آیا زلزله‌های کوچک پیش لرزه هستند؟

یک پژوهشگر مخاطرات و بحران می گوید: برخی از مهمترین زمین لرزه های ایران دارای پیش لرزه های متعدد بودند که اگر این پیش لرزه ها جدی گرفته می شد شاهد این حجم از تلفات و خسارات نبودیم.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، سوال پرتکراری که پس از وقوع زمین لرزه های کوچک در نزدیکی شهرهای بزرگ همچون تهران مطرح می شود، این است که چقدر احتمال دارد این زلزله ها پیش لرزه بوده و زلزله بزرگتری در راه باشد؟

یک پژوهشگر مخاطرات و بحران در این باره با اشاره به پیچیده بودن تحلیل رفتار گسل ها به ایسنا، می گوید: پس از وقوع زلزله های کوچک یا همان خرد لرزه ها سناریوهای مختلفی می توان در نظر گرفت.

مجتبی بصیری توضیح می دهد: حالت خوش بینانه این است که تصور کنیم این زلزله ها باعث کاهش تنش و به اصطلاح تخلیه انرژی شده و خطر وقوع زلزله بزرگتر را برطرف می کنند. برای بررسی این موضوع ابتدا باید توجه داشته باشیم که بزرگی زمین لرزه یک تابع لگاریتمی بوده و افزایش یک واحد به بزرگی زلزله موجب ۱۰ برابر شدن دامنه موج و ۳۲ برابر شدن مقدار انرژی آزاد شده می شود.

وی می گوید: به طور مثال دامنه موج زلزله ای با بزرگی ۶ ریشتر، ۱۰ برابر دامنه موج زلزله ۵ ریشتری و ۱۰۰ برابر دامنه موج زلزله ۴ ریشتری است. مقدار انرژی آزاد شده در زلزله ای با بزرگی ۶ ریشتر نیز ۳۲ برابر انرژی آزاد شده در زلزله ۵ ریشتری و بیش از ۱۰۰۰ برابر انرژی آزاد شده در زلزله ۴ ریشتری است. اگر زلزله ۷ ریشتری را با زلزله ۳ ریشتری مقایسه کنیم اختلاف این اعداد بسیار فراتر می رود به طوری که دامنه موج زلزله ۷ ریشتری ۱۰ هزار برابر بزرگتر و انرژی آزاد شده آن نیز بیش از یک میلیون برابر انرژی آزاد شده توسط زلزله ۳ ریشتری است.

وی اضافه می کند: همین مثال های عددی به وضوح نشان می دهد که انرژی تخلیه‌ شده توسط زمین لرزه های کوچک بسیار کمتر از آن است که بتواند باعث تخلیه انرژی زلزله ‌های بزرگ شود و چنین تصوری که وقوع زمین ‌لرزه‌ های کوچک مانع رخداد زمین ‌لرزه بزرگ می شود تصوری نادرست است.

این پژوهشگر مخاطرات و بحران با بیان اینکه به لحاظ آماری هر سال شاهد وقوع صدها زلزله کوچک در مناطق مختلف تکتونیکی هستیم، اظهار می کند: اگر رخداد این خرد لرزه ها مشابه سال های قبل بوده و افزایش محسوسی نشان ندهد، می توان آنها را به لرزه خیزی همیشگی آن ناحیه مربوط دانست، اما مشکل این است که در مناطق زیادی از کشور شبکه های لرزه نگاری توسعه کامل نداشته و تمام زلزله های کوچک ثبت نمی شوند، به همین دلیل ممکن است مقایسه های آماری با خطا همراه باشد.

بصیری با اشاره به اینکه گاهی افزایش رخداد زمین لرزه های کوچک به صورت فوج لرزه بوده که از اهمیت بیشتری برخوردار است، تصریح می کند: در این حالت طی یک بازه زمانی کوتاه که به طور معمول در حد چند هفته یا چند ماه است، تعداد زمین لرزه های کوچک افزایش چشمگیری می یابد.

وی توضیح می دهد: برای بررسی خطر فوج لرزه ها ابتدا باید ببینیم که آنها در کدام منطقه تکتونیکی رخ داده اند. در مناطقی مانند جنوب زاگرس در استان های فارس و هرمزگان، تغییر شکل پوسته زمین بیشتر حالت تدریجی داشته و ممکن است فوج لرزه ها به رخداد زمین لرزه بزرگ ختم نشود، اما در سایر مناطق ایران به ویژه البرز، رخداد فوج لرزه می تواند به طور جدی نشان دهنده خطر وقوع زمین لرزه بزرگ باشد. برای مثال از حدود یک ماه قبل از زلزله ۵.۲ ریشتری ۲۹ آذر ۱۳۹۶ ملارد تهران، شاهد وقوع بیش از ۴۰ زمین لرزه کوچک در این منطقه بودیم.

