◄ تاریخچه پل سازی در ایران؛ از هخامنشیان تا انقلاب اسلامی
تین نیوز | تاریخچه پل سازی در ایران به دوره هخامنشی و اوج شکوفایی آن به دوره صفویه باز می گردد و پس از انقلاب اسلامی ایران نیز ساخت سازه هایی همانند پل از حالت سنتی به شیوه کاملا مکانیزه و مهندسی روز جهان تبدیل شده است.
احتمالاً قدیمترین و ابتداییترین شکل پل به زمانی بازمیگردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگهای بزرگ، امکان عبور از نهرها و درّه ها و مسیلها را فراهم آورد. از اینرو ساخت پل و استفاده از آن در مناطق کوهستانی و دارای عوارض طبیعی، بیش از نواحی مسطّح و کویری معمول بوده است.
اما پلهای واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه گاه و پایههای پل ابتدا آماده میشد و سپس یک تخته سنگ یا چند تیر چوبی را روی دو پایه مینهادند و روی آنها را تخته پوش میکردند. قدیمترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند. در ساحل ایرانی رود ارس یک پایه از این پل بر جای مانده که از سنگهای بزرگی ساخته شده است.
بازمانده پل قوسی از زمان هخامنشیان و ساسانیان
از دوره هخامنشی نیز پلهای قوسی باقی مانده است. باستان شناسان انگلیسی یکی از این پلها را که در قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد در پاسارگاد ساخته شده، شناسایی کرده و از زیر خاک بیرون آوردهاند.
این پل با 16 متر پهنا روی 3 ردیف پایه، هر ردیف شامل 5 ستون سنگی، بنا شده و سطح روی آن از چوب بوده است.
از دیگر پلهای قوسی دوره ساسانی که 7 چشمه از ویرانههای آن باقی مانده، پل شاپوری در 2 کیلومتری خرّم آباد است. دیگر پل قوسی مهم دوره ساسانی پل چم نمشت روی رود صیمره است که اکنون قسمتی از پایههای فروریخته آن برجای مانده است.
همچنین پل آجری هندوان که دو محله خاوری و باختری اهواز را به هم وصل میکرده، اهمیت داشته است.
لرستان نیز چندین پل از زمان ساسانیان بر رودخانه کشگان، که از نزدیکی خرم آباد میگذشت، وجود داشت که بعدها احیا و مرمت شد.
یکی دیگر از پلها، که برخی باستان شناسان آن را متعلق به دوره ساسانی میدانند، پل شهرستان در ناحیه جی قدیم بوده که بقایای آن اکنون در 4 کیلومتری شرق اصفهان وجود دارد. پایههای این پل روی سنگهای طبیعی کف رودخانه استوار شده است.
پل سازی بعد از ظهور اسلام در ایران
علاوه بر پلهای قوسی زیبا و متعدد که پیش از اسلام به دست رومیان یا ایرانیان ساخته شده بود، پلهای زیادی نیز در عصر اسلامی برپا شد.
در میان پلهای قوسی دوره اسلامی پل سنگی ایذه که یاقوت حموی آن را از عجایب جهان خوانده، اهمیت ویژه ای دارد. این پل به نام مادر اردشیر بابکان، خرّمزاد نامیده میشده و دارای طاقی به ارتفاع 150 ذراع از سطح آب بوده است.
در فاصله قرون سوم تا پنجم در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر چند پل مشهور وجود داشت. در روزگار معاویه، عطاءبن سائب، فرمانده مسلمانان، روی 3 رود در شهر بلخ 3 پل ساخت که به نام او به قناطر عطا شهرت یافتند.
پلسازى در دوره غزنوى و سلجوقى
از دوران غزنويان چند سد و پل مخروبه باقى مانده است. شايد معروفترين آنها پل طوس باشد که بر روى رود کشفرود بر سر راهى که طوس را به شهرهاى هرات و بلخ متصل مىکرده، قرار گرفته بود. در دوره سلجوقيان پلسازى از اهميت خاصى برخوردار بوده است.
يکى ديگر از آثار مهم دوره سلجوقى که بنا به شواهد بسيار در همين دوره احداث شده، پل ضياءالملک است که بقاياى پايههاى ويرانه آن در ۲۰ کيلومترى نخجوان بر روى رودخانه ارس ديده مىشود. اين پل را ضياءالملک نخجوان، وزير دربار سلجوقيان، احداث کرده است.
