◄ آنچه شهرهای اروپایی می‌توانند از تجارب یکدیگر بیاموزند

در چند هفته گذشته شهرهای اروپایی مانند لندن و مونیخ و پاریس به صورت برنامه‌ریزی شده برخی از محدودیت‌های وضع شده برای کنترل همه گیری کرونا را کاهش داده اند. این تغییر سیاست منجر به افزایش فعالیت‌های اجتماعی و تحرک مردم در سطح شهرها شده و در شهرهای اروپایی این افزایش تحرک برای دانشجویان و کارکنان و حتی شهروندان به منزله استفاده بیشتر از سیستم‌های حمل و نقل عمومی به ویژه قطارهای حومه‌ای و اتوبوس و مترو است. با توجه به وابستگی بسیار زیاد شهرهای اروپایی به سیستم‌های حمل و نقل عمومی استفاده از حمل و نقل عمومی به صورت فشرده و شانه به شانه و همزمان حفظ فاصله‌گذاری فیزیکی به یک چالش اساسی تبدیل شده است.

پاسخ کوتاه و سرراست به این چالش؛ کاهش تعداد استفاده کنندگان از سیستم حمل و نقل عمومی به نسبت دوران قبل از کرونا است. حفظ فاصله فیزیکی استاندارد باعث خواهد شد که ظرفیت حمل و نقل عمومی کاهش یافته و به ۱۵ الی ۳۵ درصد کل ظرفیت سیستم قبل از کرونا برسد.

با توجه به ویژگی‌های طراحی مترو جهت حمل و نقل فشرده مسافران؛ این سیستم بیشترین تاثیر را از فاصله‌گذاری اجتماعی خواهد داشت. پیش‌بینی سازمان حمل و نقل لندن حاکی از آن است که حفظ پروتکل فاصله ۲ متری بین مسافران باعث خواهد شد که در خوشبینانه‌ترین حالت صرفا ۱۳ تا ۱۵ درصد ظرفیت جابجایی مسافر در حالت نرمال و قبل از کرونا قابل بهره برداری خواهد بود.

تجزیه و تحلیل موسسه مکنزی حاکی از آن است که حفظ فاصله‌گذاری ۱.۵ متری در خطوط قطار حومه‌ای هلند باعث خواهد شد که صرفا ۲۰ تا ۲۵ درصد از ظرفیت نرمال سرویس‌های قطار حومه‌ای در شرایط عادی قابل بهره‌برداری خواهد بود.

در زمان قرنطینه به خاطر کاهش سطح مراودات اجتماعی مشکل چندانی برای سیستم‌های حمل و نقل عمومی به وجود نخواهد آمد. برآوردهای موسسه مکنزی نشان می‌دهد که در شهرهای اروپایی سیاست‌های قرنطینه باعث شده است نیاز به حمل و نقل عمومی در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد شرایط نرمال باشد. مشکل دقیقا از زمانی آغاز می‌شود که در عین حفظ شرایط فاصله‌گذاری اجتماعی می‌بایست با کاهش محدودیت‌های قرنطینه بستر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی را نیز مهیا نمود.

در کوتاه مدت متولیان حمل و نقل عمومی باید در حالی که تعداد مسافران حمل و نقل عمومی را افزایش می‌دهند که فضای آغاز فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی مهیا شود؛ با اخذ اقدامات بهداشتی مناسب از همه گیری مجدد و افزایش تعداد مبتلایان به واسطه استفاده از حمل و نقل عمومی نیز جلوگیری نمایند. در میان مدت بهره برداران سیستم های حمل و نقل عمومی می بایست اعتماد شهروندان به سیستم حمل و نقل عمومی را بازگردانند و به دنبال راهی باشند که کاهش درآمدهای ناشی از کاهش تعداد مسافران در طولانی مدت که به نظر می رسد تا چندین سال این شرایط بر سیستم های حمل و نقل عمومی حاکم باشد، را جبران نمایند.

