توپ در زمین وزرا

یک آخر هفته ایرانی برای سیاستمداران و رسانه‌ها از حاشیه اجلاس گروه 20 در ژاپن تا نشست کمیسیون مشترک برجام در اتریش.

به گزارش تین نیوز به نقل از اعتماد، درست همان ساعاتی که برخی رهبران 20 کشور صنعتی جهان در ژاپن مشغول سر و کله زدن با دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا برای متقاعد کردن او به توسل به دیپلماسی در مقابل ایران بودند در هتل «کوبرگ» وین، تاریخ به نوعی در حال تکرار شدن بود.

هیات‌های ایران و 1+4 (روسیه، چین، فرانسه، آلمان و بریتانیا) در سطح مدیران سیاسی برای پنجمین بار از زمان کناره‌گیری امریکا از توافق هسته‌ای با ایران باهم دیدار کردند.

جدال برجامی در وین کم و بیش شبیه پیش‌بینی‌های موجود پیش رفت و این در حالی بود که رایزنی‌های مقام‌های روسیه، چپن، هند و برخی کشورهای اروپایی با دونالد ترامپ در ژاپن درباره ایران نیز نکته جدیدی نداشت.

به نظر می‌رسد که تحریم‌های اقتصادی همه‌جانبه امریکا علیه ایران با سختگیری‌ای که بر اجرای آن از طرف وزارت خزانه‌داری امریکا صورت می‌گیرد زمانی که با عدم اراده سیاسی از سوی بازماندگان در برجام برای مقابله با این یکجانبه‌گرایی روبه‌رو می‌شود جای خالی چندانی برای مانور باقی نمی‌گذارد و این همان انفعال یا ناتوانی است که کاسه صبر ایران در برجام را لبریز کرده است.

دیدار در سایه هشدار و تهدید

این دور از مجموعه نشست‌های کمیسیون مشترک برجام در شرایط عادی برگزار نشد. ایران و نمایندگان 1+4 پس از کناره‌گیری امریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت 1397 چندین بار باهم دیدار کردند اما آنچه روز جمعه پشت درهای بسته در هتل کوبرگ وین گذشت از جنس متفاوتی بود.

دوره صبر راهبردی تهران که در تقویم از یک سال و یک ماه عبور کرده به پایان رسیده و تهران قدم در مسیر کاهش سطح تعهدات برجامی گذاشته است.

تاکنون دو گام از مجموعه گام‌هایی که ایران بنا دارد با استفاده از حقوق خود در برجام (مواد 26 و 36) بردارد مشخص شده و این در حالی است که تا به پایان رسیدن بازه زمانی اعلام شده برای گام نخست کمتر از 10 روز (16 تیرماه) زمان باقی است.

اروپایی‌ها می‌گویند نه جدول زمانی و نه اولتیماتوم از جانب تهران را می‌پذیرند، ایران نیز بی‌اهمیت به کلماتی که اروپایی‌ها برای توصیف این اقدام برجامی تهران انتخاب کرده‌اند، می‌گوید توپ در زمین اروپا است و برای نجات برجام همه باید به دریا زده و به اصطلاح هزینه دهند. در فضای رسانه‌ای اروپایی‌ها با شاخ و شانه‌کشی برای ایران می‌گویند تا زمانی در برجام می‌مانند که تهران به تمام تعهدات هسته‌ای خود بی‌کم و کاست عمل کرده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان ناظری بر صداقت ایران در وفای به عهد در برجام، تخلفی از برنامه‌های هسته‌ای ایران را گزارش ندهد.

در این میانه گوش تهران به این انتقادها بدهکار نیست و طبق گفته مقام‌های سازمان انرژی اتمی ایران، میزان ذخیره اورانیوم ایران از روز پنجشنبه از مرز 300 کیلوگرم عبور کرده و از روز 16 تیرماه نیز تهران در حوزه‌های سطح غنی‌سازی و مدرن‌سازی رآکتور اراک دیگر به تعهدات داده‌شده در برجام پایبند نخواهد بود.