پلسازى در دوره ايلخانى تا صفويه
در دوره ايلخانان مغول که در کشور آرامش برقرار شد، احداث پلها و جادهها تداوم يافت. از مهمترين پلهاى اين دوره مىتوان به پل محکم و زيبايى که علىشاه جيلاني، وزير غازانخان، بر روى رودخانه اندرآب اهر و پل بابا محمود از پلهاى مشهور زايندهرود ساخت، اشاره کرد که در سه کيلومترى جنوب روستاى سهروفيروزان از توابع فلاورجان واقع شده است. اين پل را محمد بن محمود اشترجاني، ملقب به خواجه فرجالدين منشى اولجايتو و ابوسعيد بهادرخان، بانى مسجد جامع اشترجان ساخته است.
پلسازى در دوره صفويه
با روى کار آمدن شاهعباس، و از هنگامى که اصفهان به پايتختى برگزيده شد، اين شهر بهعنوان يکى از درخشانترين شهرهاى شرق گسترش يافت و آينه تمامنماى هنر معمارى دوران صفوى گرديد. در اين شهر پلهاى متعددى بر روى رودخانه زايندهرود احداث گرديد. سىوسه پل، پل خواجو و پل چوبى علاوه بر تأمين عبور و مرور، محل تفرج شاه و درباريان و گاه سفراى کشورهاى خارجى در اين عصر بهشمار مىرفته است.
در هيچ دوره از تاريخ ايران، از دوران اسلامى تا زمان صفوى راهسازى و ساختمانهاى مربوط به آن، يعنى پل و کاروانسرا، همچون دوران صفوى گسترش نيافته است و اکثر پلهايى که امروزه در گوشه و کنار اين سرزمين پهناور به چشم مىخورد از آثار ارزنده مربوط به اين دوره با منتسب به آن است.
پل سياهکوه و سفيدآب در مسير راهى بوده است که شاهعباس از کاشان به طرف سواحل درياى مازندران و فرحآباد احداث کرده بود. راه تهران به قم از پلهاى دلاک و کنارگرد مىگذشته است. راه اصفهان به قزوين جادهاى سنگچين و ارابهرو بوده که در مسير آن پلهاى دودهک، پل يک چشمه سرخده، پل محمدآباد خره ساخته شده است.
در ۵۰ کيلومترى غرب بندرعباس که جاده کاروانرو از يک منطقه سيلابى واقع در ۲۰ کيلومترى مصبرود کول عبور مىکند، پل ويرانى است که هنوز بقاياى آن به چشم مىخورد. اين پل که در زمان آبادانى ۸۰۰ متر طول داشته و طويلترين پل ايران محسوب مىشود، در دو قسمت احداث شده است. طول قسمت غربى پل رود کول حداقل ۴۲۰ متر بوده است. ارتفاع پل ۶ متر، پهناى آن ۸۰/۶ متر و پهناى پايههاى آن ۸۰/۵ متر است. بناى پل رود کول از عالىترين طرحهاى پلسازى در ايران قديم محسوب مىشود. اين پل از سنگهاى تراش و بىشکل ساخته شده است.
در مسير راه قزوين به همدان تا کرمانشاه و سرپل ذهاب نيز پلهاى متعددى در اين دوره احداث شدهاند که مهمترين آنها پل فرسنج، پل شکسته، پل صفوى بيستون، پل کهنه کرمانشاه و پل ماهىدشت ... است.
علاوه بر راههاى منتهى به اصفهان، شاهعباس به سبب علاقه وافر خود به گيلان و مازندران درصدد بود تا به کوره راههايى که در اين ايالات از زمانهاى گذشته وجود داشت، سروسامانى بدهد.
تلاش و کوشش شاهعباس براى معمور کردن اين راهها به نتيجه رسيد و جاده وسيع سنگفرش از جاجرم تا دشت مغان ادامه يافت. قسمتى از اين راه از اسپجين، سرحد ايالت مازندران و گيلان در آن عصر، تا آستارا را بهزادبيک ساخته است. اين جاده چه در شهر و روستا، چه در دشت و کوهستان از روى پلهاى بزرگ و کوچکى مىگذشت که از آن جمله مىتوان به پلهاى کهنه گوراب لاهيجان، نياکو، تجن گوگه، کسيم، پردسر و پونل اشاره کرد.