این پژوهشگر همچنین به موضوع مهم پیش لرزه ها اشاره می کند و می گوید: بر اساس برخی بررسی های آماری حدود ۴۰ درصد زمین لرزه های متوسط و بزرگ و بیش از ۷۰ درصد زمین لرزه های بالای ۷ ریشتر دارای پیش لرزه بوده است. بازه زمانی بین شروع پیش لرزه ها تا وقوع زلزله اصلی نیز در زلزله های مختلف بسیار متفاوت و ممکن است در حد چند ثانیه، دقیقه، ساعت یا چند روز و حتی چند ماه باشد.

وی با بیان اینکه برخی از مهمترین زمین لرزه های ایران دارای پیش لرزه های متعدد بودند که اگر این پیش لرزه ها جدی گرفته می شد شاهد این حجم از تلفات و خسارات نبودیم، توضیح می دهد: نمونه بارز آن زلزله ازگله کرمانشاه با بزرگی ۷.۳ است که در ۲۱ آبان ۱۳۹۶ ساعت ۲۱:۴۸ به وقوع پیوست. حدود ۴۳ دقیقه قبل از این رخداد، شاهد زمین لرزه ای با بزرگی ۴.۴ بودیم و در ادامه حدود ۳۰ دقیقه مانده به زلزله اصلی، زمین لرزه های کوچکی با بزرگی ۱.۹ و ۲.۳ به وقوع پیوست. در این حالت ممکن بود گمان شود که زلزله ۴.۴ شوک اصلی بوده که با دو پس لرزه کوچکتر همراه شده است، اما متأسفانه شرایط اینگونه پیش نرفت و هر سه رخداد تبدیل به پیش لرزه های زمین لرزه ویرانگر ۷.۳ ریشتر شدند.

بصیری ادامه می دهد: حدود ساعت ۴۸ دقیقه بامداد ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ نیز زلزله ای به بزرگی ۵.۱ در حوالی دماوند رخ داد که تکان های آن در تهران کاملاً محسوس بود. این زلزله نیز دارای پیش لرزه کوچکی بود که با بزرگی ۲.۹ حدود یک ساعت و هجده دقیقه قبل از آن ثبت شد. البته دو زلزله دیگر نیز با بزرگی ۳ و ۲.۸ به ترتیب در ۲۰ فرودین ۱۳۹۹ و ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ در این منطقه ثبت شده بود.

این پژوهشگر مخاطرات و بحران، به مثال دیگر از ثبت پیش لرزه ها اشاره می کند و می گوید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۹ زمین لرزه ای با بزرگی ۵.۷ حوالی بیرم در جنوب استان فارس را تکان داد که حدود یک ساعت و ده دقیقه قبل از آن، زمین لرزه ای با بزرگی ۵.۱ در این منطقه رخ داده بود. این رخداد از این جهت جالب بود که یک ماه پس از زمین لرزه ۵.۱ دماوند، دیدیم که چگونه زلزله ای با این بزرگی می تواند پیش لرزه زمین لرزه ای بزرگتر باشد.

بصیری تأکید می کند: در مواردی نیز فاصله زمانی بین پیش لرزه و زلزله اصلی بسیار کوتاه است، به طور مثال در ۳ آبان ۱۳۹۹ زمین لرزه ای با بزرگی ۵.۴ در حوالی آوج در استان قزوین رخ داد که لرزش آن در تهران نیز محسوس بود. کمتر از دو دقیقه قبل از این رخداد، پیش لرزه ای با بزرگی ۳.۹ ثبت شده بود.

به گفته این پژوهشگر، در شرایط کنونی اطلاعات کامل و دقیقی در بحث پایش گسل ها، رفتارسنجی آنها و موضوعاتی مانند مقدار تنش تجمع یافته یا تخلیه شده در گسل ها را نداریم چون اساساً ابزارهای خاصی که برای اینکار لازم است را به طور کامل در اختیار نداریم. به همین دلیل بهترین کار این است که چنانچه در مناطق با خطر بالای زلزله مانند تهران شاهد وقوع زلزله های کوچک بودیم، جنبه احتیاط را در نظر گرفته و دست کم تا ساعاتی پس از وقوع این زلزله ها، نکات ایمنی لازم در مواجهه با زلزله را رعایت کنیم.