◄ سهم 19 درصدی موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای پایتخت

شهرنشینی با تغییرات الگوی کاربری زمین باعث تغییرات گسترده در چهره و کارکرد طبیعی محیط شده و با افزایش نیازهای انسانی،تاثیرات این تغییرات مخرب در کنار پدیده‌هایی چون فقر و غیره، در آلودگی‌های گسترده زیست محیطی نمود یافته است، به گونه‌ای که هر 2 شخصیت شهری مبتنی بر شهر و شهروندان را به شدت آزرده است بنابراین واقعیت آن است که آلودگی‌های زیست  محیطی از چالش‌های اصلی جهان است و در این راستا توجه به محیط زیست و در این ارتباط توسعه پایدار شهری در دوران کنونی تبدیل به معیار شده  است.

مناطق کلان شهری یکی از مهمترین پدیده‌های نوظهور قرن بیستم است که الگوهای متفاوتی از شهرنشینی، نظام اسکان، اندازه شهر، ساختار و سازمان فضایی را عرضه کرده است. این پدیده از نیمه دوم قرن بیستم به الگوی غالب شهرنشینی بدل شده و به‌ویژه در حوزه کشورهای در حال توسعه به سبب تمرکز بیش از حد جمعیت و فعالیت نمود بیشتری داشته است. ظهور کلان شهرها عواقب و پیامدهای متفاوتی را به دنبال داشته و با آسیب‌های شهری متعدد در درون شهر، آسیب‌ها و نگرانی‌هایی در استفاده از منابع، نابودی زیستگاه‌های حیات وحش، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری و انواع آلودگی‌ها که ارتباطی درونی با یکدیگر دارند در سطح منطقه همراه بوده است.

پدیده آلودگی هوا از جمله مهمترین این معضلات در شهرها، یکی از پیامدهای انقلاب صنعتی است که از 300 سال قبل آغاز شده و با توسعه صنعتی، افزایش تعداد شهرها و افزایش حمل‌ونقل وترافیک روز به روز بر میزان و شدت آن افزوده شده است. امروزه آلودگی هوا به عنوان یکی از معضلات مهم شهرنشینی و زندگی صنعتی به ویژه در کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه مطرح بوده و زندگی تمامی افراد جامعه وشهروندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در ایران با افزایش جمعیت در شهرها و به خصوص شهرهای بزرگ، حجم تقاضا برای خدمات عمومی افزایش و متناسب با آن سرانه‌های مختلف شهری نیز کاهش یافت. این کاهش به طور مستقیم در استانداردهای مختلف شهری تاثیر گذاشت و برآیند آن به شکل مشکلات مختلف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی از جمله آلودگی هوا نمایان شد.

کلان‌شهر تهران نیز یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است بر این مبنا هوای کلانشهر تهران بیش از پیش آلوده بوده و بر اساس آمار منتشر شده در سال 1387، 60  روز از سال هوای شهرتهران در شرایط ناسالم قرار داشته است که در حدود چهار برابر مدت مشابه در سال 1386 است. این در حالی است که در سال 1389،  104 روز و در سال 94 ، 111 روز در شرایط ناسالم، به سر برده است که عواقب آن در درجه اول، به صورت انواع امراض نصیب ساکنان شهر تهران شده و از طرف دیگر باعث افزایش بی‌رویه هزینه‌های جاری به منظور حذف این آلودگی‌ها می‌شود.

طبق مطالعات اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران، 70درصد مرگ و میرها در تهران ناشی از مشکلات تنفسی و قلبی است که این مشکلات ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با آلودگی هوای تهران دارد. در این ارتباط، در پی آلودگی هوا در سال 1389 ، بنا به اعلام وزارت بهداشت ودرمان، بیماری های تنفسی به دلیل آلودگی هوا، 30 درصدافزایش یافت.

بر اساس آمار ارائه شده از سوی بانک جهانی در مورد خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران، در سال 2004 میلادی خسارت ناشی از آلودگی هوا، حدود 7 میلیارد دلار،این میزان در  سال2006 میلادی به 8 میلیارد دلار و در2010 میلادی به 10  میلیارد دلار در سال رسیده است که در 2010 حدود یک سوم از خسارت ذکر شده متعلق به شهر تهران بوده است. طبق برآوردهای این بانک، خسارت سالانه آلودگی هوا در سال 2016 در ایران 16 میلیارد دلار بوده است.

منابع متحرک 85 درصد آلودگی هوا در تهران را تولید می‌کنند، از میان این منابع متحرک، موتورسیکلت‌ها با سهم 19 درصدی سهم بالایی در این آلودگی دارند که هم در حمل‌و‌نقل ایرانیان نقش بسیاری ایفا می‌کند و هم سهم بالایی را در آلودگی هوای کلان شهرها دارد.

