در کشور ما از آن
برای کنترل قاچاق کالا استفاده می‌شود. این سیستم برای کنترل قاچاق کالا به هیچ عنوان پاسخگو نیست.»
وی با اشاره به وجود پدیده قاچاق در سایر کشورها، به شیوه های دیگری برای جلوگیری از قاچاق اشاره می کند:« قاچاق کالا مختص کشور ما نیست. به عنوان نمونه سوییس هم با مشکل قاچاق سیگار مواجه است. اما آنها روش‌های دیگری را پیگیری کرده‌اند. مهمترین بحث کنترل تردد جاده‌ای است. ما این قانون را قبلا نوشته‌ایم و الان هم مدارک آن در مبدا صادر می‌شود، اما در مسیر پلیس اینها را کنترل نمی‌کند. راه های ترانزیت کشور مشخص است و از ابتدا هم معلوم است وقتی کامیون از بندر عباس مثلا به سمت سرخس حرکت می‌کند از چه مسیر ترانزیتی باید عبور کند. اگر کامیون از این کانال خارج
شد باید بلافاصله توسط پلیس شناسایی شود. غیر از این باید توجه کنیم GPS بر روی کشنده نصب می‌شود اما بحث اصلی گمرک کانتینر است. به همین دلیل باید به سمت پلمپ الکترونیکی برویم که بر روی کانتینر نصب می‌شود. نصب GPS بر روی کشنده وقتی گمرک برایش بار مهم است چه سودی دارد؟»
آفلاین یا آنلاین؛ مساله این است
یکی از مهمترین مباحثی که در زمینه بهره‌گیری از GPS به منظور کنترل قاچاق در کشور مطرح است، آفلاین بودن سیستم‌های نصب شده فعلی است، امری که هر چند مدیران گمرک آن را کافی می دانند اما مخالفینی هم دارد. مهرداد ارونقی مدیرکل گمرک شهید رجایی در این زمینه می‌گوید:« سیستمی که در حال حاضر به کار گرفته می‌شود آفلاین است به این معنی که در گمرک و یا در هر جایی در طول مسیر می‌توان اطلاعات آن را با حضور در کنار خودرو بررسی کرد. این سیستم آفلاین در حال حاضر پاسخگوی نیازهای گمرک است و از دید ما فعلا لزومی به استفاده از سیستم‌های آنلاین وجود ندارد. ما از این سیستمی
می‌توانیم اطلاعاتی که نیاز داریم را استخراج کنیم. اطلاعات GPSهای آنلاین را مراجع ذیربط دیگری می‌خواهند که نیاز دارند بدانند خودرو به طور لحظه‌ای کجا است.»
سمسایلر البته نظر دیگری دارد و آفلاین بودن سیستم را باعث ناکارآمد بودن آن می‌داند. وی معتقد است:« GPS آفلاین مثل جعبه سیاه هواپیما است که بعد از سقوط خوانده می‌شود و دیگر برای جلوگیری از سقوط هواپیما کاربردی ندارد. الان خودروهای ترانزیت ما که به اروپا می‌روند از GPS آنلاین استفاده می کنند که هر لحظه می توان مسیر حرکت خودرو را دید.»
در این میان سازمان راهداری هم نظر مثبتی نسبت به آفلاین بودن GPSهای نصب شده بر روی خودروهای حمل بار در کشور ندارد. طرفه‌نژاد در این زمینه می‌گوید:« ما مخالف آفلاین بودن این سیستم هستیم. حتی خود گمرک هم چند سال پیش چنین طرحی داشت كه موفق نبود، یعنی روی کامیون‌هاي ترانزیتی که از مرز وارد می‌شدند، GPS نصب می‌کردند و در مرز خروجیGPS را برمی‌داشتند و اطلاعاتش را کنترل می‌کردند. این پروژه توسط دفتر فناوری گمرک اجرا شد و متأسفانه خودشان اعلام کرده‌اند که این پروژه به دلایل مختلف موفق نبوده است. در حال حاضر که دوباره به سراغ آفلاین رفته‌اند، همه
دستگاه‌های اجرایی مانند سازمان راهداری یا پلیس راه مخالف این قضیه هستند. فکر می‌کنم این طرح هم به زودی متوقف شود چون هم سازمان‌های دیگر توصیه‌هایی دارند و هم این پروژه‌های جدیدی که درباره آنها صحبت کردم، در حال راه‌اندازی هستند. البته گمرک هم برای کار خود دلایل و سیاست‌های خاص خودش را دارد؛ اما در مجموع، به نظر می‌رسد که روش درستی نیست.»
با توجه به این تضاد نظرات در زمینه سیستم‌های آفلاین و آنلاین، به نظر می‌رسد سرنوشت این سیستم‌ها هنوز به درستی روشن نیست. از یک سو گمرک به عنوان یکی از کاربران اصلی این سیستم، توانسته به خوبی با اطلاعات به دست آمده از سیستم‌های آفلاین وضعیت حرکت خودروهای وارد شده به گمرکات کشور را کنترل کند و از سوی دیگر طیف مرتبط با دارندگان کامیونها معتقدند چنین سیستمی نمی‌تواند کارآیی داشته باشد، تضادی که مشخص نیست در نهایت به سود کدام طرف به پایان می‌رسد.
