شهر فرودگاهی امام در گذر تاریخ/قسمت بیست و چهارم

در کشور جمهوری اسلامی ایران فرودگاه‌های متعددی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند که از جمله آنها فرودگاه امام خمینی (ره) است که به‌عنوان یک فرودگاه بین‌المللی در کنار پایتخت کشور واقع شده است. رسیدن شهر فرودگاهی امام به شکل فعلی، به دلایلی حدود ۵ دهه طول کشیده است، بنابراین بیان سابقه احداث و بهره‌برداری آن در طول حدود نیم قرن، علاوه بر ثبت در تاریخ می‌تواند چراغ راه آیندگان قرار گیرد.

اگرچه آغاز احداث و بهره‌برداری این فرودگاه به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی باز می‌گردد، ولی عمده عمر طولانی خود را در دوران پس از انقلاب اسلامی گذرانده است و در‌این‌راستا با توجه به تغییرات متعدد در سطح وزات راه و ترابری و ریاست سازمان هواپیمایی کشوری، شاهد تحولات و فراز و نشیب‌های زیادی بوده است زیرا با هر تغییر و جابه‌جایی مدیران و به تبع آن سیاست‌ها و خط مشی‌ها، در کند یا تند شدن فرایند احداث و بهره‌برداری این پروژه تأثیر قابل توجهی ایجاد شده است.

 از‌همین‌رو علیرضا منظری با توجه به اینکه در دوران خدمت خود در سازمان هواپیمایی کشوری از نزدیک در جریان این فراز و نشیب‌ها بوده، تصمیم گرفته تا گوشه‌هایی از روند این فعالیت‌ها را به رشته تحریر درآورد و برای قسمت‌هایی از آن نیز از اطلاعات دیگران بهره ببرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در این مجموعه به هیچ‌وجه تجزیه‌وتحلیل در نظر نبوده و نگارنده صرفاً در پی گردآوری مطالب بر حسب تاریخ انجام بوده است و فقط در برخی موارد به‌ناچار گلایه‌مندی‌های رایج را ذکر کرده است.

حال تین نیوز در صدد است تا بخش‌هایی از این کتاب منتشرنشده (در دست انتشار) را برای معرفی این ابرپروژه به تدریج در قالب تاریخ شفاهی سازمان هواپیمایی کشوری در اختیار مخاطبان قرار دهد. در همین راستا دپارتمان تاریخ شفاهی موسسه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تین آمادگی خود را جهت مصاحبه با پیشکسوتان حوزه حمل و نقل هوایی کشور و ثبت تاریخ شفاهی این صنعت، اعلام می‌دارد.

قسمت بیست و چهارم:

پیشنهاد احداث پایانه مسافری شماره دو فرودگاه امام خمینی (ره) به‌وسیله شرکت سرمایه‌گذاری مهرگان در سال ۱۳۸۷ با زیربنای ۲۳۵ هزار مترمربع برای دو مرحله و ظرفیت سالانه برای هر مرحله ۱۰ میلیون مسافر و دوره بهره‌برداری حدود ۲۵ سال و پیشنهاد کنسرسیوم آمونا ـ چین برای طراحی و ساخت تسهیلات مرحله دوم فرودگاه به همراه تغییراتی در طرح جامع فرودگاه امام خمینی (ره) ارائه شده بود. اگرچه پیشنهاد اول موردبررسی قرار گرفت و اقدامات مؤثری برای طراحی و احداث پایانه مسافری شماره دو با استفاده از منابع اعتباری غیر دولتی و سرمایه‌گذار ایرانی خصوصی انجام پذیرفت اما بدون نتیجه باقی ماند.

با تغییر مدیریت در وزارت راه و شهرسازی مجدداً در سال ۱۳۸۹  در مدیریت مجری طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) جابه‌جایی به وجود آمد که با این تغییر و عدم تأمین اعتبار مالی کافی برای توسعه تسهیلات جدید، برای شروع پروژه مرحله دوم فرودگاه به‌ویژه پایانه مسافری شماره دو پیشرفت جدی به وجود نیامد و فقط اجرای پروژه‌های قبلی استمرار یافت که تا پایان سال ۱۳۹۲ عمده پروژه‌های تکمیلی مرحله اول و تعدادی از پروژه‌های مرحله دوم به بهره‌برداری رسیدند.

اگرچه تا مردادماه ۱۳۹۲ بخش عمده‌ای از مسیر استصوابی اساسنامه شرکت شهر فرودگاهی برای مدیریت و بهره‌برداری و همچنین طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) طی شده بود ولی در این هنگام با تغییر دولت و انتصاب جدید در وزارت راه و شهرسازی حرکت روبه‌جلوی آن شتاب بیشتری گرفت تا این‌که در اوایل سال ۱۳۹۳ اساسنامه شرکت به تصویب هیئت وزیران رسید.