ارقام نقش بسته بر تابلوی کنترل کیفت هوا در تهران نشان می‌دهد که دی ماه سال95، تهران آلوده‌ترین هوای دی ماه سه سال اخیر را تجربه کرده است. البته این وضعیت تنها خاص تهران نیست. با آغاز فصل سرما بسیاری از شهرهای صنعتی و کلان‌شهرها با مشکل هوای آلوده مواجه بوده‌اند. اراک، تبریز و اصفهان در کنار تهران پاییز را با آلودگی هوا به پایان می‌رسانند. اما چه چیزی سبب آلودگی هوا می‌شود؟

آلودگی هوا معضلی نو و تازه نیست. سالیان دراز است که گریبان ایران و شهرهای پرجمعیت و صنعتی آن را گرفته و سومین عامل مرگ و میر را شامل می‌شود. معضلی که شاید همه به خوبی از دلایل بروز آن آگاه هستند اما بد نیست نظر کارشناسان را نیز در این باره بدانیم. کارشناسان عامل آلودگی هوا را به 2 گروه آلاینده‌های متحرک و غیر متحرک تقسیم می‌کنند. وسایل حمل‌و‌نقل از جمله انواع خودروها و موتورسیلکت آلاینده‌های متحرک و کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی نیز آلاینده‌های غیر متحرک را شامل می‌شوند. برخلاف باور ریز نقش‌ترین وسیله حمل‌و‌نقل در ایران بیشترین سهم از آلودگی هوا را به خصوص در تهران دارد.

 85 درصد از کل آلودگی‌ها در سال 93 مربوط به حوزه منابع متحرک و 15 درصد نیز سهم منابع ثابت مانند صنایع و کارخانه‌ها در تهران است. براساس آنچه که اعلام شده است از 726 هزار تن آلاینده‌ای که در سال 93 از 2 منبع ثابت و متحرک در تهران تولیده شده، 618  هزار تن سهم آلاینده‌های متحرک و 110 هزار تن سهم آلاینده‌های غیر متحرک است. از 618 هزار تن آلودگی که به وسیله آلاینده‌های متحرک تولید شده 45 درصد سهم منابع متحرک سواری، 18 درصد آن سهم تاکسی‌ها، 19 درصد آن سهم موتورسیکلت‌ها، 15 درصد متعلق به وانت‌ها و 3 درصد مربوط به مینی‌بوس و اتوبوس‌ها بوده است.

شاید در وهله اول 19 درصد آلودگی توسط موتورسیکلت‌ها در تهران آمار بالایی به نظر نیاید به خصوص وقتی این آمار در کنار سهم 45 درصدی خودروهای شخصی در نظر گرفته شود و یا نسبت تعداد موتور به خودرو را در نظر بگیریم که در تهران3 میلیون خودرو و 780 هزار موتور تردد می کنند. آمار موتورسیکلت‌های پلاک شده در تهران، 3.5 میلیون دستگاه است که تخمین زده می‌شود 780 هزار دستگاه مدام تردد می کنند. اما  با وجود تعداد نسبتا اندک موتور سیکلت‌ها نسبت به  خودروها اما این موتورسیکلت‌ها هستند که سهم بیشتری از تولید آلودگی برعهده دارند. چرا که هر موتورسیکلت برابر با سه خودرو آلایندگی تولید می‌کند و حدودا به ازای هر چهار خودرو یک موتور سیکلت وجود دارد که اگر سامان‌دهی شود به اندازه 4 خودرو می‌تواند از میزان آلاینده‌های هوای تهران بکاهد.

به طور میانگین هر موتورسیکلت به ازای هر کیلومتر پیمایش حدود 15 گرم آلودگی ایجاد می کند.  در بررسی‌های انجام شده مشخص شده موتورسیکلت‌های ساخت داخل در هر کیلومتر بین 12 تا 22 گرم آلودگی تولید می‌کنند.

با این تفاسیر و با توجه به اینکه هر موتورسیکلت در هر کیلومتر تردد 15 گرم آلودگی وارد هوا می‌کند، پس بدین ترتیب 780 هزار موتورسیکلتی که در تهران تردد دائم دارند، هر روز 276 تن مونواکسید کربن، 100 کیلوگرم دی اکسید گوگرد، 7.9 تن دی اکسید نیتروژن، 83 تن ترکیبات آلی فرار و 2.6 تن ذرات معلق تولید می‌کنند. حجم بالای تولید مونواکسیدکربن مهم‌ترین خطری است که اگزوز یک موتورسیکلت برای سلامتی شهروندان دارد. در معرض مستقیم این گاز قرار گرفتن می‌تواند موجب مرگ مستقیم یا صدمات تنفسی حاد به هر شخص شود. هرچند سهم و میزان تولید آلودگی به وسیله موتورسیکلت در ایران به اندازه‌ای است که زنگ خطر سلامتی را به صدا در آورد اما این خطر زمانی جدی‌تر و ترسناک‌تر می شود که آمارها از تولید سالانه   450  هزار عدد موتورسیکلت در کشور خبر می‌دهند.

تولید موتورسیکلت‌های بنزینی که 95 درصد از آنها کاربراتوری هستند و به گفته قائم مقام معاون ترافیک شهردار هر کدامشان می‌توانند بیش از سه برابر خودروهای استاندارد ایرانی آلایندگی تولید کنند، براساس آمار انجمن صنعت موتورسیکلت ایران  به شرح زیر است؛

 در سال 90 ، 813206 دستگاه

 در سال 91 ، 418733 دستگاه

 در سال 92 ،316144 دستگاه

 در سال 93 ، 538682 دستگاه

 در سال 94 ، 435249 دستگاه

 در سال 95 ، 737 هزار و 453 دستگاه تولید شده است که در مقایسه با سال 94 در حدود 64 درصد افزایش داشته است.

* این مطلب در نشست تخصصی هزینه‌های آلودگی زیست محیطی ناشی از حمل‌و‌نقل شهری توسط سیدرفیع موسوی متخصص برنامه‌ریزی شهری ارایه و در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.