در این گزارش سه روش برخی شهرها برای حل چالش کوتاه مدت شامل محدودسازی تعداد مسافران با هدف اجرای فاصله گذاری فیزیکی؛ توزیع سفرها در طول روز و در بین سیستم های مختلف حمل و نقل عمومی؛ وضع قوانین و تغییراتی که باعث افزایش ایمن ظرفیت سیستم های حمل و نقل عمومی خواهد شد؛ مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

محدودسازی تعداد مسافران به منظور رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی

در شرایط نرمال عمده استفاده کنندگان سیستم حمل و نقل عمومی کارمندان ادارات، دانشجویان و سفرهای تفریحی می باشد (شکل 1). تشویق این دسته از مسافران به خانه ماندن و یا استفاده از سایر شیوه های حمل و نقل باعث خواهد شد که ظرفیت بیشتری برای افرادی که واقعا نیازمند استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی خواهند بود آزاد شود. افرادی که برای انجام کار نیاز به حضور فیزیکی در محل کار خود دارند مانند متخصصین بهداشت و درمان، کارکنان صنعت خرده فروشی، و یا افرادی که به خاطر شرایط خاص مسکن خود نمی توانند از منزل دورکاری انجام دهند و نهایتا افرادی که از لحاظ اقتصادی توانایی استفاده از سایر سیستم های حمل و نقل مانند تاکسی یا خودروی شخصی را ندارند در اولویت استفاده از این ظرفیت آزاد شده قرار خواهند گرفت.

برای مثال در هلند 25 درصد افراد با درآمد پایین وابسته به حمل و نقل عمومی هستند و این در حالی است که در طبقات با درآمد بالا این وابستگی صرفا 11 درصد است.

تجزیه و تحلیل موسسه مکنزی در خصوص یکی از کشورهای اروپایی حاکی از آن است که در دوران قرنطینه تقاضای سفرهای حمل و نقل عمومی به 10 تا 15 درصد کل تقاضای سفر در شرایط قبل از همه گیری کاسته شده است و آن هم صرفا مخصوص افرادی بوده که در دوران همه گیری مجبور به حضور در محل کار خود بوده‌اند. با بازگشایی بخشی از اقتصاد، تقاضای سفر نیز با رشد مواجه شده  و این در حالی است که با توجه به پروتکل‌های بهداشتی و حفظ فاصله فیزیکی صرفا 20 تا 25 درصد ظرفیت قبل از دوران همه گیری قابل بهره برداری می باشد.

به منظور جلوگیری از ازدحام، دولت‌ها ممکن است همچنان از شهروندان درخواست نمایند که از سفرهای غیر ضرور بپرهیزند و یا با همکاری دولت ها و کارفرمایان همچنان شرایط دورکاری و حذف سفرهای کاری مهیا باشد. (سهم 20 درصدی سفرهای کاری از کل سفرهای حمل و نقل عمومی) و یا با تلاش هایی نیاز دانشجویان جهت حضور در سایت های دانشگاهی را به حداقل برسانند (سهم 20 درصدی سفرهای دانشجویی از کل سفرهای حمل و نقل عمومی). بخش های مختلف دولتی نیز می‌تواند با همکاری با یکدیگر استفاده از دوچرخه و پیاده روی به عنوان جایگزین حمل و نقل عمومی را تشویق و تسهیل نمایند. شهرهایی مانند بوگوتا، لندن، مکزیکو سیتی، پاریس و نیویورک نمونه ای از شهرهایی هستند که در این دوره اقداماتی برای توسعه مسیرهای دوچرخه سواری در پیش گرفته اند.

به ندرت محدود سازی سفرهای غیر ضروری و یا تشویق شهروندان به حذف این سفرها می تواند به شکل فعالی برای ظرفیت سازی سفرهای ضروری موثر واقع شود و لازم است تا اقدامات مکمل دیگری نیز برنامه ریزی گردد.