در چنین بستری، هیات سیاسی ایران روز پنجشنبه دیدارهای دو جانبه با هیات‌های سیاسی کشورهای 1+4 در وین را پشت درهای بسته پیش برد؛ نشست‌هایی که گفته می‌شود تند و تیز بوده و دو طرف با کنارگذاشتن تعارف‌های مرسوم دیپلماتیک، لیستی از خواسته‌ها و توانایی‌ها برای حفظ برجام را باهم به اشتراک گذاشته‌اند. تهران دو خواسته مشخص و صریح دارد: فروش نفت و برخورداری از کانال مالی و بانکی برای انجام نقل و انتقا‌ل‌های مالی.

ایران به اروپا به اضافه روسیه و چین برای برآورده‌سازی این دو خواسته یک سال و 50 روز فرصت داده و می‌گوید اگر تا 16 تیر این دو خواسته در مسیر اجرایی برای تحقق قرار نگیرند تهران گام دوم از مجموعه گام‌های تعیین‌شده برای کاستن از سطح تعهدات برجامی را برخواهد داشت.

اروپایی‌ها تا پیش از روز جمعه دایما در برابر این مطالبه‌گری ایران تکرار کردند که «اینستکس» در حال راه‌اندازی است اما در برابر مساله خرید نفت از ایران سکوت اختیار کردند؛ سکوتی که به نبود راهکاری برای تحقق این خواسته قابل تعبیر است.

مقام‌های ایرانی ساعتی پیش از آغاز نشست کمیسیون مشترک برجام تاکید کردند به دنبال عکس یادگاری نیستند و اگر اقدام‌های اروپا برای پاسخگویی به دو شرط اصلی ایران ملموس نباشد، تهران روند کاستن از سطح تعهدات را متوقف نخواهد کرد.

سیدعباس عراقچی پیش از نشست روز جمعه، نامه شدیداللحن محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان خطاب به فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را هم به هلگا اشمید سپرد تا اتمام حجتی باشد بر موضع ایران و موید عزم تهران برای ادامه مسیری که در کاستن از سطح تعهدات برجامی آغاز کرده مگر آنکه وفای به عهد 1+4 به ترمزی در برابر این حرکت ایران تبدیل شود. اروپایی‌ها نیز با این ادعا که ایران عجول است هشدار دادند محدودیت زمانی از سوی ایران را نمی‌پذیرند.

در جلسه 3 ساعته چه گذشت؟

صبح جمعه، هتل کوبرگ، هیات کاملا سیاسی ایران با چهره نه چندان خرسند رییس هیات مذاکره‌کننده در مقابل هیات‌های سیاسی روسیه، چین، فرانسه، آلمان و بریتانیا که نمایندگی هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را پذیرفته‌اند. این‌بار خبرنگاران و عکاسان بیشتری خود را برای پوشش این دور از نشست‌های کمیسیون مشترک برجام به وین رساندند.

پیش‌بینی‌ها حاکی از این بود که خروجی این جلسه یا عدم رضایت تهران است و اعلام قطعی ادامه یافتن مسیر کاهش از سطح تعهدات برجامی یا متقاعد شدن تهران و بازگشت همه به روز 17 اردیبهشت.

جدال ایران و 1+4، 3 ساعت طول کشید و نخستین خبر از فضای جلسه را نماینده روسیه در توییتر خود منتشر کرد: «نتیجه رضایت‌بخش بود اما گشایش جدی رخ نداد البته نمی‌توان آن را شکست هم نامید. همه اعضا می‌گویند با وجود تمام مشکلات پیش رو به برجام پایبند خواهند ماند.»

هیات چینی دومین منبعی بود که یکی از اعضای آن در گفت‌وگو با خبرنگار وال استریت ژورنال اعلام کرد تهران در جلسه گفته در برجام می‌ماند؛ البته این بخش از اظهارنظر هیات چینی کمتر از موضع‌گیری نفتی این کشور به چشم رسانه‌ها آمد.

یک مقام چینی پس از نشست کمیسیون مشترک برجام تصمیم گرفت مطالبه نفتی ایران درباره ادامه فروش نفت را هدف قرار بدهد؛ لذا به خبرنگاران اعلام کرد که پکن تن به تحریم نفتی ایران از سوی امریکا نخواهد داد.