به‌موازات آن مجری جدید طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) نیز منصوب شد. البته در سازمان‌دهی دفتر مجری طرح تفاوتی به وجود آمد که در این راستا فعالیت‌های مرتبط با اجرای پروژه‌های طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) باید از طریق یک هیئت اجرایی سه نفره به اجرا در می‌آمد و اعضای آن هیئت به‌عنوان همکار برای مجری طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) تعیین شدند. اولویت‌های مجری طرح فرودگاه اتمام پروژه‌های احداث باند دوم (جنوبی) و خزش‌راه‌های آن، ساختمان پل ارتباطی، ساختمان جایگاه مقامات سیاسی، ساختمان اداری فرودگاه، تکمیل ساختمان غدیر، ساختمان آسایشگاه نیروی انتظامی و ساختمان سپاه حفاظت برای راه‌اندازی بود. در سال ۱۳۹۲ اعتبار طرح توسعه فرودگاه شصت میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده بود که حدود ۳۵ درصد آن را تخصیص داده بودند درحالی‌که اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام حدود دویست میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت.

با توجه به راهکار کوتاه‌مدت برای رفع کمبود فضا در پایانه مسافری شماره یک در اواخر سال ۱۳۹۲ پروژه مطالعه و طراحی توسعه پایانه مسافری شماره یک و همچنین ساماندهی داخلی آن نیز به‌منظور رفاه و آرامش مسافران در این پایانه شروع گردید که با اجرای آن حدود ۱۶ هزار مترمربع به فضای پایانه مسافری شماره یک اضافه خواهد شد. البته در اواخر سال بعد وقفه کوتاهی در اجرای آن به وجود آمد که مجدداً پروژه فعال شد و بخشی از آن در اواخر سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسید. در اوایل سال ۱۳۹۳ کمبود بودجه از منابع اعتباری دولت مانع اصلی برای سرعت طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) بشمار می‌آمد زیرا ازیک‌طرف پروژه‌های در حال اجرا به‌کندی پیش می‌رفت و از طرف دیگر امکان شروع پروژه‌های جدید مرحله دوم و به‌ویژه منطقه هوانوردی و شهر فرودگاهی وجود نداشت.

در این سال‌ها تأمین مالی پروژه‌ها همواره یکی از دغدغه‌های اصلی بنگاه‌های اقتصادی دولتی بود. به جهت دولتی‌بودن بخش قابل‌توجهی از اقتصاد کشور و از سوی دیگر بانک‌پایه‌بودن نظام تأمین مالی اساسی‌ترین راهکار تأمین مالی اتصال به منابع دولتی (بودجه عمومی) یا اخذ تسهیلات بانکی بشمار می‌آمد. ورود ابزارهای مالی مانند اوراق مشارکت اگرچه راهکار جدیدی برای تأمین مالی ارائه می‌کرد ولی ضعف طراحی و اجرا امکان استفاده از این راهکار را بسیار محدود کرده است. از سوی دیگر ابزارها و روش‌های مالی ارائه‌شده در بازارهای مالی کشور عمدتاً مبتنی بر تأمین مالی شرکتی بوده و در تأمین مالی پروژه‌های مستقل کارآیی چندانی ندارند و در چنین شرایطی ارائه شیوه‌های تأمین مالی پروژه‌ای اجتناب‌ناپذیر می‌کند. به همین جهت در وزارت راه و شهرسازی مطالعاتی در مورد تشکیل صندوق پروژه برای تأمین مالی طرح توسعه فرودگاه امام (ره) انجام پذیرفت که منجر به پیشنهاد طرح صندوق پروژه شرکت تأمین سرمایه سپهر شد.

علاوه بر آن گروه‌های متعددی تقاضا برای انجام مشارکت ارائه می‌کردند. ازجمله سه شرکت داخلی سانا پرداخت ارس (مدیریت سرمایه‌گذاری) و شرکت خارجی تأمین‌کننده مالی از چین (تأمین منابع مالی) و شرکت فرودگاه لیون از فرانسه (احداث پایانه) برای سرمایه‌گذاری مرحله دوم طرح توسعه فرودگاه امام خمینی (ره) شامل احداث پایانه شماره دو فرودگاه با ظرفیت بیست میلیون مسافر به مبلغ حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو در آذرماه ۱۳۹۳ به‌صورت مشارکت اعلام آمادگی کردند که درنهایت نتیجه مثبتی را در برنداشت. در نیمه دوم سال ۱۳۹۳ موضوع مطالعه مجدد ساماندهی ظرفیت مسافری فرودگاه‌های امام خمینی (ره) و مهرآباد و پیام به‌وسیله یک مشاور خارجی با وجود نتایج مطالعه قبلی طرح شد ولی بعدازآن منجر به یک اقدام عملی نشد.

ادامه دارد