آشنایی با راه آهن شمال

تین نیوز |
درباره راه آهن شمال  
از حدود ۱۲۰ سال پیش احداث راه آهن سراسری از مهمترین آرزوهای ایرانیان بوده است. مردم مناطق شمال کشور نیزهمواره در اندیشه احداث خطوط ریلی و اتصال به مرکزکشور بوده اند. راه آهن شمال همزمان با تاسیس راه آهن سراسری در زمان سلطنت رضاخان در۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ هجری شمسی ، برحسب نیاز و دستور دولت های استعمارگر بریتانیا و روسیه آغاز و در شهریور ۱۳۱۶ خاتمه یافت. حوزه استحفاظی راه آهن شمال از سوزن خروجی ایستگاه گرمسار ، واقع در استان سمنان آغاز و با عبور از کوه های سر به فلک کشیده البرز و بخش هایی از استان تهران وارد استان مازندران و مناطق زیبای جنگلی گشته و با عبور از شهرهای متعدد و مناطق جلگه ای ، وارد استان گلستان و درنهایت به ایستگاه گرگان ختم می شود. طول راه آهن شمال ۳۸۲ کیلومتر ، به علاوه ۲۱ کیلومتر خط انشعابی بندر امیرآباد و همچنین  مجموعا ۹۱ کیلومترخطوط فرعی شامل ۵/۴۷ کیلومتر تجاری و ۵/۴۷ کیلومترخط ما نوری می باشد.
 
راه آهن شمال دارای ۲۷ ایستگاه بزرگ و کوچک است که هم اکنون دو ایستگاه تیرتاش و گلوگاه بسته می باشند و به لحاظ شرایط اقلیمی به دو قسمت جلگه ای وکوهستانی تقسیم می شود. بلندترین نقطه این خط ، گردنه گدوک با ارتفاع ۲۱۱۲ متر از سطح دریا است. این خط از گرگان تا شیرگاه به طول ۱۸۷ کیلومتراز کنارجلگه های سرسبز عبور می نماید و سپس به طول ۱۱۳ کیلومتر با عبور از مناطق جنگلی و کوهستانی وارد گردنه گدوک و فیروزکوه می شود. این مسیرمملو از صحنه های زیبای عبور از جنگل در حاشیه رود تالار ، پل معروف ورسک و سه خط طلایی که هر بیننده ای را محو تماشای خود می نماید ، می باشد. این خط سپس به طول ۸۱ کیلومتر با عبور از جلگه جنوبی فیروزکوه وارد شهرستان گرمسار می شود. راه آهن شمال دارای ۹۵ تونل ، به طول قریب به ۲۷ کیلومتر می باشد ، که بزرگترین آن تونل گدوک به طول ۲۸۸۷ متر است. این تونل بزرگترین تونل راه آهن سراسری نیز می باشد.

نقل است که درهنگام احداث این تونل ها خطرات فراوان ناشی از نفوذ آب و نیز انفجارهای متعدد ناشی ازگازهای متصاعد ، همواره کارگران و مهندسان را درمعرض تهدید قرار می داده است ، که مهمترین حادثه به وجود آمده در این زمینه ، مربوط به تابستان سال ۱۳۱۲ بوده که در تونل گدوک رخ داده است. هنگام حفراین تونل به یک منبع آب زیرزمینی برخورد نمودند که بلافاصله پس از حفرتونل ، آب به شدت جاری شد. جریان اولیه آب در حدود ۱۲۰ لیتر در ثانیه بوده است. به طوری که درهمان لحظات اولیه محوطه جلوی تونل به رودخانه ای خروشان تبدیل شده است. همچنین هنگام حفرتونل شماره ۳۶ متصاعد شدن گازهای متان چندین بار موجب وقوع انفجارهای شدید شده است که خاموش کردن شعله های آبی رنگ آنگاه تا یکماه به طول می کشیده است. در این شرایط کارگران در حرارت بالاتر از ۵۵ درجه به کار خود ادامه می دادند.

راه آهن شمال قریب به ۱۵۰۰ دستگاه پل و آبرو ، به طول تقریبی ۶۸۵۰ متر می باشد که پل ورسک شاهکار مهندسی قرن که به حق پل پیروزی در جنگ جهانی دوم لقب گرفته است ، به طول ۸۶ متر با دهانه اصلی ۶۶ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر بزرگترین آن می باشد. خط راه آهن شمال دارای شیب و فراز ۲۸ در ۱۰۰۰ می باشد. به این مجموعه ، خط بندرترکمن - گرگان ، به طول ۳۶ کیلومتر در سال ۱۳۳۹ و خط رستم کلا - امیرآباد ، در سال ۱۳۷۹ به طول ۲۱ کیلومتر اضافه گردیده است. ساری مرکز اداری راه آهن شمال و از ایستگاه های مهم آن نیز گرگان ، بندرترکمن ، قائمشهر ، پل سفید ،  ورسک و فیروزکوه می باشد. ارتفاع این خط در ایستگاه گرگان از سطح دریا ۷۶ متر می باشد که با شیب ملایم در منطقه تیرتاش به ۲/۱ متر می رسد و از این نقطه فراز خط راه آهن شمال آغاز می شود ، که بین ایستگاه های دوگل و گدوک درکیلومتر ۲۱۸ به ۲۲۱۲ متر می رسد.
 