پس از توصیف‌های هیات‌های چین و روسیه که البته متضاد باهم بودند، نگاه‌ها به هلگا اشمید به عنوان نماینده اروپا و عباس عراقچی به عنوان نماینده ایران دوخته شد.

هلگا اشمید در گزارشی خلاصه و توییتری نوشت: «اینستکس اجرایی شد و نخستین تبادل مالی آن در جریان است. او از الحاق کشورهای بیشتری از اروپا به این سازوکار خبر داده و همزمان تاکید کرد که ایران و 1+4 در زمینه پروژه‌های «اراک» و «فردو» هم به توافق‌هایی دست یافته‌اند.»

این گزارش کوتاه اشمید هم خوراک خبری برای رسانه‌هایی نبود که چندین ساعت انتظار را پشت درهای بسته اتاق مذاکره گذرانده بودند؛ لذا حضور عراقچی در لابی هتل کوبرگ به فرصتی برای سوال‌های بی‌شمار از او تبدیل شد؛ فرصتی که گویا نماینده ارشد ایران در مذاکرات هم به دنبال استفاده بهینه از آن برای پیام‌رسانی به همتاهایی بود که ترجیح دادند اطلاعات چندانی از مذاکرات خود را در اختیار رسانه‌ها قرار ندهند.

سیدعباس عراقچی کلماتی را انتخاب کرد که ترجمه آن به زبان انگلیسی در یک بازه زمانی چنددقیقه‌ای تکلیف نتیجه رایزنی‌های روز جمعه را مشخص کرد: مثبت و سازنده یک گام به جلو اما ناکافی و دور از سطح انتظارهای ایران.

عراقچی در میانه اظهاراتش سخنان هلگا اشمید درباره ورود اینستکس به فاز اجرا را تایید کرد و البته جزییات بیشتری هم در اختیار خبرنگاران قرار داد: کشورهای اروپایی دیگری جدا از بریتانیا، آلمان و فرانسه برای پیوستن به اینستکس اعلام آمادگی کرده‌اند، اعتبارهایی به این سازوکار مالی اختصاص پیدا خواهد کرد و کشورهای غیراروپایی هم به زودی می‌توانند برای نقل و انتقال‌های مالی از این سامانه استفاده کنند. بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبار خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود اینستکس نمی‌تواند به صورت کامل انتظارهای ایران را برآورده کند.

آیا گام‌های برداشته‌شده توسط 1+4، ایران را از ادامه مسیر کاستن از سطح تعهدات برجامی منصرف کرد؟ پاسخ عراقچی به این سوال دیپلماتیک‌تر از آن بود که به «آری قطعی» یا «خیر نسبی» قابل تعبیر باشد. او با اشاره به اینکه گام‌های برداشته شده هنوز تا خواسته‌های ایران فاصله قابل توجهی دارد، گفت: من جزییات گام‌های مطرح شده در جلسه امروز را به تهران منتقل می‌کنم و تصمیم‌گیری با تهران است.

فکر نمی‌کنم پیشرفت‌هایی که در این جلسه صورت گرفت به اندازه‌ای کافی باشد که ما تصمیم فعلی خود برای کاستن از سطح تعهدات را متوقف کنیم اما تصمیم‌گیری با تهران است. فعلا تصمیم درباره کاهش سطح تعهدات برجامی ایران که پیش از این گرفته شده بود همچنان به قوت خود پابرجا است مگر آنکه انتظارهای ایران برآورده شود.

پیش از این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام گفته شده بود که وزرای خارجه تروییکای اروپایی به تهران سفر می‌کنند. سیدعباس عراقچی با به‌روزرسانی این خبر اعلام کرد که جلسه وزرای خارجه کشورهای عضو برجام به زودی (در چند هفته آتی) برگزار خواهد شد.

یک منبع آگاه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «دیدار محمد جواد ظریف با وزرای خارجه 5 کشور عضو برجام اواخر ماه جولای و تا پیش از تعطیلات ماه آگوست رخ می‌دهد. آنچه برای ایران مهم است نتیجه این رایزنی‌های در سطح وزرا خواهد بود و نه مکان برگزاری این نشست.»