پلسازى در دوره افشاريه و زنديه
در دوره افشاريه توجه بسيارى به ايجاد راه و پلسازى مبذول نگرديد. ليکن، بهعلت آرامش نسبى که در دوره زنديه بهوجود آمد تلاشهايى را پادشاه زند و امرا و حکام ولايات صورت دادند و کم و بيش آثار مهمى از پلهاى اين دوره در گوشه و کنار کشور به يادگار مانده است؛ مانند پل رودخانه خشک در شيراز که از مستحدثات کريمخان است و پل صلواتآباد که داراى سنگنبشتهاى به تاريخ سال ۱۱۸۴ هجرى است و پل خاتون خوى که متون تاريخي، احداث آن را به جعفرخان دنبلي، حاکم خوى در دوره زنديه نسبت مىدهند.
پلسازى در دوره قاجاريه
در زمان حکومت سلاطين قاجار فقط در زمان کوتاه صدارت ميرزا تقىخان اميرکبير جاده و پلهاى قديمى مرمت شد و چند جاده جديد نيز احداث گرديد، از جمله دو راه بود که تهران را به مازندران مربوط مىساخت. يکى راه تهران چالوس بود که ناصرالدينشاه، مهندس کاستکرخان را مأمور ساختن اين راه کرد و از پلهاى مهم اين جاده مىتوان به شاهپل، پل آينهبندان، پل شوراوئک و پل اوشان اشاره کرد.
اهم پلهاى جاده تهران - قم نيز عسگرآباد و پل حوض سلطان است. علاوه بر آن، گاهى از طرف حکام محلى و افراد خير به دلايلى مختلف احداث پل صورت مىگرفت. مانند پل آصفالدوله در جاده کرج - اشتهارد، پل لوشان از آثار ناصرخان گرجي، پل ميرزا آقاخان نورى در نور، پل محمدحسنخان در بابل و پلهاى سهگانه در زنجان، پل خانزئيان و پل دالکى از مستحدثات مشيرالملک در فارس، اغلب پلها در شهرها يا در مسير راههاى کاروانرو ساخته مىشد.
پلسازى در زمان پهلوی
پلهايى که در قرن اخير در ايران ساخته شدهاند از روشهاى معمارى جديد پيروى کرده، اغلب با آهن و بتون مسلح ايجاد شدهاند يا در آنها سنگهاى تراش بهکار رفته است.
دو پل بسيار بزرگ در مسير راهآهن ايران موجود است که بهواسطه عظمتى که دارند با پلهاى معمولى متفاوتاند. يکى از آنها پل ورسک در کوههاى البرز است که مهندسان آلمانى آن را ساختهاند و ديگر پل قطور در آذربايجان غربى است که مهندسان اتريشى ساختهاند.
پل سفيد به طول ۱۵۳ متر که در سال ۱۳۰۹ افتتاح گرديد و پل عظيم اهواز بر روى رود کارون نيز از شاهکارهاى پلسازى در قرن اخير است. اين پل ۴۹۶ متر طول دارد و ساخت آن از شهريور ۱۳۴۶ آغاز شده، در سال ۱۳۴۹ به پايان رسيد.
پل سازی پس از انقلاب اسلامی
از نمونه های بارز پل سازی پس از انقلاب می توان می توان به پل صدر واقع در بزرگراه صدر در شهر تهران و پل های عظیم در جاده ها با دهنه های 100 متر و ارتفاع 40 متر همانند پل های موجود در آزادراه تهران-پردیس اشاره کرد.
پیشرفت در پل سازی پس از انقلاب به قدری چشمگیر بوده است که ساخت بزرگترین سازه ها نیز برای مهندسان ایرانی بسیار ساده انگاشته می شود. زیرا با بهره مندی از فناوری ئ دانش روز در پل سازی سرعت و ایمنی در پل سازی افزایش قابل توجهی داشته است.
البته بحث و نظر در خصوص پل سازی پس از انقلاب در ایران دیگر به معرفی چند سازه معطوف نمی شود بلکه باید با نگاه ژرف و تخصصی به مسائلی چون انواع پل، مواد بکار رفته و مسائل فنی زمان صرف شده برای ساخت را در مجال دیگری مورد بررسی قرار داد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمیکند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.