توزیع سفر در طول روز و در بین سیستم‌های مختلف حمل و نقل عمومی

سفرهای حمل و نقل عمومی در ساعات شلوغ صبحگاهی و عصرگاهی با پیک تقاضا مواجه است. در مواجه با ساعات میانی روز، پیک صبحگاهی تا پنج برابر بیشتر، ظرفیت سیستم حمل و نقل عمومی را اشغال می نماید (شکل 2). انتقال تقاضای ساعات پیک نه تنها فاصله گذاری فیزیکی را ممکن می سازد بلکه تجربه استفاده از حمل و نقل عمومی را نیز خوشایندتر می نماید.

به این منظور برخی از بهره برداران خطوط حمل و نقل حومه ای با همکاری دولتها با هدف تغییر برنامه زمان‌بندی سفرهای حومه ای کارمندان و دانشجویان تغییرات زیادی را اجرا نموده اند. یکی از این برنامه ریزی‌ها، تغییر ساعات شروع به کار ادارات، مدارس و شرکت ها به گونه ای است که افراد کمتری نیازمند استفاده از خدمات حمل و نقل عمومی در ساعات پیک باشند. برخی از شهرهای هلند ساعات شروع به کار مدارس و دانشگاهها را در طول روز پخش کرده اند. و یا در فرانسه در ساعات شلوغی صرفا استفاده از حمل و نقل عمومی برای کارمندان و دانشجویان و دانش آموزان مجاز است. برخی دیگر از بهره برداران نیز ظرفیت های بیشتری برای انتظار در ساعت های پیک ایجاد نموده اند.

یکی دیگر از روش های کاهش ازدحام در ساعت های پیک بستر سازی انتخاب ساعت سفر توسط مسافران با روش هایی مانند رزواسیون است. به صورت سنتی برخی از بهره برداران خطوط ریلی حومه ای خدمات رزواسیون را برای مسیرهای نسبتا طولانی ارایه می دهند ولی در دوران کرونا این خدمات به حوزه قطارهای سبک شهری و مسیرهای کوتاه‌تر نیز بسط و توسعه داده شده است.

برای مثال بهره بردار خطوط حومه ای دانمارک با استفاده از سیستم رزواسیون سفر از پر شدن قطارهای حومه‌ای و استفاده بیش از ظرفیت آن جلوگیری کرده است. تایوان از این نیز فراتر رفته است و وضع قانون الزام سیاست های رزواسیون در خطوط ریلی شهری و بین شهری ظرفیت قابل استفاده از سیستم های حمل و نقل عمومی را به گونه‌ای کاهش داده است که همواره فاصله فیزیکی بین مسافران رعایت شود. در این میان راهکارهای نرم افزاری خلاقانه نیز می تواند در تصمیم گیری شهروندان راهگشا باشد. بهره بردار خطوط ریلی دانمارک نرم افزاری توسعه داده که شهروندان با استفاده از آن می توانند در لحظه سرویس های حمل و نقل عمومی با کمترین میزان استفاده را مشاهده و برای سفر انتخاب نمایند تا فاصله گذاری فیزیکی به بهترین شکل رعایت شود. این سیستم نرم افزاری در هفته اول پس از آزادسازی قرنطینه به میزان 6 درصد استفاده از حمل و نقل عمومی را افزایش داده است.

یکی دیگر از رویکردهای توزیع سفرها در طول ساعات روز محدود سازی سرویس ها است. برخی از شهرها مانند پاریس دسترسی به برخی از ایستگاه‌ها را به حالت تعلیق درآورده اند و یا بازگشایی خطوط مختلف حمل و نقل عمومی را در ساعت های مختلفی انجام می دهند. برخی دیگر از شهرها دسترسی به ایستگاه های شلوغ مانند ایستگاه های تبادلی را در ساعات پیک محدود می سازند که باعث می شود مسافران بیشتر پیاده روی نمایند و یا روش ها و مسیرهای جایگزین را برای رسیدن به مقصد انتخاب نمایند.