با همه حرف‌ها، این GPDها کارآیی دارند؟
هر چند هنوز هم بحث‌های زیادی در زمینه مناسب بودن استفاده از سیستم‌های آفلاین در مقابل مزایای سیستم‌های آنلاین رهیابی مطرح است اما شاید بررسی ثمرات روند طی شده تا به حال بتواند پیش نمایشی از وضعیت آینده را ترسیم کند. ارونقی بهره‌گیری از این سیستم را مثبت ارزیابی می‌کند و بیش از هر چیز آن را به عنوان یک عامل بازدارنده برای آنانی می‌داند که قصد قاچاق دارند چرا که با چنین سیستمی راننده همیشه می‌داند حرکات او در جاده تحت کنترل است و زمانی باید برای انحراف‌ها از مسیر پاسخگو باشد. مدیرکل گمرک شهید رجایی در این زمینه می‌گوید:« این سیستم از یک
سو نقش بازدارنده دارد چون راننده می‌داند همیشه ممکن است کنترل شود و طبیعی است در این شرایط نمی‌تواند مسیر حرکت خود را تغییر دهد و یا توقف‌های غیرمعمول داشته باشد. از سوی دیگر اطلاعات این سیستم نقش اثباتی برای گفته های راننده ها را دارد. در این زمینه ما تا به حال موارد زیادی داشته‌ایم که راننده با مدارکی مدعی بوده خودرواش در میانه راه برای تعمیر توقف کرده است. در حالت عادی ما هیچ مستندی برای رد یا قبول حرف‌های او نداشتیم و تنها باید به مدارک استناد می‌کردیم و یا بار را به طور کامل بررسی می‌کردیم اما اکنون می‌توانیم صحت حرف‌ها را با اطلاعات GPS
بررسی کنیم که در موارد متعدد این سیستم توانسته حرف‌های راننده را اثبات کند و تنها در موارد مشکوک از بازرسی استفاده می‌کنیم.»
وی البته به مورد دیگری هم اشاره می کند که GPS توانسته به عنوان یک مدرک مستند عمل کند:« مدتی قبل در جریان قرار گرفتیم محموله قاچاق تریاک توسط پلیس کشف شده است. با بررسی اطلاعات GPS خودرو مشخص شد راننده در یک نقطه که محل آن نیز روی نقشه مشخص شده خارج از برنامه بیش از شش ساعت توقف داشته. ما محل دقیق توقف و زمان آن و حتی ساعت متوقف کردن خودرو توسط نیروی انتظامی را به اطلاع این نیرو رساندیم و مشخص شد خودرو پس از خروج از گمرک اقدام به جاسازی محموله قاچاق زیر کانتینر کرده است. این خودرو حتی اگر می‌توانست از ایست پلیس رد شود در مقصد با بررسی اطلاعات GPS این مسئله آشکار
می‌شد. البته طبیعی است آمار کشفیات باید کمتر شود چون دیگر راننده نمی‌تواند برای جاسازی کالای قاچاق از مسیر منحرف شود.»
وی اضافه کرد:« زمانی ما با نظارت‌های فیزیکی گسترده تقریبا آنقدر تورمان را پهن کرده بودیم که قاچاقچیان به راحتی از میان سوراخ‌های آن عبور می‌کردند اما در دوره جدید تاکید بیشتر بر روی مدیریت ریسک و استفاده از سیستم‌های نوین است و تلاش شده بازرسی فیزیکی کاهش پیدا کند. استفاده از X-Ray برای بررسی محموله ها یکی از این راه‌ها است. مانیفست الکترونیکی هم هر چند هنوز کامل نشده، اما کمک بزرگی به ما می‌کند تا صحت بار را از مبدا کنترل کنیم. GPS هم در این زمینه موثر بوده است. در این مدت ما کنترل‌های فیزیکی را کمتر کرده‌ایم، اما درآمد ما در سال جاری دو برابر سال
گذشته است. با این روش‌ها توانسته‌ایم نظر صاحبان کالا را به ورود کالاهای مجاز از مبادی رسمی جلب کنیم.»
سرانجام GPS ها به کجا می رسد؟
شاید پیش‌بینی سرانجام طرح فعلی اندکی دشوار باشد. از یک سو نمی‌توان از مزایای سیستم‌های آنلاین رهیابی خودروها چشم‌پوشی کرد و از سوی دیگر با توجه به آنکه بیش از 11هزار دستگاه خودرو در کشور به سیستم‌های آفلاین مجهز شده‌اند تغییر در آن اندکی دشوار است. در کنار اینها اطلاعات سیستم‌های آفلاین به خوبی می‌توان جوابگوی نیازهای گمرک باشد و با این دیدگاه بعید به نظر می‌رسد به زودی شاهد حرکت به سمت تغییر این سیستم و آنلاین کردن آن باشیم هر چند سازمان راهداری همچنان بر این تغییر تاکید دارد و به گفته طرفه‌نژاد طرح هایی در سازمان برای تبدیل سیستم به GPS
آنلاین در حال پیگیری است. فراتر از اینها، نباید از نقش نظارتی سیستم‌های GPS آفلاین فعلی به آسانی گذشت، امری که در نهایت جرم قاچاق را پر هزینه تر و پر ریسک تر از قبل می کند و شاید از این جنبه بتوان وضعیت فعلی را موفقیت‌آمیز دانست تا بار دیگر نشانی باشد از ادامه آن در آینده نزدیک.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.