 

 
ساخت راه آهن شمال در قسمت کوهستانی آن به دلیل صعود از دامنه شمالی البرز از مشکل ترین قسمت های ساخت راه آهن سراسری بوده است. آلمانی ها براساس قرارداد خود شیب های ۲۰ در ۱۰۰۰ را بررسی کرده بودند ولی به دلیل اینکه این شیب با وضع محل متناسب نبوده ، طبق دستور وزارت راه سه نوع شیب ۲۵ در ۱۰۰۰ ، ۳۲ در ۱۰۰۰ و ۴۰ در ۱۰۰۰ را بررسی کردند و در نهایت در ۳ اردیبهشت ۱۳۱۱ خط مزبور در جلسه ای با شرکت سرمهندسان خطوط شمال و جنوب و وزیر راه در حضور رضا شاه بررسی شده و شیب ۲۸ در ۱۰۰۰ همراه با ساخت تونلی به طول ۲۸۸۷ متر (تونل گدوک) که در آن زمان بزرگترین تونل راه آهن ایران به شمار می رفت به تصویب رسید. طراحی مسیر ۱۱۵ کیلومتری خط راه آهن شمال از گدوک تا قائمشهر به گونه ای بوده که با ساخت آن یکی از زیباترین مناظر دست ساز بشر در دامنه های شمالی رشته کوه های البرز پدید آمده است. در این مسیر دره های عمیق و قله های رفیع و صعب العبوری وجود دارد که موجب شده احداث راه آهن با ساخت تعداد زیادی تونل و پل های بزرگ و کوچک همراه با خطوط حلزونی شکل معروف به سه خط طلایی که هر بیننده ای را محو تماشای خود می نماید ، همراه باشد.
 
 در آغاز جنگ جهانی دوم برای کشورهای متفق ، این امر مسجل شده بود که تنها راه مطمئن برای ارسال مهمات به شوروی سابق از طریق ایران با توجه به مزایای فراوان آن می باشد و بدین ترتیب تهاجم همه جانبه کشورهای متفق درگیر جنگ به ایران و اشغال این سرزمین در سحرگاه روز سوم شهریور ۱۳۲۰ هجری شمسی صورت یافت و به دنبال آن راه آهن شمال تحت اشغال نیروهای شوروی و راه آهن جنوب به اشغال نیروهای انگلیس درآمد. نیروهای متفقین ، راه آهن دولتی ایران را از سپتامبر ۱۹۴۱ میلادی تا ژوئن ۱۹۴۵ میلادی یعنی قریب به ۶ سال در اختیار داشته اند و با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و پیروزی متفقین ، به لحاظ اینکه دیگر نیازی به راه های ایران احساس نمی شد ، در صدد خروج از ایران برآمدند. نیروهای نظامی شوروی در آذرماه سال ۱۳۲۴ تهران را ترک کردند ولی راه آهن شمال به دلیل موقعیت استراتژیک منطقه ای تا پایان فروردین ۱۳۲۵ در اشغال آنان بوده و بالاخره در شب ۳۰ فروردین همان سال  طی مراسم جشنی در باشگاه راه آهن ساری با حضور مهندس مصدق رئیس کل بنگاه راه آهن ایران ، نواب استاندار مازندران ، شریف اف کنسول گر روسیه و جمعی از افسران نیروهای شوروی و همچنین نمایندگان وزارت راه ایران ، نیروهای نظامی اشغالگر رسما راه آهن شمال را تحویل مقامات محلی داده و صبح روز بعد نیز ساری را ترک نمودند.
 

 

   
بعدها نیز پل ورسک به دلیل ارسال مهمات جنگی از طریق راه آهن که نقشی تعیین کننده در پیروزی متفقین داشته به پل پیروزی ملقب گردیده است. گزارش های تایید نشده در رابطه با پل ورسک حکایت از آن دارد ، زمانی که راه آهن شمال کشور و این پل ساخته شده است مهندس سازنده آن به جهت ایجاد اعتماد و اطمینان از استحکام پلی که ساخته است ، خود و زن و فرزندانش را در هنگام عبور اولین قطار در زیر پل قرار گرفتند و به این ترتیب خواهان نشان دادن حد بالای ضریب اطمینان و استحکام سازه مورد نظر بوده است. همچنین نقل است که برای ساخت این پل کارگران ماسه ها را طی چندین نوبت با آب رودخانه شستشو داده و هر بار آن را با یک پارچه سفید مورد آزمایش قرار داده و چنانچه آثاری از گل در آن مشاهده می شد عمل شستشو دوباره ادامه می یافت تا بدین ترتیب ماسه ای کاملا خالص مورد استفاده قرار گیرد. راه آهن شمال از سال ۱۳۷۲ شروع به بازسازی خطوط و ساختمان ایستگاه ها نموده است ، به طوری که هم اکنون از خروجی ایستگاه گرمسار تا ایستگاه بهشهر، خطوط ریلی با بهترین ریل های موجود دنیا یعنی ریل U33 و تراورس های بتنی به طول ۲۹۰ کیلومتر بازسازی گردیده است. این بازسازی با احتساب هزینه هرکیلومترخط حدود ۳/۵۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال نزدیک به هزار و پانزده میلیارد ریال هزینه دربرداشته است. راه آهن شمال طی ۱۱ ماه اول سال ۱۳۸۴ موفق به حمل بیش از ۵۱۳/۰۰۰ تن بار شده که از این میزان نزدیک به یکصد هزار تن مربوط به حمل کالاهای ترانزیتی از بندر امیر آباد بوده است. در همین مدت راه آهن شمال توانسته است نزدیک به ۵۹۲/۰۰۰ نفر مسافر را با سرویس دهی ۸ قطار روزانه ، به صورت رفت و برگشت جابجا نماید.