عدم توقف تهران در سایه ترس اروپا

لحن تهران پس از نشست کمیسیون مشترک تغییر چندانی نکرده جر آنکه به نظر می‌رسد پنجره دیپلماسی که تهران می‌گفت با کاستن از سطح تعهدات برجامی باز کرده، فرصت بیشتری برای مفتوح ماندن یافت. یک منبع آگاه در وزارت‌خارجه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «فعلا با توجه به آنچه در جلسه کمیسیون مشترک برجام گذشت تصمیم قبلی ایران برای کاستن از سطح تعهدات برجامی که یک تصمیم ملی بود بدون توقف ادامه پیدا می‌کند.

هر زمان 1+4 توانست شروط مشخص ایران برای متوقف کردن این اقدام را برآورده سازد، تهران نیز بازگشت‌پذیری به تعهدات را کلید می‌زند.»

براساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تهران همچنان از محدوده‌های تعیین شده در برجام برای ذخیره 300 کیلوگرم اورانیوم عبور نکرده اما با توجه به اظهارات پیشین بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی مبنی بر اینکه ایران روز 6 تیر (پنجشنبه) از این سطح عبور می‌کند به نظر می‌رسد که با به پایان رسیدن تعطیلات در تهران امروز خبر عبور ایران از مرز 300 کیلوگرم اعلام شود.

وال‌استریت ژورنال در گزارشی درباره دستاوردهای نشست کمیسیون مشترک در روز جمعه نوشت: مجموعه تحولات روز جمعه در وین به این معنا است که اروپا فرصت کافی برای تلاش‌های دیپلماتیک به منظور کاستن از سطح تنش میان ایران و امریکا را خواهد داشت.

3 کشور اروپایی در حالی از ورود «اینستکس» به فاز اجرا سخن می‌گویند که تاکنون 7 کشور دیگر (اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد) نیز برای پیوستن به این سامانه که می‌تواند از تحریم‌های فرامرزی امریکا در امان باشد، اعلام آمادگی کرده‌اند.

پس از نشست کمیسیون مشترک برجام، یک مقام اروپایی در گفت‌وگو با «وال‌استریت ژورنال» پیش‌بینی کرد که تهران به روند کاستن از سطح تعهدات و عبور از محدودیت 300 کیلوگرم ذخیره اورانیوم ادامه بدهد.

این مقام اروپایی‌ ادعا کرده که اگر ایرانی‌ها گام‌های بیشتری در کاستن از سطح تعهدات بردارند، این احتمال وجود دارد که اروپا مکانیسم حل و فصل اختلاف در برجام را فعال کند. این مکانیسم به 2 ماه بازه زمانی نیاز دارد اما کلید زدن آن می‌تواند به لرزان شدن بیش از پیش پایه‌های برجام منتهی شود.

به گزارش «اعتماد»، دیپلمات‌های ایرانی می‌گویند تهران پس از کناره‌گیری امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های هسته‌ای با قابلیت تنبیه فرامرزی یک سال و 50 روز تا به امروز به اروپایی‌ها فرصت داده؛ لذا پربیراه نیست که ایران هم از اروپا انتظار صبوری در برابر اقدام به حق ایران برای کاستن از سطح تعهدات برجامی را داشته باشد.

با وجود این برخی تحلیلگران مسائل ایران اعتقاد دارند با توجه به سطح تنش میان تهران و واشنگتن که در برخی بازه‌های زمانی به تنش مستقیم هم نزدیک شده اگر اختلاف برجامی میان ایران و اروپا عمیق‌تر از وضعیت موجود شود، احتمال سوءاستفاده واشنگتن وجود خواهد داشت. در مقطع فعلی به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها تلاش می‌کنند تا حد ممکن از این سناریو فاصله بگیرند. امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه از دونالد ترامپ خواسته که برخی تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند.