کنترل ازدحام و بستن برخی ایستگاه‌ها می تواند در جلوگیری از نزدیکی بیش از حد افراد به همدیگر و افزایش ریسک ابتلا به کرونا مفید باشد. این کار مستلزم مانیتورینگ مداوم سرویس‌ها و نقاط حساس و شلوغ در مسیر حمل و نقل عمومی و تصمیم گیری سریع در جهت حذف ازدحام در طول شبکه حمل و نقل عمومی می باشد.

وضع قوانین و تغییراتی که ظرفیت استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی را به شیوه امنی افزایش می‌دهد

قوانینی که مسافران را ملزم به رعایت احتیاط‌های بهداشتی لازم می نماید برای افزایش ظرفیت امن در حمل و نقل عمومی نقشی بنیادین ایفا می نماید.

خیلی از کشورها در آسیا، اروپا، و امریکای شمالی پوشاندن صورت توسط مسافران را یا به صورت الزام و یا در قالب توصیه های پیشنهادی دنبال می‌کنند. برخی از بهره برداران سیستم‌های حمل و نقل عمومی با نصب صفحات پلاستیکی سعی می نمایند که فاصله مناسبی بین مسافران و همچنین بین مسافران و کارکنان سیستم حمل و نقل عمومی ایجاد نمایند. استفاده از تجهیزات حفاظتی می‌تواند ظرفیت استفاده از سیستم‌های حمل و نقل عمومی را به 40 درصد ظرفیت قبل از کرونا برساند. (شکل 3)

یکی دیگر از اقدامات، الزام مسافران به تب سنجی قبل از استفاده از حمل و نقل عمومی است که در برخی از ایالت های چین پیاده‌سازی شده ولی به صورت گسترده در شهرهای اروپایی مشاهده نمی‌شود.

از آنجایی که قطارها، متروها و ترن‌ها در خطوط ثابت و با حداکثر اشغال در ساعت های پیک فعالیت می نمایند، افزایش ظرفیت در برخی خطوط مهم و ضروری مستلزم ایجاد مسیرهای اتوبوسرانی موازی با خطوط مترو است. این تکنیک که در برخی از کشورها در حال حاضر در حال اجرا می باشد می تواند در افزایش ظرفیت انتقال دانشجویان و کارکنان توسط سیستم حمل و نقل عمومی در ساعت های پیک بسیار موثر باشد.

به نظر می رسد زمان بسیار زیادی تا حذف کامل فاصله گذاری فیزیکی و بازگشت کارکنان به سفرهای منظم روزانه حومه ای و نیز بازگشت دانشجویان به سایت‌های دانشگاهی و همچنین عادی شدن روال زندگی شهروندان در شهرها برای انجام فعالیت‌ها و تفریحات روزانه در سطح شهر باقی مانده است و تا آن زمان شهرها و سیستم‌های حمل ونقل عمومی مجبور خواهند بود که با بخشی از ظرفیت خود به فعالیت ادامه دهند. ایمن سازی و مدیریت دقیق اقدامات باعث خواهد شد که حمل و نقل عمومی بدون دامن زدن به همه گیری دوباره کرونا در بازگشایی کسب و کارها و ریکاوری اقتصادی نقش مهمی ایفا نماید. ولی این وظیفه به تنهایی از عهده سازمان‌های متولی حمل و نقل عمومی بر نیامده و لازم است تا با همکاری نزدیک با دولتها اقدامات لازم مانند تغییر ساعات کاری ادارات برنامه‌ریزی شود.

همچنین بهره برداران سیستم‌های حمل و نقل عمومی به تکنولوژی لازم جهت مانیتورینگ دقیق تقاضای سفر و مدیریت زمانبندی سرویس‌ها نیاز خواهند داشت.

ایمن سازی مسافران و کارکنان سیستم‌های حمل و نقل عمومی نقشی حیاتی در برگشت حمل و نقل عمومی به شرایط عادی و تطبیق رفتارها و عادات مسافران با شرایط جدید خواهد داشت.

* کارشناس حمل و نقل