به گزارش وال استریت ژورنال در حالی که اروپایی‌ها با وجود ترس از اقدام‌های امریکا، نخستین تبادل‌های مالی اینستکس را به جریان انداخته‌اند اما برخی منابع در وزارت خزانه‌داری امریکا از تلاش برای تحریم همتای ایرانی این سازوکار خبر داده‌اند.

به گزارش «اعتماد»، خرید نفت از ایران گره باقیمانده‌ای است که 1+4 باید تا روز 16 تیر راهی برای گشایش آن بیابد. هرچند که واشنگتن سیاست خرید صفر نفت از ایران را سرسختانه دنبال می‌کند اما تهران می‌گوید اگر بازماندگان در برجام حاضر به هزینه کردن برای حفظ این توافق هستند می‌توانند مشتری‌های نفتی ایران را به پیش‌خرید نفت از تهران تشویق کنند؛ پیشنهادی که پیش‌بینی می‌شود در چندروز آینده درباره آن بیشتر بشنویم.

ای‌بی‌سی در تحلیل نشست کمیسیون مشترک در روز جمعه نوشت: اروپا و چین می‌گویند برای حفظ برجام، تحریم‌های امریکا را نادیده خواهند گرفت.

آنچه روز جمعه در وین رخ داد نشان‌دهنده انزوای دولت ترامپ در مساله توافق هسته‌ای با ایران است. در حالی که واشنگتن تلاش می‌کند با انواع و اقسام تحریم‌ها، عرصه را بر ایران تنگ کرده و به دنبال توافقی بهتر است، سایرین تلاش می‌کنند توافق موجود را که ایران می‌گوید تکرار نخواهد شد، حفظ کنند.

هرچند که عراقچی در وین اقدام‌های صورت‌گرفته را ناکافی دانست و تداوم سیاست کاستن از تعهدات برجامی را در ابهام نگاه داشت اما به نظر می‌رسد که با به راه ‌افتادن «اینستکس» تهران تا حدودی بتواند دست نگاه دارد.

به گزارش «اعتماد»، اروپا در حالی بر سرعت اقدام برای به راه‌اندازی «اینستکس» افزوده که برایان هوک، رییس گروه اقدام علیه ایران در وزارت‌خارجه امریکا می‌گوید بروکسل باید میان تهران و واشنگتن، یکی را انتخاب کند.

نیویورک تایمز در گزارشی از وین اعلام کرد که تلاش‌های دقیقه 90 برای تشویق ایران به بازگشت از مسیر کاستن از سطح تعهدات برجامی با ناکافی خوانده شدن توسط ایران بدون نتیجه خاصی به پایان رسید. پیش‌بینی می‌شود که عبور ایران از مرز 300 کیلوگرم محدودیت ذخیره اورانیوم که امروز یا فردا اعلام خواهد شد به تنشی جدید در رابطه تهران و واشنگتن تبدیل شود.

عبور از این میزان ذخیره از نظر فنی به تنهایی نمی‌تواند نشان‌دهنده حرکت ایران به سمت تولید سلاح اتمی باشد اما اروپایی‌ها به ایران هشدار داده‌اند که این اقدام می‌تواند بهانه بیشتری دست دولت دونالد ترامپ برای ماجراجویی بیشتر با پرونده ایران بدهد. نیویورک‌تایمز در بخش‌هایی از این گزارش پیش‌بینی کرده که در صورت عبور ایران از مرز محدودیت‌های تعیین‌شده در برجام، امریکا به حملات سایبری روی آورد.

همزمان برخی منابع اروپایی به نیویورک‌تایمز گفته‌اند که در یک سال و 50 روز گذشته این امریکا بوده که در سطح بین‌المللی به دلیل کناره‌گیری از برجام مقصر شناخته شده اگر ایران از سقف‌های تعیین‌شده در برجام عبور کند شاید برای اروپایی‌ها راهی جز به کار انداختن سیستم خودکار بازگشت تحریم‌ها و ارجاع پرونده به شورای امنیت باقی نماند.

به گزارش «اعتماد»، تهران پیش از این اعلام کرده که ارجاع پرونده به شورای امنیت خط قرمز ایران است که به خروج سریع ایران از توافق هسته‌ای منتهی خواهد شد.